به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، هاشم رستم زاده استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده‌ی برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در گفت‌وگویی تفصیلی، مسایل مختلفی را در ارتباط با بارندگی‌ها کلانشهر تبریز تشریح می‌کند.
موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب و هوایی آذربایجان شرقی به گونه ای است که از قدیم الایام از اواسط فصل پاییز تا آخر فصل زمستان همواره شاهد برودت هوا و بارش‌های سنگین برف بودیم؛ حتی بسیاری از قدیمی‌ها فصل سرما را به دو بخش چله‌ی کوچک و چله‌ی بزرگ تقسیم‌بندی می‌کردند.
افزایش میزان وسایط نقلیه، استفاده از سوخت‌های فسیلی، فعالیت صنایع مختلف از جمله صنایع و مجموعه‌های آلاینده در سطح تبریز و مهم‌تر از همه، تغییر شرایط اقلیمی و خشکسالی منطقه‌ای، علاوه بر کاهش میزان بارندگی، منجر به افزایش آلودگی هوا و همچنین پدیده‌ی جدید ریزگردها شده است.
تغییر اقلیم منطقه یک موضوع بین المللی است
بی‌تردید با توجه به تغییر اقلیم منطقه که یک موضوع بین المللی محسوب شده و مختص یک کشور خاص نیست، در صورت عدم توجه به بحث بارندگی، آلایندگی و همچنین ریزگردها، کشور ما نیز مانند سایر کشورها دچار آسیب‌های جبران ناپذیر زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی شده و حتی امنیت غذایی کشورها نیز به خطر خواهد افتاد.
امروزه ابزارها و تجهیزات پیشرفته این امکان را فراهم آورده تا با استفاده از سیستم ماهواره‌ای و توابع ریاضی، سنجش و پیش بینی‌های دقیقی درخصوص میزان بارندگی، آلودگی، ریزگردها انجام شود و باتوجه به اینکه در فصل سرمای سال جاری که میزان بارندگی در استان به مراتب کمتر از سال‌های گذشته و میزان آلودگی هوا نیز بیشتر شده است، فرصت را غنیمت شمرده و گفت‌وگویی را با دکتر رستم‌زاده استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز و مسئول سایت تحقیقات آب و هواشناسی کاربردی این دانشکده انجام داده‌ایم.
تغذیه کشور از طریق منابع بارشی خارجی
هاشم رستم‌زاده در ابتدای این گفت‌وگو ضمن تشریح منابع بارشی در کشور، با بیان اینکه کشور ما آنچنان که باید، دارای بارش‌های داخلی نبوده و اکثرا از طریق منابع خارجی تغذیه می‌شویم، اظهار می‌کند: دو منطقه‌ی خزر (در فصل پاییز) و تبریز (در فصل بهار) جزو منابع داخلی بارشی در این منطقه محسوب می‌شوند. به‌طوریکه در منطقه‌ی خزر، افزایش رطوبت بادهای شمال در دریای خزر موجب ایجاد بارش در سواحل خزر میشود و در تبریز نیز از طریق بارش‌های همرفتی سهند بارندگی ایجاد میشود که یکی از عوامل ایجاد بارش در این منطقه، رطوبت جمع شده در کو‌ه‌های سهند در فصل زمستان، با گرم شدن هوا در فصل بهار موجب ایجاد بارندگی در تبریز میشود.
آفریقا و دریای مدیترانه، دو مرکز اصلی بارش در استان
استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده‌ی برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز ادامه می‌دهد: منابع خارجی بارندگی در آذربایجان شرقی از چند نقطه به سمت استان حرکت می‌کند و برخلاف تصور عامیانه که تمام بارندگی‌های استان از سمت ترکیه می‌آید، ترکیه تنها یکی از منابع خارجی بارندگی در آذربایجان شرقی محسوب میشود و یکی از مراکز اصلی بارندگی استان، آفریقا است که اصطلاحا تحت عنوان بارش‌های سودانی نامیده میشود که بارش‌های سیلابی از طریق این مرکز اتفاق می‌افتد و برف هفته‌ی گذشته نیز از طریق سیستم‌های بارشی آفریقا وارد کشور شده بود.
مسئول سایت تحقیقات آب و هواشناسی کاربردی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی خاطرنشان می‌کند: دومین مرکز خارجی بارش در کشور، دریای مدیترانه است که به سمت شرق می‌آید و سه مسیر را طی می‌کند که دو مسیر شامل ترکیه، گرجستان و مسیر سوم نیز شامل ایران، عراق و سوریه است. از نظرزمانی سه نوع داده وجود دارد که شامل آبان و آذر در فصل پاییز و بهمن تا اسفند در فصل زمستان است و براساس تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر، منابع و مراکز اصلی بارش‌های موجود در کشور از سوی اقیانوس‌ها است.
