این صنعت از اصالت بالایی در کشور برخوردار و جزو آن دسته از صنایعی بوده که ارزآوری زیادی داشته است و طراحان، بازیگران اصلی عرصه این صنعت هستند. کارشناسان معتقدند، از راه‌حل‌های مهم برای ایجاد بازارهای پررونق، بکارگیری فناوری در عرصه زیورآلات و تلفیق سنت با آن چیزی است که جامعه می‌پسندد. اینجا است که طراحان و کارآفرینان نوپا که در قالب استارت‌آپ‌ها فعالیت می‌کنند، نقش بسیار مهمی دارند و می‌توانند اصلی‌ترین عاملان توسعه صنعت زیورآلات در ایران باشند، چرا که ابزارهای فناورانه کمک شایانی به کیفیت ساخت این نوع از محصولات می‌کنند. اگر چنین فرآیندی رخ ندهد، صنعت زیورآلات ایران به نهایت کار خود می‌رسد و باید پرونده آن را برای همیشه ببندیم. صمت در این گزارش به اهمیت نقش طراحان و شرکت‌های استارت‌آپی در توسعه کسب‌وکارهای مرتبط با حوزه زیورآلات پرداخته است.
طراحی طلا و جواهر جزو مباحثی است که به‌تازگی بر محوریت آن کارگاه‌های زیادی تاسیس شده و باتوجه به تاریخ کشور در ساخت طلا و جواهر تا پیش از این همواره حاشیه سود مطمئنی برای فعالان و سازندگان داشت. به‌همین دلیل، صاحبان کارگاه‌های جواهرسازی کمتر ترجیح می‌دادند از نوآوری در ساخت بهره بگیرند و این فرآیند زمینه را برای ورود استارت‌آپ‌ها دشوار کرد، اما با تغییر نسل در فعالان عرصه صنعت طلا و جواهر، این ضرورت احساس شد که باید به‌سمت فناوری بروند و همراستا با آن سلایق بازار را موردتوجه قرار دهند. به‌همین علت، در سال‌های اخیر شاهد رشد فناوران و استارت‌آپ‌ها در دنیای زیورآلات بودیم. امروزه بیشتر کارگاه‌های ما نیازمند ابزارهای فناورانه با طراحی‌های به‌روزتر هستند، طراحانی را که علاوه بر هنر طراحی، شناخت کافی از فلز طلا داشته باشند تا هر طرحی که ارائه می‌دهند با جوانب کامل سنجیده باشند. تمامی این موارد باعث شده است که طراحی، جایگاه ویژه‌ای در این زمان در کشور ما پیدا کند.
بهنام زنگی، کارشناس اقتصاد و کارآفرینی در عرصه زیورآلات در گفت‌وگو با صمت گفت: امروزه فناوری‌ها به ما این امکان را می‌دهند که طراحان و سازندگان بتوانند در ساخت زیورآلات، سلیقه‌های فردی خریداران و مخاطبان را در روند شخصی‌سازی اجرایی کنند؛ در واقع این امر کمک زیادی به کسب‌وکارهای کوچک و استارت‌آپ‌ها می‌کند و باعث می‌شود ما بتوانیم نیاز مصرف‌کننده را ملاک قرار بدهیم و به سلایق و خاستگاه زیبایی‌شناختی آن توجه کنیم.
وی گفت: اقتصاد ناپایدار کشور، زمینه را برای توسعه کارآفرینی سخت می‌کند، چرا که رشد استارت‌آپ‌ها در گرو داشتن یک اقتصاد پایدار است، اما از آنجایی که زمینه‌های اصیل فرهنگی و هنری در اقوام ایرانی این ظرفیت و قابلیت را داشته که برای هر قومی از کشور به‌عنوان یک اهرم اقتصادی به‌حساب بیاید، می‌توان در قالب فعالیت‌های استارت‌آپی، به این صنعت در کشور رونق بخشید.
