ماشین پشت ماشین برای گرفتن یک برگه در صف می‌ایستند. در این آزمون از قدرت ترمز تا کیفیت کمک‌فنر‌ها و سایر ادوات ماشین بررسی می‌شود. حالا نوبت شماست. از ایستگاه عبور می‌کنید و ایراد‌های ماشینتان را متوجه می‌شوید.
به گزارش شهروند، باید این ایراد‌ها را رفع کنید تا تاییدیه معاینه فنی به دستتان برسد؛ گرچه قبلش هم می‌توانستید تست بدهید و وضعیت ماشینتان را مشخص کنید. یکی از همین تست‌ها مربوط به بررسی گاز‌های خارج‌شده از لوله اگزوز است. میله‌ای را در لوله اگزوز قرار می‌دهند تا انتشار آلاینده‌ها را بسنجد. «کاتالیز ماشین شما ریخته است. درستش کنید و برگردید برگه معاینه فنی را بگیرید». خیلی زود متوجه می‌شوید که تهیه کاتالیز نو، نصب آن و معاینه مجدد فنی حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان آب می‌خورد!
حالا نوبت جست‌و‌جوی بیشتر است. در سایت فروش اجناس دست‌دوم به کشف تازه‌ای بر‌می‌خورید. اینجا همه‌چیز هست، اما آنچه بامزه‌تر از سایر موارد است اجاره دادن کاتالیز ماشین است. آگهی‌ها را مرور می‌کنید: فروش کاتالیز دست‌دوم، خرید کاتالیز برای معاینه فنی، اجاره کاتالیز برای معاینه فنی یا هر پیشنهاد دیگری که می‌تواند به پرداخت کمترین هزینه برای دریافت معاینه فنی منجر شود.
مدل ماشین شما چیست؟ کجای تهران هستید؟ این‌ها سوال‌هایی است که برخی از مکانیک‌های شهر هم برای اجاره دادن کاتالیز ماشین در مسیر دریافت معاینه فنی از شما می‌پرسند.
اول می‌گوید یک میلیون تومان آب می‌خورد، چراکه باید کاتالیز را باز کنند و ببندند و اجرت و اجاره یک‌روزه هم روی آن می‌کشند، ولی اگر کمی چانه‌زنی را ادامه بدهید این عدد تا ۵۰۰ هزار تومان هم کاهش پیدا می‌کند. اما این کار چه بلایی بر سر شهر می‌آورد؟ فرض کنید همه ماشین‌هایی که این مشکل را دارند کاتالیز اجاره‌ای نصب کنند و برگه معاینه را بگیرند و بعد از برگرداندن قطعه و مبلغ اجاره‌اش، قطعه معیوب را سر جای اولش ببندند و گاز‌های آلاینده را به امان خدا رها کنند.
بر اساس گزارش وزارت بهداشت، در سال ۱۴۰۰ در ۲۷ شهر آلوده کشور، حدود ۲۱ هزار مورد مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا، ناشی از ذرات معلق ۲.۵ میکرون، گزارش شد و ۱۱ میلیارد دلار خسارت به همراه داشت. در تهران نیز رقم مرگ و میر در این مورد حدود ۶۰۰۰ نفر گزارش شده است و بنا به گفته‌ها، اشاره شده که خودرو‌ها نقش بسزایی در کاهش آلودگی هوا دارند. حال تصور کنید برخی مالکان خودرو‌های نیازمند تعمیر دست به تقلب و دور زدن قوانین محیط زیستی بزنند. چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
داریوش گل‌علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران، در گفتگو با خبرنگار شهروند به خلئی قانونی در ارتباط با معاینه فنی خودرو‌ها اشاره می‌کند: «خودرو‌های نو تا ۴ سال معاف از معاینه فنی هستند. گارانتی کاتالیز‌ها در خوردو‌های نو ۳ ساله است، ولی زمان معاینه فنی ۴ سال بعد است که این دو با هم انطباق ندارند و این یک سال مشمول گارانتی نمی‌شود.»
او معتقد است که برای داشتن هوایی سالم اگر کاتالیز خودرویی ایراد داشت، باید تعویض شود: «فراموش نکنید اگر خودرویی کاتالیزش را از دست داده باشد، باید تعویض شود. اما متاسفانه در برخی سایت‌ها تبلیغاتی وجود دارد تا کاتالیز ماشین را عوض نکنند.»
گل‌علیزاده به جزئیات این تبلیغات اشاره دارد: «تبلیغات بدین شرح است؛ “اجاره کاتالیز جهت معاینه فنی انجام می‌شود. ” قیمت کاتالیز بالاست. برای همین این اقدامات را انجام می‌دهند، ولی یکی از مواردی که در جلوگیری از آلودگی هوا اهمیت دارد مربوط به کارکرد همین کاتالیز است.»
این مسئول در سازمان محیط زیست در توضیح تبلیغات مورد اشاره می‌گوید: «عده‌ای عنوان می‌کنند کاتالیز را اجاره می‌دهند. بدین ترتیب، پس از آنکه معاینه فنی پاس می‌شود کاتالیز را تحویل می‌گیرند. جالب است بدانید این کار به صورت علنی در سایت‌های مختلف انجام می‌شود و با کمترین برخورد قانونی.»
