خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: افزایش غلظت آلاینده‌ها، نفس‌های تنگ و حالا در فصل سرد سال مازوت سوزی و رهاسازی حجم انبوه گوگرد در هوا، این‌ها روایتی تکراری از یکی از کلان‌شهرهای آلوده ایران است. شهر اراک؛ به دلیل ماهیت صنعتی همواره با چالش‌های زیست محیط به‌ویژه معضل آلودگی هوا دست‌به‌گریبان است.
داستان آلودگی هوای اراک هرچند حالا دیگر برای مردم این شهر یک روایت تکراری است و سال‌هاست که با آن را زندگی می‌کنند اما این پدیده خطرناک بی‌آنکه بخواهیم زندگی تمام شهروندان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و عوارض و امراضی را به همراه دارد که در مرور زمان علاوه بر خسارات گسترده به سلامت جامعه هزینه سنگینی را به سیستم بهداشت و درمان کشور تحمیل خواهد کرد.
بااین‌حال علیرغم وعده‌های متعدد و برخی اقدامات در راستای کاهش آلودگی هوای این شهر همچنان مشکل اصلی اراکی‌ها بالا بودن روزهای آلوده و تعداد انگشت شما روزهای پاک در سال‌های اخیر است.
استقرار صنایع آلاینده‌ای همچون پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه در نزدیکی اراک و قرارگیری واحد آلاینده‌ای همچون آلومینیوم‌سازی در قلب شهر در کنار سایر عوامل آلاینده اعم از خودروها و ریزگردهای منطقه‌ای روزبه‌روز شرایط آلودگی هوا را در اراک تشدید می‌کند.
و تفاوت آلودگی هوای اراک در دو سال اخیر نسبت به سال‌های گذشته میزان بیشتر آلاینده دی‌اکسید گوگرد است که منشأ آن را می‌توان سوخت سنگین در برخی صنایع به‌ویژه نیروگاه شازند بیان کرد.
افزایش روزهای ناپاک اراک از سال ۱۴۰۰
از ابتدای سال جاری تا ۲۰ آبان ماه نیروگاه حرارتی شازند هیچ‌گونه سوخت مازوتی استفاده نکرد اما از این تاریخ تاکنون و ۲۰ روز زودتر از سال گذشته مازوت سوزی در نیروگاه آغازشده است و روزانه حدود ۶ میلیون لیتر سوخت مازوت در سه واحد نیروگاه شازند استفاده می‌شود.
بررسی روند ۱۰ ساله آلودگی هوای اراک تا سال ۱۴۰۰ یک سیر کاهشی را نشان می‌دهد اما از سال ۱۴۰۰ به دلیل خشک‌سالی گسترده این روند افزایشی شده و سال گذشته اراک با ۱۶۵ روز ناسالم اراک پس از اهواز و کرج، سومین شهر آلوده کشور بود.
در سال جاری نیز تا ۲۲ دی‌ماه درمجموع اراک ۱۱۲ روز ناسالم را گذرانده و در حالی تعداد روزهای ناسالم آن نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۳۱ روز کمتر است که این کاهش مربوط نیمه نخست سال بوده و در نیمه دوم تفاوتی ندارد و افزایشی خواهد بود.
از ابتدای امسال تاکنون اراک تنها یک روز پاک، ۱۸۳ روز سالم، ۸۳ روز ناسالم برای گروه‌های سنی حساس، ۲۴ روز ناسالم، سه روز بسیار ناسالم و ۲ روز خطرناک داشته است از ابتدای امسال تاکنون اراک تنها یک روز پاک، ۱۸۳ روز سالم، ۸۳ روز ناسالم برای گروه‌های سنی حساس، ۲۴ روز ناسالم، سه روز بسیار ناسالم و ۲ روز خطرناک داشته است. اما از طرفی با خشک‌سالی در دهه اخیر کلان‌شهر اراک در کنار معضل آلایندگی صنعتی، این بار با مشکل ریزگردهای محلی و فرا منطقه‌ای نیز مواجه شد، چراکه علاوه بر تأثیر ریزگردهایی که از عراق کشورمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد تالاب میقان در جوار این شهر هم با گسترش سطح کویری و بستری از شن‌های نمکی با کمترین وزش باد موجی از گردوغبار را به سمت اراک روانه می‌کند.