زنگی افزود: از آنجایی که کشور ما هنربنیان است، همواره در طول تاریخ و در تمام شئونات زندگی روزمره مردم، هنر جریان داشته است و در اصل ایرانیان با نمایش جلوه‌های هنری معروف بوده‌اند. گفتنی است، در هنر صنعت زیورآلات هم شاهد دوره‌های بسیار درخشانی بودیم. ایرانیان با فلز، آلیاژها و طلا؛ اشیای زینتی زیادی ساخته و همین امر موجب اعتبار تاریخی ایران در ساخت زیورآلات شده است.
به‌گفته وی، در گذشته‌های دور بیشتر هنرمندان ایرانی از هوش هندسی بالایی در ساخت زیورآلات برخوردار بوده‌اند و خوشبختانه امروزه هم با جمعیت جوان خلاق در قالب استارت‌آپ‌هایی روبه‌رو هستیم که خوب توانسته‌اند استعداد خود را به‌نمایش بگذارند. آنچه در شرایط فعلی به آن نیاز داریم کارآفرینی در صنعت زیورآلات است.
زنگی در ادامه ارزش‌افزوده صنعت جواهرات را بیش از 90 برابر دانست و گفت: به‌طورکلی در شرایطی که مواد خام را با هنر و صنعت فرآوری می‌کنیم، محصول تولیدی تا 90 برابر ارزش پیدا می‌کند. گفتنی است، هیچ‌کدام از حوزه‌های صنعتی چنین ارزش‌افزوده‌ای ندارند؛ بنابراین کارآفرینی در عرصه زیورآلات خود یک اقبالگری است.
وی در ادامه بااشاره به دیگر مزایای صنعت زیورآلات در بحث کارآفرینی گفت: از آنجایی که توسعه هنر صنعت زیورآلات نیازمند تجهیزات پیچیده و فناوری‌های پیشرفته نیست و با دستگاه‌های ساده دستی هم می‌توان آن را ساخت و از طرفی هم به‌دلیل وزن کم نقل‌وانتقال مکانی این نوع کالاها بسیار ساده است، صادرات و تجارت در این عرصه امکانات مطلوبی به فعالان می‌دهد. گفتنی است، امروز حمل‌ونقل از گمرک موضوعی بسیار مهم در توسعه صادرات یک محصول است. بنابراین، هزینه تولید در صنعت زیورآلات پایین است. علاوه بر موارد یادشده، امکان تولید فردی هم در این صنعت از دیگر مزایای مثبت آن است.
به‌گفته زنگی، مزیت مهم دیگری که هنر صنعت زیورآلات دارد، این است که می‌تواند به توزیع عادلانه درآمد در کشور کمک کند. به‌همین دلیل است که توصیه می‌شود دولتمردان و تصمیم‌گیران اقتصادی ما به این ویژگی هنر صنعت زیورآلات توجه ویژه داشته باشند.
زنگی بااشاره به سیر تاریخی ارزشمند شدن زیورآلات، درباره عوامل توسعه این هنر صنعت گفت: در یک روند تاریخی زمانی انسان متوجه ارزش مادی زیورآلات شد که به کانی‌های گرانقیمت نظیر زمرد، الماس، یاقوت و ... دست یافت، تا پیش از آن، انسان معمولا از اشیایی نظیر استخوان و گیاهان برای خود وسایل زینتی می‌ساخت تا اینکه هنر طراحی نقش مهمی در زیبایی‌شناسی آن ایفا کرد. در حقیقت، عامل اصلی در توسعه صنعت زیورآلات طراحی است.
این کارشناس افزود: در واقع بار ارزش مادی هنر صنعت زیورآلات، روی طراحی استوار است، چرا که به‌هرحال طلا یا سنگ‌های قیمتی در هر کشوری یافت می‌شود، اما آنچه یک اثر هنری را در کشوری متمایز می‌کند، روش طراحی آن است. گفتنی است، عصر ساسانی دوره شکوفایی طراحی زیورآلات در ایران بود، اما متاسفانه چنین رشدی ادامه نداشته و امروزه بیشتر تولیدکنندگان ما با نگاه به‌دست همسایگان، اشیای زینتی می‌سازند؛ در حالی که یک برند زمانی به‌وجود می‌آید که برگرفته از بنیان‌های اجتماعی باشد.