رستم زاده با بیان اینکه پدیده‌های هواشناسی در ابعاد جغرافیایی یک هزار در ۳ هزار کیلومتر مربع بررسی میشود، می‌افزاید: این تصاویر فقط توسط ماهواره‌ها اندازه گیری میشود و ماهواره‌ها باید آنچنان در ارتفاع بالا قرار گیرد که بر این وسعت مذکور احاطه داشته باشد که این نوع ماهواره‌ها اصطلاحا « eumetsat» نامیده میشود و کاملا منطبق بر تکنولوژی جدید بوده و اینطور نیست که براساس حدس و گمان پیش بینی شود. درواقع انسان رفته رفته براساس کشفیات علمی به قوانین پیچیده الهی پی می‌برد.
تغییر اقلیم و خشکسالی اصلی‌ترین عوامل کاهش بارندگی در کشور
استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده‌ی برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با اشاره به تغییر اقلیم و خشکسالی دوره‌ای منطقه، یاد آور میشود: ما اکنون در یک دوره خشکسالی نیز قرار گرفته‌ایم. به‌عبارتی علاوه بر تغییر اقلیم که موجب کاهش بارندگی‌ها و افزایش دمای محیطی کره زمین شده که شامل قاره‌ی اروپا و خاورمیانه نیز است، در پنجمین سال دوره‌ی خشکسالی قرار داریم که در دوره‌های خشکسالی بارش‌ها از نظم خارج شده و کاهش می‌یابد و بارش‌های موجود نیز به‌صورت رگباری و پراکنده انجام میشود. حدود هفت سال طول می‌کشد که تا یک دوره‌ی خشکسالی به اتمام برسد. دوره‌ی قبلی خشکسالی مربوط به دهه‌ی ۱۳۷۰ بود که بعد از حدود ۲۵ سال مجددا شاهد دوره‌ی جدیدی از خشکسالی هستیم.
مسئول سایت تحقیقات آب و هواشناسی کاربردی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی تاکید می‌کند: از نظر مدیریت کلان کشوری، باید دقت کنیم که منابع آبی ما در حال کاهش است و بارش‌ها از حالت جامد به حالت مایع تبدیل شده است. ما باید آب را از سطح زمین برداریم چراکه میزان تبخیر افزایش یافته و رفته رفته باید ذهنیت نیمه بیابانی در بین مسئولان به‌وجود بیاید.
او اضافه می‌کند: لوله‌کشی‌های کشاورزی باید تقویت شود و نباید آب را مانند روال قبلی از طریق قنات انتقال دهیم چرا که میزان تبخیر افزایش یافته و ما به‌عنوان قطب تولید محصولات کشاورزی، با کاهش آب و تهدید امنیت غذایی روبرو هستیم.
کاهش مفهوم جغرافیایی فصل زمستان از ۵.۵ ماه به ۲ ماه
گزارش فارس حاکی است، رستم‌زاده در بخش دیگری از این گفت‌وگو می‌گوید: ما مفهوم جغرافیایی فصل زمستان را از دست داده‌ایم؛ به‌طوریکه قبلا فصل زمستان ۵.۵ ماه بود اما اکنون فصل زمستان در دی و بهمن خلاصه شده است و با این اوصاف دوره‌ی مصرف آب بیش از اندازه افزایش خواهد یافت. بنابراین کشاورزی ما باید به‌گونه‌ای تغییر کند که درختان بجای بهمن، اسفند و فرودین، در اردیبهشت ماه شکوفه دهد چراکه شکوفه‌ها به‌دلیل نوسات آب‌وهوایی آسیب پذیر هستند. ما در آینده بیش از اندازه با توده هوایی فروردین ماه و سرمازدگی دیررس مواجه خواهیم شد.
به گفته‌ی این استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده‌ی برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، موج گرمایی در ۱۰ سال اخیر بیش از اندازه افزایش یافته و از اواخر خرداد و اوایل تیر آغاز میشود، که شدیدا درختان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی اتحادیه‌ی اروپا برروی این موضوع میلیاردی هزینه می‌کند.