از سال ۸۲ بود که مطالعات طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک آغاز شد و نهایتاً در سال ۸۶ به تصویب هیئت‌وزیران رسید و در ۱۹ ماده برای اجرا به دستگاه‌های ذیربط ارسال شد که بر این اساس سهم آلایندگی در اراک به‌صورت ۵۲ درصد صنایع و ۴۸ درصد وسایل نقلیه تعیین گردید.
این در حالی است که به عقیده اکثر کارشناسان و فعالان محیط زیست با توجه به صنعتی بودن کلان‌شهر اراک آلاینده‌های غالب در این شهر نیز اساساً ماهیتی صنعتی دارند و نسبت تعیین‌شده در طرح جامع در حال حاضر با واقعیت آلودگی هوای اراک تناسب ندارد تا جایی که در سال ۹۶ موضوع به‌روزرسانی کاهش آلودگی هوای اراک مطرح شد.
بر اساس طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک بنا بود برنامه‌هایی همچون انتقال واحد آندسازی شرکت آلومینیوم به خارج شهر، گازسوز کردن وسایل حمل‌ونقل عمومی، تعیین شعاع ۳۰ کیلومتری برای ایجاد صنایع جدید در جوار شهر اراک، گازسوز کردن کوره‌های آجرپزی و نیروگاه حرارتی شازند، ایجاد تقاطع‌های غیر همسطح، ایجاد هزار هکتار فضای سبز اجرایی شوند اما باوجوداینکه بخش‌هایی از این طرح تا حدودی اجرا شد، برنامه‌های مهمی نیز مورد بی‌مهری متولیان امر قرار گرفت و به مرحله اجرا نرسید.
نکته چالش‌برانگیز در خصوص طرح کاهش آلودگی هوای اراک بحث میزان اجرایی شدن مفاد این طرح است، مسئله‌ای که در رابطه با آن اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد.
اجرایی شدن ۷۰ درصد طرح کاهش آلودگی هوای اراک
مهدی زندیه وکیلی معاون عمرانی سابق استانداری مرکزی شهریورماه سال جاری در نشست کارگروه کاهش آلودگی هوای اراک گفت: در جلسات مختلف کارگروه اجرایی شدن مصوبات این طرح پیگیری شده و تاکنون حدود ۷۰ درصد اقدامات اجرایی شده اما نیاز به بازنگری طرح، آن‌هم پس از گذشت سال‌ها جدی است چراکه ۲ دهه از زمان مطالعات گذشته و به همین دلیل سال ۹۶ قراردادی برای بازنگری مجدد منعقد شد.
اما علی‌اکبر کریمی نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب اعتقاد دارد که مصوبات طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک از زمان تصویب این طرح تاکنون کمتر از ۵۰ درصد اجرایی شده است.
وی می‌افزاید: لازم است بازنگری در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک، از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیگیری و دوباره در هیئت‌وزیران مطرح و مصوب شود و با تصویب و بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک، امید است تکالیف جدیدی متناسب با آب‌وهوا و محیط زیست منطقه برای دستگاه‌ها تعیین و اعتبارات موردنیاز نیز در بودجه سالانه لحاظ شود.
کمیته حقیقت‌یاب روند اجرای طرح کاهش آلودگی هوای اراک را بررسی کند
سیاوش آقاخانی کارشناس و فعال محیط زیست معتقد است در بحث طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر اراک سه مبحث لزوم به‌روزرسانی، بحث ایرادات ماهوی این طرح و عدم اجرای مصوبات ازجمله مواردی است که نیازمند توجه است.
