پیشرفت‌ها در صنعت فولاد باعث شد تا بسیاری از نیازهای این حوزه امروز در داخل کشور تامین و در نهایت محصول نهایی سوددهی بیشتری راهی بازارهای داخلی و صادراتی شود، اما این در حالی است که بی‌توجهی به توسعه در بالادست این زنجیره، می‌تواند تمامی این پیشرفت‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. امروز بخش معدن نیز نیازمند توجهی است که بر صنعت فولاد متمرکز است.
با این همه، صنعت فولاد همچنان جای پیشرفت دارد و بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند تمرکز بر بالادست تنها راه توسعه صنعت فولاد است.
بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران معتقد است؛ هم‌اکنون بسیاری از واحدهای تولیدکننده فولاد در کشور بعضی از قطعات، مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز خود را از خارج کشور تامین می‌کنند و برگزاری چنین جشنواره‌ای کمک می‌کند تا تولیدکنندگان داخلی و فولادسازان بتوانند با یکدیگر مرتبط شوند و نیاز صنعت فولاد کشور را برآورده کنند. بسیاری از تولیدکنندگان و صنعتگران توانا در کشور وجود دارند که با امضای تفاهمنامه در این جشنواره‌ها که در سال‌های گذشته انجام شده‌اند، بیش از ۴۰۰ قرارداد با یک میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی را رقم زده‌اند. رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران افزود: به‌طورمثال، ۵۰ میلیون دلار در سال الکترود وارداتی در کشور مصرف می‌شود که این میزان جزو هزینه‌های تولید است و اگر بتوانیم بومی‌سازی این ماده اولیه و دیگر قطعات، تجهیزات و مواد اولیه را بومی‌سازی کنیم، می‌توانیم صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی را رقم بزنیم. این صرفه‌جویی می‌تواند سرعت توسعه در صنعت فولاد را افزایش دهد و همان‌طور که امروز شاهد هستیم، توسعه در صنعت فولاد از سوی واحدهای فولادی با سرعت بسیاری در حال انجام است. بسیاری از واحدهای فولادی، امروز در حال اجرای طرح‌های توسعه‌ای هستند تا بتوانند میزان تولید را افزایش دهند و به ظرفیت‌های اسمی خود دست پیدا کنند.
وجیه‌الله جعفری، رئیس هیات‌عامل ایمیدرو نیز در حاشیه چهارمین جشنواره ملی فولاد با بیان این مطلب اظهار کرد: طی ۳ سال اخیر با همکاری ایمیدرو و انجمن ملی فولاد ایران، با ایجاد سامانه کارلینک به‌عنوان حلقه اتصال، بسترسازی برای ورود سازندگان و شرکت‌های نیازمند شکل گرفت و در نتیجه، با احصای نیازمندی‌ها و متعاقب آن، با استفاده از دانش روز، بومی‌سازی قطعات و تجهیزات انجام شد.
جعفری ادامه داد: طی این مدت، بیش از ۲۶ هزار قطعه و تجهیز در صنعت فولاد از طریق سامانه کارلینک بومی‌سازی شده که البته انجمن ملی فولاد، نقش بیشتری در این زمینه ایفا کرده است. در مراسم افتتاح جشنواره نیز تفاهمنامه‌های مختلفی برای تامین نیازهای داخلی بین شرکت‌های سازنده و نیازمند منعقد شد.