او با بیان اینکه توده‌ی هوایی از مرکز ایران حرکت کرده و در تیرماه وارد آذربایجان شرقی میشود، اظهار می‌کند: ما باید خودمان را با شرایط موجود تطبیق دهیم؛ چراکه ما آنچنان که باید، نمی‌توانیم اقلیم را تغییر دهیم و تبعات زیادی هم در پی دارد. اما از نظر باران سازی می‌توانیم کارهایی را انجام دهیم. تغییر اقلیم یک موضوع جهانی است که در برخی از کشورهای آسیایی که به‌صورت جزیره‌ای هستند (مانند مالدیو)، در اثر بالاآمدن سطح آب، بخشی از این جزیره‌ها به‌صورت کلی زیر آب قرار می‌گیرند و در برخی از کشورهای آمریکای شمالی و مرکزی، شاهد بروز طوفان‌های شدید هستیم که ممالک را به‌لحاظ جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی بهم می‌زنند.
پایین آمدن توده پرفشار سیبری؛ شایع‌ترین نوع تغییر اقلیم در ایران
مسئول سایت تحقیقات آب و هواشناسی کاربردی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی در تشریح انواع تغییرات اقلیمی می‌گوید: تغییر اقلیم انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین نوع تغییر اقلیم در منطقه‌ی ما عبارت است از پایین آمدن توده‌ی پرفشار سیبری و دلیل اصلی بارش برف در عربستان در هفته‌های اخیر نیز پایین آمدن توده‌ی پرفشار سیبری است که موجب انتقال موج سرما به سمت عربستان شده است. همچنین شهری مانند یزد که ما کمتر شاهد بارش برف در این شهر بودیم، به‌دلیل همین موضوع، امسال سفید پوش شد.
رستم‌زاده می‌افزاید: باتوجه به اینکه منطقه‌ی آذربایجان در حد فاصل بین منطقه‌ی نیمه خشک، مرطوب و نیمه مرطوب قرار دارد -که اصطلاحا به این نوع آب و هوا، آب و هوای مدیترانه‌ای گفته میشود- میزان آسیب پذیری این منطقه به مراتب بیشتر از سایر مناطق است و مناطق خشک که کشاورزی سیفی ندارد یا منطقه‌ی شمال، کمتر دچار مشکل میشود. اما در منطقه‌ی آذربایجان با کوچکترین تغییرات، اقلیم منطقه به سمت نیمه خشک سوق پیدا می‌کند که این موضوع علاوه بر ایجاد مشکل در بحث امنیت غذایی، اثرات اقتصادی و اجتماعی از جمله مهاجرت از روستا به شهر را به‌وجود می‌آورد.
سیستم پرفشار سیبری، عامل انتقال بارش‌ها به سمت عربستان
او با بیان اینکه مشکل کمبود بارش تنها مختص ایران نبوده و کشوری مثل ترکیه ۴۰ درصد میزان بارش‌های خود را از دست داده است، اضافه می‌کند: سیستم پرفشار سیبری که به نوعی خاورمیانه را به سمت پایین فشار می‌دهد، مانند مانعی بزرگ در مسیر سیستم بارش‌ها قرار گرفته و منجر به تغییر مسیر بارش‌ها به سمت استان‌هایی مانند یزد یا کشورهایی مثل عربستان شده است و تا زمانی که این مانع به عقب نشینی نکند، ما در استان شاهد بارش نخواهیم بود و بارش‌های روزهای اخیر نیز به‌همین علت و بعد از عقب کشی سیستم پرفشار سیبری، انجام شد.
بارندگی‌های جامد بهترین نوع بارندگی
استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده‌ی برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در خصوص زمان وقوع بارش‌های اصلی منطقه‌ی آذربایجان خاطرنشان می‌کند: بارش‌های اصلی آذربایجان شرقی از اواخر دی ماه آغاز خواهد شد. ما در کل سه نوع بارش اصلی داریم که در پاییز، زمستان و اوایل بهار اتفاق می‌افتد و بارندگی‌هایی که به درد کشورها و مخصوصا استان ما می‌خورد، بارندگی‌های جامد هستند. اما متاسفانه تغییر اقلیم موجب مایع و تبخیر شدن برف شده و در نتیجه ذخیره‌ی آبی مورد نیاز برای وارد شدن به جریان آبی کشور در فصل بهار و اردیبهشت ماه، شکل نمی‌گیرد و این مساله در آینده به یکی از مشکلات بزرگ کشور تبدیل خواهد شد و به نظر می‌رسد باید در برنامه‌ریزی‌ها و آینده نگری‌های خود مسأله‌ی تغییر اقلیم را در نظر بگیریم.
رستم‌زاده یادآور میشود: بهترین نوع بارندگی‌های مایع نیز، بارندگی در مدت زمان کوتاه است. به‌طور مثال بارندگی مایع باید در مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به‌صورت متناوب اتفاق بیفتد و اگر صرفا در یک تا دو ساعت بارش صورت گیرد، موجب سیل و تخریب میشود.
پایان پیام/