وی با اشاره به عدم اجرای مصوبات طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک گفت: در حوزه‌های مختلف مثل حوزه‌های شهری وظایفی بر عهده شهرداری‌ها بود که هنوز هم در برخی موارد اجرایی نشده مثل بحث فضای سبز که بسیار مهم و اثربخش بود و باید موردتوجه جدی قرا می‌گرفت.
وی ادامه داد: اگر می‌خواهیم معضل آلودگی هوای اراک را حل کنیم احتیاج به برنامه‌ها کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت داریم حل معضل آلودگی هوای اراک نیازمند برنامه‌ها کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است و دستگاه قضائی ضامن پیشبرد این اقدامات است و می‌توان با دنبال کردن مصوبات قبلی و احیای ساختارها و فرایندها و بروز رسانی و رفع مسائلی که در طرح قبلی دیده نشده بود اما با توجه به شرایط جدید بروز پیداکرده این موضوع را پیگیری کرد و ضمانت این موضوع حضور پرقدرت و مستمر دستگاه قضا و رسیدگی به ترک فعل مدیران در این حوزه است.
وی اظهار داشت: گفته می‌شود در طرح کاهش آلودگی هوای اراک ۳۰ درصد منابع تخصیص پیداکرده و ۷۰ درصد طرح پیش رفته که ما با این موافق نیستیم و این موضوع باید در قالب یک کمیته حقیقت‌یاب با حضور نماینده دادستان، استانداری و نماینده بخش‌های مردمی و اصحاب رسانه و اعضای شورای اسلامی کلان‌شهر اراک حقیقت‌یابی شود.
آقاخانی ضمن انتقاد از نحوه تخصیص اعتبارات افزود: از ۳۰ درصد اعتباراتی که به گفته مسئولین مربوطه تخصیص پیدا کرد ۸۰ درصد آن سهم زیرگذرها و روگذرهای پرهزینه و کم اثر در حوزه آلودگی هوا بوده لذا تخصیص اعتبارات در بروز رسانی طرح و گام‌های بعدی اجرایی دولت باید در حوزه‌های مؤثر دیده شود.
این فعال محیط زیست تصریح کرد: با ۱۰ درصد هزینه‌ای که برای کار عمرانی اختصاص پیدا کرد می‌شد ایجاد هزار هکتار فضای سبز را اجرایی کرد یا هوشمند سازی ترافیک بافت مرکزی شهر و بحث معاینه فنی برتر و راه‌اندازی مراکز معاینه فنی که بسیار مؤثر است.
رفع معضل آلودگی هوا مطالبه مهم در سفر رئیس‌جمهور به اراک
مسئله آلودگی هوای اراک و مازوت سوزی نیروگاه شازند اما از مهم‌ترین مطالباتی بود که در جریان سفر رئیس‌جمهور به استان مرکزی در تیرماه ۱۴۰۱ نیز مورد تأکید قرار گرفت و مواردی در این رابطه به تصویب رسید.
آیت‌الله رئیسی در جمع مردم اراک گفت: «دولت قطعاً به وضع آلودگی در اراک توجه ویژه دارد و هر توسعه‌یافتگی در این کشور باید همراه با حفظ محیط زیست باشد، محیط زیست باید برای مردم حفظ شود و آلاینده‌ها نباید مردم را آزار دهد، برخی آمار بیماری‌ها در این شهرستان و استان به سبب آلاینده‌ها است.»
طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک پاسخگوی نیاز فعلی نیست
فرزاد مخلص‌الائمه استاندار مرکزی پیرامون مسئله آلودگی هوای اراک و تصمیمات اتخاذشده در این خصوص در جریان سفر اخیر رئیس‌جمهور به استان مرکزی اظهار داشت: در رابطه با بحث آلودگی هوای اراک در جریان سفر ریاست‌جمهور مصوباتی را داشتیم به‌ویژه بحث توسعه فضای سبز کلان‌شهر اراک ذیل طرح جامع کاهش آلودگی هوا که کارهای عقب‌افتاده‌ای وجود دارد و توانستیم در این رابطه اعتباراتی را بگیریم.