اما سوال این است که باوجود سرعت بالای توسعه در صنعت فولاد، در بالادست یعنی توسعه بخش معدن نیز این سرعت به‌اندازه میانه زنجیره است؟ بدون شک این سرعت به‌اندازه سرعت صنعت فولاد نیست و همین موضوع، نگرانی‌ها درباره تامین مواد اولیه را در پی داشته است. نمی‌توان با توسعه‌های نامتوازن، توقع تحقق اهداف را داشت. امروز در حالی صنعت فولاد به‌دنبال افزایش ظرفیت‌های تولید خود است که به‌دلیل کمبود در زیرساخت‌هایی همچون برق و گاز در بهترین حالت ممکن تولید به ۳۰ میلیون تن می‌رسد. در نتیجه، به هر اندازه که صنعت فولاد در تامین قطعات و تجهیزات خودکفا شود و برای تامین برق به‌دنبال ساخت نیروگاه برود، اما اگر در بالادست توسعه بخش معدن اجرایی نشود، نمی‌توان به تولید فولاد با بهره‌وری بالا چندان امیدوار بود. عدم‌توسعه اکتشافات می‌تواند این صنعت را مجبور به واردات سنگ‌آهن یا ورود به معادن فرامرزی کند، اما بی‌تردید در آن شرایط نرخ تمام‌شده برای فولادی‌ها افزایش پیدا می‌کند و همین موضوع بر توان صادراتی اثرگذار خواهد بود.
شاید در شرایط فعلی توسعه بخش معدن و بومی‌سازی در این بخش با سرعتی همچون سرعت صنعت معدن از الزاماتی باشد که معدنی‌ها به آن نیازمند هستند.البته در این‌باره رئیس هیات عامل ایمیدرو اظهار کرده است: خوشبختانه با اکتشافات عمقی در حال انجام، ذخایر جدیدی به مجموعه افزوده می‌شود و نتایج حاکی از اضافه شدن ذخایر جدید، به‌میزان ذخایر موجود است.وی افزود: به‌عنوان مثال، در منطقه گل‌گهر، بیش از ۵۰۰ میلیون تن افزایش ذخیره داشته‌ایم. نتایج حفاری‌های زمین‌شناختی در برخی مناطق گرچه نیازمند قطعی شدن ذخایر است، اما درمجموع، چشم‌انداز مثبت است. جعفری خاطرنشان‌کرد: موضوع سرمایه‌گذاری در معادن خارج از کشور نیز مطرح است. اکتشافات را در بخش‌های مختلف عناصر آغاز کرده‌ایم و حتی مصوباتی هست که می‌توانیم قانونی انجام دهیم،پس این روند می‌تواند نگرانی‌ها را برطرف کند. اما با این حال، شاید بخش معدن بیش از هر اقدام دیگری نیازمند تسهیل در قوانین و رفع قوانین و مقررات باشد. رفع برخی قوانین و مقررات و همچنین کاهش برخی هزینه‌ها از جمله افزایش حقوق دولتی به‌ویژه برای معادن کوچک و متوسط می‌تواند سرعت تولید در بخش معدن را افزایش دهد. با رفع این مشکلات فعالان بخش معدن به‌راحتی می‌توانند خود توسعه در این بخش را محقق کنند و دیگر نیازی نیز فولادی‌ها در این زمینه ورود داشته باشند. در واقع توسعه در بخش معدن با نگاه تخصصی رقم می‌خورد، اما برخی تولیدکنندگان فولاد معتقد هستند باید این حوزه نیز وارد معدنداری شود.
ایرج رخصتی، مدیرعامل شرکت ذوب‌آهن اصفهان بااشاره به مشکلات موجود درباره تامین مواد اولیه واحدهای فولادی در سال‌های گذشته یادآور شد: ذوب‌آهن اصفهان در اوایل تاسیس دارای معادن خاص خود بود،اما در طول زمان و با تصمیمات مختلف، این معادن را از دست داد و به‌دنبال آن در تامین مواد اولیه پایدار موردنیاز خود با مشکلات فراوانی روبه‌رو شد. این مجتمع عظیم صنعتی به‌تازگی با انجام فعالیت‌های مختلف در تلاش است که معدنداری کند، چرا که معدنداری، حق تولیدکننده فولاد و صاحب خط تولید است.