گل‌علیزاده وجود نقاط ضعف در مراکز معاینه فنی را کتمان نمی‌کند، اما معتقد است که باید تشدید نظارت‌ها صورت گیرد: «به دنبال این هستیم که کد‌های شناسایی برای کاتالیز داشته باشیم تا هر کاتالیز مربوط به یک خودرو باشد.»
معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست به نقش مردم در کاهش آلودگی هوا اشاره دارد: «مردم با فعالیت‌های کوچک می‌توانند در کاهش آلودگی نقش داشته باشند، اما فراموش نکنیم دولت با تسهیلگری و پیگیری باید کاهش آلاینده‌ها را در دستور کار قرار دهد، به طوری که قشر پایین جامعه دچار آسیب نشود.»
سید رضا مفیدی، مدیرعامل سابق ستاد معاینه فنی خودرو‌های تهران، در خصوص اجاره کاتالیز برای دریافت معاینه فنی به خبرنگار روزنامه شهروند می‌گوید: «مراکز معاینه فنی بر اساس دستورالعملی که سازمان محیط زیست ابلاغ می‌کند فعالیت می‌کنند. در مورد اصالت خودرو هم باید بگویم که در بررسی اصالت قطعات اصلی خودرو دقت کافی وجود دارد. اما منکر این نیستیم که برخی مشکلات وجود دارد، به‌خصوص در مراکز اقماری و خارج از شهر تهران این مسائل دیده می‌شود.»
او می‌افزاید: «تشخیص اصالت خودرو جزو وظایف ماست و در این مقوله دقت‌نظر کافی را خواهیم داشت. اول از همه، وقتی متوجه چنین تخلفاتی شویم، گواهی معاینه فنی نمی‌دهیم و نحوه برخورد هم پیش‌بینی شده است.»
به گفته مفیدی، در مراکز اصلی ستاد معاینه فنی تهران این قضیه کمتر دیده می‌شود.
مدیرعامل سابق ستاد معاینه فنی خودرو‌های تهران در خصوص واکنش متخلفان می‌گوید: «وقتی متخلف متوجه تشخیص ما می‌شود صحنه را به‌سرعت ترک می‌کند.»
از نظر مفیدی هرگونه تخلف در اصالت خودرو و قطعات مجموعه تخلف است و طبق دستورالعمل‌ها با آنان برخورد خواهد شد.
سید محمدمهدی میرزایی قمی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، با تایید این‌گونه اقدامات به خبرنگار شهروند می‌گوید: «آلاینده خودرو‌های سواری نایکس است. قطعه‌ای که بیشترین تاثیر را در کاهش نایکس دارد کاتالیز است. وقتی قطعه کاتالیز برداشته شود و کاتالیز تقلبی بگذارند یا نداشته باشد تاثیر زیادی بر میزان آلودگی هوا دارد و بدین ترتیب کنترلی روی نایکس نداریم.»
تقلب در کاتالیز ماشین ممکن است در نگاه اول کوچک به نظر برسد، اما به یک فرایند گره خورده است. با نصب نکردن کاتالیز مناسب، نایکس یا همان چیزی که سبب افزایش ذرات معلق در زمستان و هنگام وارونگی هوا می‌شود آلودگی را تشدید می‌کند. در سال ۹۴ اعلام شد که به استناد شماره پلاک در تهران ۳ تا ۳.۵ میلیون خودرو در حال تردد هستند.
مازیار حسینی، معاون سابق حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران در سال ۱۳۹۶، درباره میزان ظرفیت شهر تهران برای حمل و نقل عنوان می‌کند که تهران به اندازه ۷۵۰ هزار وسیله ظرفیت دارد. در حالی که روزانه بیش از چهار میلیون خودرو یعنی بیش از شش برابر ظرفیت تهران در حال تردد هستند. اما این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۸ میلیون خودرو رسید.
حال تصور کنید ۱۰ درصد خودرو‌ها بخواهند برای کاهش هزینه‌های خود و گرفتن تاییدیه معاینه فنی از کاتالیز تقلبی استفاده کنند. تردد ۸۰۰ خودرو با آلایندگی ناشی از نداشتن کاتالیز را به تردد خودرو‌های فرسوده اضافه کنید. با ملاک قراردادن ۲۰ سال به عنوان سن فرسودگی خودرو، تعداد خودرو‌های فرسوده و کاربراتوری در سال ۱۴۰۰، حدود ۳۰۰ هزار دستگاه در شهر تهران بوده است!
تهران هوا ندارد. بخشی از این فرایند به گردن سوخت و ماشین‌های نامرغوب است و برخی به گردن مازوت‌سوزی و یا فعالیت کارخانه‌ها، اما بخشی دیگر هم می‌تواند ناشی از تقلبی باشد که هیچکس حساب و کتابی برای آن در نظر نمی‌گیرد. ابتدا لازم است تا اصالت قطعات خودرو تحت نظارت کافی باشد. بدین ترتیب، قطعات خودرو باید دارای کد باشد. اما شاید باز هم متخلفان به دنبال راه فرار برای کاهش هزینه‌های خود باشند. از این سو، صنف مربوطه باید وارد عرصه شود و نگذارد بیش از این تخلف و تقلب منجر به افزایش آلودگی خطرناک هوا شود.