وی افزود: رئیس‌جمهور در تمام دیدارهایی که در جریان سفر داشتند بر روی بحث آلودگی هوا تمرکز و توجه داشتند علت هم این است که گزارش خوبی را تهیه‌کرده بودند و هم در دوره ریاست قوه قضائیه نسبت به مسائل استان اشراف داشتند.
استاندار مرکزی تصریح کرد: طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک پس از یک دوره تقریباً ۱۵ ساله هم اکنون با ایراداتی مواجه است و پاسخگوی نیازهای فعلی نیست طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک پس از یک دوره تقریباً ۱۵ ساله هم اکنون با ایراداتی مواجه است و پاسخگوی نیازهای فعلی نیست که موضوع بازنگری آن در جلسه شورای اداری نیز مورد اشاره قرار گرفت.
مخلص الائمه خاطرنشان کرد: کار بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک پیش از سفر هیئت دولت به استان مرکزی با همکاری برخی گروه‌های علمی، مراکز پژوهشی و سازمان‌های مردم‌نهاد آغازشده که پیشرفت خوبی هم داشته و به‌محض نهایی شدن در اختیار هیئت‌وزیران قرار خواهد گرفت تا طرح اصلاحی مبنای عمل قرار گیرد.
بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک ضروری است
استاندار مرکزی همچنین ۸ آذرماه در آخرین نشست کارگروه کاهش آلودگی هوای استان نیز اظهار کرد: مهم‌ترین اقدام در حوزه کاهش آلودگی هوا، بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر اراک است که ابلاغیه سفر ریاست جمهوری است.
وی افزود: به نظر می‌رسد هدف همه افراد حاضر در جلسه و علاقه‌مندان به‌سلامت مردم، مقابله با پدیده آلایندگی است، اما وظایف افراد متفاوت است. برای رسیدن به این هدف هرکسی موظف به انجام مأموریت خود است. در دوره تابستان تحت تأثیر ریزگردها آلودگی وجود دارد ولی نوع آلودگی در استان مرکزی و سایر استان‌ها متفاوت است.
وی افزود: این نوع تفکر که یک دستورالعمل برای رفع آلایندگی تابستان و یک دستورالعمل برای زمستان داشته باشیم اشتباه است و در این رابطه باید فکر اساسی شود، هرچند که اقداماتی در این راستا در حال انجام است.
دادستانی به موضوع آلودگی هوای اراک ورود کرد
اما در روزهای اخیر و در پی تشدید آلودگی هوای اراک دادستان این شهر از ورود دستگاه قضائی به موضوع ترک فعل‌ها در اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک خبر داد و اذعان داشت: طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک یک قانون است و ترک فعل‌ها در این زمینه که منجر به ضرر و زیان شهروندان و تضییع حقوق عامه شود با جدیت دنبال و مسئولین امر باید پاسخگو باشند.
این مقام عالی قضائی تصریح کرد: طی روزهای اخیر به معاونت پیگیری حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستان مأموریت داده شد تا با تشکیل کمیته‌ای متشکل از نهادهای امنیتی و اطلاعاتی، بازرسی کل استان و اداره کل محیط زیست با بررسی‌های کارشناسی و دقیق هرگونه ترک فعل، قصور و سهل‌انگاری در اجرای طرح کاهش آلودگی هوای اراک را گزارش کنند.
ربیع اله قربانی افزود: دادستانی پس بررسی‌های تخصصی و دریافت گزارشات نهادهای مربوطه در صورت اثبات هرگونه اهمال و یا ترک فعل سازمان‌های متولی، متخلفین را شناسایی و برخورد لازم صورت خواهد گرفت لذا این مهم به‌صورت جدی در دستور کار دستگاه قضائی قرار دارد.
دادستان اراک خاطرنشان کرد: در بحث آلودگی هوا صرفاً موضوع مازوت سوزی مطرح نیست و عوامل مختلفی ازجمله کیفیت سوخت، سایر منابع آلاینده، خودروهای فرسوده و موارد دیگری در این زمینه دخیل هستند.
