اقتصادآنلاین – عاطفه حسینی؛ مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی تفصیلی به اهداف و سیاست‌های عربستان که در قالب اسـتراتژی کلان این کشور تحت عنوان «چشـم‌انـداز ۲۰۳۰» تدوین شده، پرداخته است. در گزارش پیش‌رو به مهم‌ترین نکات این گزارش پرداخته شده است:
عربسـتان سـعودی مهمتریـن کشـور نفتـی، مهمتریـن رقیـب منطقـه‌ای ایـران و مهمتریـن عضـو شـورای همـکاری خلیــج فــارس اســت. ایــن کشــور در ســال‌هــای اخیــر بحــران جانشــینی پیچیــده‌ای را از ســر گذرانــده و اهــداف بلندپروازانـه‌ای بـرای نقـش آفرینـی در قـرن ۲۱ در چشـم انـداز ۲۰۳۰ تعریـف کـرده اسـت. بـر مبنـای این چشـم‌انـداز، عربسـتان دیپلماسـی اقتصـادی جدیـدی را طراحـی کـرده و بـه تدریـج در حـال اجـرای آن اسـت.
پادشـاهی عربسـتان سـعودی نوعـی نظـام سـلطنتی در معنـای سـنتی و خاندانـی آن اسـت. پادشـاه، رهبـر حکومـت، دولـت، قـوه قضائیـه و فرمانـده کل نیروهـای نظامـی اسـت. همچنین ایـن پادشـاه در نقـش نخسـت وزیـر، ریاسـت شــورای وزیــران که شامل ۳۸ وزیر است را بــر عهــده دارد و دارای وظایــف اجرایــی و قانون‌گــذاری اســت.
از سـال ۲۰۱۵، بـن سـلمان فرزنـد پادشـاه و ولیعهـد طبـق انتصـاب پادشـاه بـه عنـوان معـاون رییـس الـوزرا و بعدهـا بـه عنـوان رهبـر واقعـی کشـور قـدرت را در دسـت گرفتـه اسـت.
در عربستان چشــم انــداز ۲۰۳۰ در ســال ۲۰۱۶ تصویــب شــد و بــه رویکــرد کلان اقتصــادی عربستان شکل داد. ایـن سـند در واقـع یـک طـرح اسـتراتژیک بلندپروازانـه اسـت کـه بـرای مدرن‌سـازی و تنـوع بخشـیدن بـه اقتصـاد عربسـتان، عمدتـا از طریـق کاهـش وابسـتگی بـه نفـت، توسـعه منابـع درآمـدی جایگزیـن و افزایـش مشـارکت بخـش خصوصـی در اقتصـاد طراحـی شـده اسـت.
ارتقای جایگاه عربستان سعودی به عنوان «قلب جهان عرب و اسلام»، تبدیل شدن به یک کانون جهانی جذب سرمایه و سرمایه‌گذاری و تبدیل شدن به هابی که آسیا، اروپا و آفریقا را به هم متصل می‌کند، سه رکن اصلی این طرح هستند.
ایـن طـرح اهـداف و برنامـه‌هـای قابـل سـنجش مشـخصی را تعییـن مـی‌کنـد کـه تـا سـال ۲۰۳۰ عربستان بایـد بـه آنهـا دسـت یابـد. در حـوزه اقتصـادی کـه در کانـون ایـن طـرح قـرار دارد، ابتـکارات متعـددی از جمله افزایــش ســرمایه‌گــذاری در بخــش‌هــای غیــر نفتــی، خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی و خدمات دولتی (مانند بهداشت، آموزش و مسکن)، افزایش مشارکت زنان در نیروی کار، مقررات‌زدایی از بازار انرژی و کاهش یارانه انرژی تعریـف شـده اسـت.
از سوی دیگر، بـا توجـه بـه جهـت‌گیـری کلـی سیاسـت تجـاری عربسـتان سـعودی، جنبـه‌هـای برجسـته سیاسـت‌هـای تجـاری و اقتصـادی اخیـر پادشـاهی از جملـه سـاده‌سـازی رویـه‌هـای گمرکـی، سـطح پاییـن تعرفه‌هـای وارداتـی، حـذف محدودیت‌هـای سـرمایه‌گذاری خارجـی و معرفـی ابزارهـای سیاسـتی جدیـد بـرای ارتقـای صـادرات، نشـان می‌دهـد کــه بــاز بــودن بــرای تجــارت بین‌المللــی و ســرمایه‌گذاری خارجــی از نظــر حکومــت عربستان نقــش اساســی در تحــول اقتصـادی ایـن کشـور در افـق ۲۰۳۰ ایفـا مـی‌کنـد.
با این وجود مهمتریـن هـدف سیاسـت تجـاری عربسـتان که در راسـتای چشـم انـداز ۲۰۳۰ تعریـف شـده‌انـد، بـه حداکثـر رسـاندن سـهم پادشـاهی در تجـارت بین‌المللـی بـه منظـور تقویـت اقتصـاد ملـی است. حمایــت از مشــارکت بیشــتر بخــش خصوصــی در تجــارت خارجــی نیــز از اهـداف کلیـدی در افـق ۲۰۳۰ اسـت.