به‌گفته این کارشناس، همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، توجه به خرده‌فرهنگ‌ها در طراحی زیورآلات، از رویکردهای مهمی است که امروزه طراحان و فناوران باید در عصر جهانی‌سازی هنر صنعت زیورآلات به آن توجه کنند.
زنگی خاطرنشان کرد: آذین‌گری و توجه به زیورآلات در تمامی خرده‌فرهنگ‌های ما وجود داشته است و ما باید از این ظرفیت نهفته، نهایت استفاده را ببریم.
وی مزیت کشورهای در حال توسعه برای رشد کسب‌وکارهای کوچک را نیروی انسانی آنها دانست و گفت: این کشورها با کمک منابع انسانی می‌توانند اقتصاد خود را بهبود ببخشند.
ما در کشورمان باید شناخت کافی نسبت به منابع انسانی خود داشته باشیم و آن را به‌عنوان یک ابزار مکانیکی یا ماشینی نبینیم. در حقیقت، باید به‌عنوان یک نیروی مولد و خلاق که ایده و اثر تولید می‌کند، نگاه کنیم.
هنر رو به افول زیورآلات
محمدرضا آبسی، کارشناس حوزه کسب‌وکار زیورآلات در گفت‌وگو با صمت درباره موانع موجود در زمینه فعالیت استارت‌آپ‌ها گفت: موانع زیادی برای ورود فناوران و استارت‌آپ‌ها به بازار زیورآلات وجود دارد و چون وارد بازار نمی‌شوند، هنر طراحی زیورآلات در ایران رو به افول است، همچنین بیشتر طراحان به‌دلیل شرایط اقتصادی، ترجیح می‌دهند آثار خود را به هر قیمتی بفروشند. در کل، وجود طراح و در جریان بازار افتادن آنها، کمک زیادی به پویایی این هنر می‌کند. وی افزود: از معضلاتی که سد راه توسعه نوآوری‌های فناورانه در هنر صنعت زیورآلات کشور وجود دارد، این است که نگرش سنتی‌گونه به این محصولات غالب است و بیشتر سرمایه‌گذاران، دید روشنی درباره فعالیت استارت‌آپی و دانش‌بنیان‌ها ندارند. از راهکارهای مهم تغییر در شیوه ارائه محصولات در بازار زیورآلات آموزش و فرهنگ‌سازی است، همچنین تلفیق المان‌های سنتی و با ابزارهای فناوری می‌تواند نقش بسیار مهمی در بازار فروش ایفا کند. وی بااشاره به اهمیت کاربرد فناوری در عرصه ساخت تولید زیورآلات گفت: کاربرد فناوری و ماشین‌آلات زمانی برای توسعه صنعت زیورآلات مفید است که طراحان نقش کلیدی در روند ساخت آن ایفا کند. در واقع اگر طرحی استانداردهای لازم را داشته باشد، فروخته می‌شود. بنابراین، علاوه بر فناوران، کسانی که می‌توانند به بازار فروش زیورآلات کمک کنند، طراحان هستند و نکته مهم این است که فناوران بدون عملکرد موثر طراحان در توسعه هنر صنعت زیورآلات راه به‌جایی نمی‌برند. آبسی گفت: بنابراین هم در توسعه فناوری و ابزارهای ساخت زیورآلات و هم در صنایع‌دستی، وجود طراح لازمه پیشرفت و توسعه است. آنها باید در صنایع‌دستی ذائقه مردم را بشناسند و به تلفیق آثار قدیمی با آثار جدید بپردازند.