رخصتی در پایان بااشاره به موفقیت‌های اخیر ذوب‌آهن اصفهان در خرید معدن، از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پیگیری و همکاری لازم در راستای رفع مشکلات مختلف این شرکت و سایر واحدهای فولادی کشور را خواستار شد. اما فراموش نکنیم توسعه در هر بخش باید توسط فعالان همان حوزه با نگاه تخصصی انجام شود. وضع برخی قوانین و مقررات و ممنوعیت‌های انجام‌گرفته، باعث شد تا توان معدنی‌ها به‌ویژه در معادن کوچک و متوسط کاهش پیدا کند، در حالی که با تسهیل موارد و ایجاد بسترهای موجود این بخش می‌تواند به توسعه اکتشافات و استخراج بپردازد. به‌عنوان مثال، چالش تامین ماشین‌آلات از موضوعات مهمی است که معادن کوچک و متوسط با آن مواجهند. هرچند تولیدکننده داخلی نیازمند حمایت از سوی دولت و معدنکاران در حوزه ماشین‌آلات است، اما بهتر آن است که این حمایت به‌موازات واردات برخی ماشین‌آلات که موردنیاز است، انجام شود. البته وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه از سیاست‌های اولیه خود عقب‌نشینی و اعلام کرد، می‌توان آن بخشی از نیاز معدنی‌ها را که در داخل تولید نمی‌شود، وارد کرد. این موضوع علاوه بر تامین نیاز معدنی‌ها به رقابتی شدن تولیدات داخلی هم کمک خواهد کرد.
آن‌طور که پیدا است، معدنی‌ها می‌توانند توسعه در این بخش را محقق کنند، در صورتی که بتوانند نقدینگی لازم را تامین کنند و درگیر قوانین و مقررات یکباره و خلق‌الساعه نشوند. در این شرایط، شاید بهتر باشد که تولیدکنندگان فولاد هم به فعالیت در حلقه خود بپردازند، زیرا ورود فولادی‌ها به بخش معدن و معدنی‌ها به فولاد می‌تواند علاوه بر برهم زدن توازن در حلقه‌های زنجیره، تامین برخی نیازها را سخت‌تر از قبل کند. از سویی دیگر، برخی معدنی‌ها معتقدند با نزدیک شدن قیمت‌ها به قیمت‌های جهانی می‌توانند سرمایه موردنیاز برای توسعه را تامین کنند. این موضوع نه‌تنها در حوزه سنگ‌آهن بلکه در حوزه زغال‌سنگ هم که در برخی واحدهای فولادی اصلی‌ترین مشتریان آنها محسوب می‌شود، به‌چشم می‌خورد و فاصله قیمت‌های داخلی با قیمت‌های جهانی باعث شده تا امروز معادن زغال‌سنگ چندان توسعه‌ای نداشته باشند. پس راهکار دیگر دولت برای ایجاد این توسعه می‌تواند نزدیک شدن قیمت‌های داخلی به قیمت‌های جهانی باشد تا سوددهی در بخش معدن به‌ویژه معادن کوچک افزایش یابد و در ادامه، شاهد توسعه در این بخش باشیم.
شاید تصمیم به تکمیل زنجیره ارزش در واحدهای معدنی بود که حالا امروز فولادی‌ها را به معدنداران جدی در حوزه سنگ‌آهن تبدیل کرده است. از سوی دیگر، کمبود در بحث تامین مواد اولیه باعث شد تا فولادی‌ها با ایجاد معاونت‌های معدنی به‌سراغ سرمایه‌گذاری در این بخش بروند و بتوانند بخشی از نیاز خود به سنگ‌آهن را تامین کنند، اما شاید رفع موانع در این بین و تمرکز بر حلقه ابتدایی زنجیره بتواند سرعت این توسعه را افزایش دهد؛ اتفاقی که به‌نفع صنعت فولاد و معدنی‌ها خواهد بود و در ادامه منجر به افزایش اشتغال و تولید در بخش‌های یادشده می‌شود.