سـه هـدف اسـتراتژیک سیاسـت تجـاری عربسـتان نیز عبارت است از گشـودن بازارهـای جدیـد بـه روی صـادرات عربسـتان، تقویـت تولیـدات داخلـی از طریـق سیاسـت‌هـای تجـاری متناسـب و توسـعه قابلیـت شـرکت‌هـا بـرای تجـارت خارجـی. از منظـر دولـت عربسـتان، یـک بخـش تولیـدی پویـا، رقابتـی، پایـدار و صـادرات‌محـور بـرای تحقـق چشـم‌انـداز ۲۰۳۰ بـه عنـوان محـرک اصلـی بـرای جـذب سـرمایه خارجـی، توسـعه نـوآوری، ایجـاد مشـاغل بـا کیفیـت بالاتر و صـادرات غیرنفتـی ضـروری اسـت.
عـلاوه بـر ایـن، عربسـتان سـعودی بـه منظـور اسـتفاده از موقعیـت جغرافیایـی کشـور و تبدیـل آن بـه یـک هـاب لجسـتیکی منطقـه‌ای، در نظـر دارد زیرسـاخت‌هـای حمـل و نقـل خـود را در داخـل و اتصالات بـا محیـط همسـایگی را از طریـق مشـارکت عمومـی و خصوصـی تکمیـل و بهبـود بخشـد.
در چشـم‌انـداز ۲۰۳۰ اولویـت اصلـی تقویـت و گسـترش ارتبـاط متقابـل و یکپارچگـی اقتصـادی کشـور بـا سـایر کشـورهای شـورای همـکاری خلیـج فـارس بـا تکمیـل اجـرای بـازار مشـترک شـورای همـکاری خلیـج فـارس، یکپارچـه کـردن گمـرکات و سـایر سیاسـت‌های اقتصـادی و اتصـال شـبکه‌های راهآهـن و راه کشـورهای خلیـج فـارس اسـت.
از همیـن رو عربسـتان سـعودی در حـال انجـام پـروژه‌هـای عظیـم زیرسـاختی اسـت؛ نمـاد ایـن پـروژه‌هـا نیز ایجـاد شـهر جدیـد NEOMکـه در واقـع یـک منطقـه ویـژه اقتصـادی بـا سـرمایه گـذاری ۵۰۰ میلیـارد دلاری اسـت مـی‌باشـد. ایـن شـهر بـه عنـوان یـک شـهر پسـت مـدرن و قـرن بیسـت و یکمـی در حـال سـاخت اسـت و نمـاد تلاش‌های ایـن کشـور بـرای تبدیـل شـدن بـه یـک قـدرت اقتصـادی غیرنفتـی بـه شـمار مـی‌آیـد.
در بخـش بانکـی نیز بانـک مرکـزی عربستان چارچـوب نظارتـی را در حـوزه‌هـای حاکمیتـی و شـفافیت ماننـد قانـون جدیـد مبـارزه بـا پولشـویی و مقـررات احتیاطـی توسـعه داده اسـت.
عربستان سعودی در بخش تجارت خارجی هم اهداف جدیدی را تعریف کرده است؛ این کشور در راسـتای پیشـبرد دیپلماسـی اقتصـادی خـود در سـال‌هـای اخیـر کوشـیده تـا سـاختارهای سـخت و نـرم تســهیل‌کننــده تجــارت خارجــی را توســعه بخشــد. ایــن کشــور در حــوزه رویــه‌هــای گمرکــی در ســال‌های اخیــر اصلاحات مهمـی را صـورت داده اسـت، بـه گونـه‌ای کـه جایـگاه آن در شـاخص تجـارت فرامـرزی بـه عنـوان یکـی از شـاخص‌هـای کلیـدی گـزارش فضـای کسـب و کار بانـک جهانـی از رتبـه ۱۵۰ در سـال ۲۰۱۶ بـه رتبـه ۸۶ در سـال ۲۰۲۰ ارتقـا یافتـه اسـت.
در ایـن دوره بـه ویـژه زمـان و هزینـه واردات بـه عربسـتان سـعودی و صـادرات از ایـن کشـور نسـبت بـه میانگیـن منطقـه خاورمیانـه و شـمال آفریقـا کمتـر شـده اسـت کـه تحولـی قابـل توجـه نسـبت بـه گذشـته در رویـه‌هـای گمرکـی عربسـتان محسـوب مـی‌شـود.
بـه لحـاظ اعمـال تعرفـه‌هـا بـر واردات، عربسـتان بـه عنـوان عضـو سـازمان تجـارت جهانـی و عضـوی از موافقت‌نامـه تجـارت آزاد کشـورهای شـورای همـکاری خلیـج فـارس در قالـب قواعـد ایـن نهادهـا نـرخ‌هـای تعرفـه را اعمـال مـی‌نمایـد. تعرفـه‌هـای ترجیحـی بـه کشـورهایی اعطـا مـی‌شـود که عربسـتان سـعودی بـا آنهـا موافقـت‌نامـه تجـارت آزاد دارد. بـه اسـتثنای واردات الـکل، گوشـت خـوک و محصـولات مرتبـط بـا گوشـت خـوک کـه بـه دلایل مذهبـی ممنـوع شــده‌انــد، واردات از کشــورهای عضــو شــورای همــکاری خلیــج فــارس و اعضــای منطقــه آزاد پــان عــرب بــدون عـوارض گمرکـی صـورت مـی‌گیـرد.
به نظر می‌رسد چشـم‌انداز ۲۰۳۰ و دیپلماسـی اقتصـادی طراحـی شـده بـر مبنـای آن نماد کوشـش‌های محمـد بـن سـلمان بـرای شـکل‌دهی بـه عربسـتان جدیـد اسـت, عربسـتانی کـه در ژئواکونومـی منطقـه از موقعیـت برتـر برخـوردار باشـد و در پهنـه جهانـی بـه یکـی از قطب‌هـای اقتصـادی بـدل شـود.