وی بااشاره به اهمیت حضور طراحان در روند کارآفرینی در حوزه زیورآلات گفت: اگر می‌خواهیم نگرش فناورانه در عرصه زیورآلات را تقویت و به‌عنوان یک فن با حفظ ماهیت هنری آن به آن نگاه کنیم، باید تولیدات دیگر کشورها و طرح‌های آنان مقایسه کنیم؛ اینکه بدانیم آنها چه اقداماتی راستای توسعه تجارت به‌ثمر رسانده‌اند و ما تا کجا پیش رفته‌ایم. گفتنی است، فراهم نبودن بازار فروش یکی از مشکلات اساسی ایران در توسعه صنعت زیورآلات است. به‌عبارت‌دیگر، به‌فرض تولیدات مرغوب، اگر بستر مناسب برای فروش فراهم نشود، امری مهمل است و سود چندانی عاید تولیدکنندگان نمی‌شود. این کارشناس حوزه کسب‌وکار زیورآلات با تاکید بر اینکه فعالان در این نوع کسب‌وکار در ایران توجهی به هنر زیبایی‌شناسی در عرصه زیورآلات ندارند، گفت: نکته مهم در فعالیت استارت‌آپ‌ها یا دانش‌بنیان‌ها در این عرصه توجه به اصالت هنری و زیبایی‌شناسی در کنار بکارگیری فناوری است. گفتنی است، در عرصه فروش زیورآلات واسطی به نام بنکدار وجود دارد که به‌فراخور سرمایه‌ای که صرف آن کرده، خواهان کسب سود است. در اصل حفظ اصالت هنری برای بنکداران اهمیت چندانی ندارد و صرفه اقتصادی برایش از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است. وی افزود: در واقع بنکداران ایرانی تمایلی به بالا بودن کیفیت هنری زیورآلات ندارند، به‌همین دلیل لزوم فعالیت استارت‌آپ‌ها در عرصه طراحی‌های غیرتکراری به‌شدت احساس می‌شود. بیشتر اجناس در عرصه زیورآلات کپی‌برداری از طرح‌های پرفروش است و به‌طورمعمول جنبه هنری و زیبایی‌شناسی آثار دنبال نمی‌شود. آبسی گفت: در کشور ما طراحان جایگاه درخوری در بازار فروش زیورآلات ندارند و برای اینکه بتوانیم شاهد طراحی‌های هنرمندانه و جدید در بازار باشیم، باید اجازه دهیم، طراحان در کنار ابزارهای فناورانه، نقش فعالی در این عرصه ایفا کنند. گفتنی است، فعالیت‌های هنری هنرمندان در عرصه زیورآلات مغفول مانده است. برای مثال، بیشتر مردم تفاوت کار دست، با آثاری را که با دستگاه تولید شده، نمی‌دانند؛ در حالی که ایران یکی از مدعیان اصلی هنر صنعت زیورآلات در جهان بوده است.
ظرفیت‌های کشورمان در توسعه هنر صنعت زیورآلات امری واضح است. تاریخچه درخشان، نیروی انسانی کافی و الهامات جغرافیایی؛ 3 رکن اصلی و منحصربه‌فرد آثار ایرانی است که برای نیل به چنین هدفی نیازمند برون‌سپاری‌های دولتی به بخش خصوصی و جریان‌سازی‌هایی که از دل قومیت‌ها برمی‌آید، هستیم. باتوجه به موارد یادشده می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که باوجود اینکه کشورمان از اصالت غنی در بحث ساخت زیورآلات دست‌ساز برخوردار است؛ با 2 گام اساسی، یکی حمایت همه‌جانبه از طراحان در بازارهای فروش و دیگری کاربرد فناوری و ماشین‌آلات می‌توانیم نسبت به ارزآوری و توسعه اقتصادی برمبنای توسعه صنعت زیورآلات امیدوار باشیم. حال اینکه چقدر سازکارهای دولتی نسبت به توسعه چنین صنایعی اولویت قائل هستند، خود جای سوال دارد. همان‌گونه که گفته شد، فناوری‌ها در صنعت زیورآلات بدون وجود طراحان در عمل کاربردی ندارد و ترکیه توانسته است با بکارگیری طراحان در عرصه فناوری صنعت زیورآلات، خود را توسعه بخشد.
