شاید تعجب کنید که یک پدیده هوایی می‌تواند علت آتش‌سوزی جنگل‌ها، و موج سرما و سیل‌های ویرانگر در نقاط مختلف جهان باشد. برای بهتر فهمیدن این موضوع باید با جریان‌های هوایی آشنا شویم که به طور کلی به آن جت استریم گفته می‌شود. پدیده‌ای که غیر از چالش‌های آب و هوایی، یک تکنیک نظامی و ناوبری هوایی است.
به گزارش خبرآنلاین، جت استریم این بی شک یکی از جالبترین واژه‌های هواشناسی است که در سال‌های گذشته به آن بسیار پرداخته شده است. تغییرات اقلیمی و خشک سالی‌ها و البته بارش‌های یکباره سیل آسا در کشورمان سبب شد تا این واژه را عموم مردم بیش از قبل بشنوند. ویدیو‌هایی که در سال‌های اخیر از چهره‌های مروج شبه علم سیاسی مثل علی اکبر رائفی پور هم در چرخش این واژه تخصصی در فضا‌های عمومی بیش از قبل رواج یابد. جت استریم یا رودباد چیست و چه جایی از این واژه استفاده می‌شود؟ جت استریم‌ها در حقیقت جریان‌های قدرتمند و کم عرض هوا هستند که در اتمسفر برخی سیارات از جمله زمین وجود دارند. جت استریم در اصل یک جریان هوا با سرعت بسیار زیاد می‌باشد، که بصورت یک تونل باد فرضی در ارتفاعات بالای اتمسفر زمین در لایه تروپوپاز قرار گرفته و در نقطه انتقال بین تروپوسفر (جایی که دمای جو با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد) و استراتوسفر (جایی که درجه حرارت با افزایش ارتفاع افزایش می‌یابد) قرار دارد.
برای توضیح ساده جت استریم شاید بهترین تعریف آکادمیک تعریفی باشد که دکتر بهلول علی جانی استاد برجسته دانشگاه خوارزمی و سرشناس‌ترین اقلیم شناس این روز‌های ایران در گفتگو با خبرآنلاین به آن پرداخته است: «در ارتفاعات بالای ۱۵۰۰ متر از زمین تا ارتفاعات بالاتر یعنی ۴ تا ۵ هزار، ۷ هزار تا ۱۰ هزار متر همواره شاهد باد‌های سردی هستیم که به دور کره زمین و از مسیر غرب به شرق در حال وزیدن هستند و به این بادها، باد‌های غربی گفته می‌شود. در بعضی زمان‌ها و جا‌ها سرعت این بادها خیلی شدید است. سرعت‌هایی بیش از ۳۰ متر بر ثانیه. هر جایی سرعت باد از ۳۰ متر بر ثانیه بیشتر شود به آن می‌گویند جت استریم یا «رود باد» و این باد‌های غربی با خودشان برای مناطق زمین هم از دریا‌ها و اقیانوس‌ها رطوبت می‌آورند و هم عوامل نا پایداری جوی. یعنی همین جبهه هوا‌ها. مثلا در مدیترانه خیلی اوقات این رودباد‌ها سیستم‌ها و سامانه‌های بارشی را تشکیل می‌دهند که این سامانه‌ها رطوبت را به لایه‌های بالایی می‌برند و در اثر سرما این بارش‌ها را تشکیل می‌دهند و گاه بارندگی داریم و گاهی هم بارش به صورت برف است. بستگی دارد به دمای آن منطقه. باد‌های غربی معمولا از پایین جمع می‌شوند و به سمت قطب می‌روند، اما در زمستان‌ها از سمت قطب به سمت عرصه‌های پایین‌تر می‌روند. من همیشه این ماجرا را به این کلاه‌های نقاب دار بچه‌ها توضیح می‌دهم که در زمان‌هایی که هوا رو به گرمی می‌رود فقط روی کاسه سر بچه می‌گذاریم، اما در زمان‌های سرد بازش می‌کنیم و تا روی گلوی بچه‌ها پایین می‌آید. در زمان فصل‌های سرد این رود بادها به عرصه‌های پایینی حرکت می‌کنند و در زمان‌هایی که هوا رو به گرمی می‌رود جمع می‌شوند و در همان عرصه‌های بالاتر جریان دارند؛ و این یک رویه عادی و شرایط جوی نرمال کره زمین هست و ما باید در این فصل این بارش‌ها را داشته باشیم.»
جت استریم‌ها مهمترین پدیده هواشناسی و صنایع هوایی هستند. چرا که بیشتر نواحی آمریکای شمالی، اروپا و آسیا را در فصل زمستان در بر می‌گیرند.
متخصصان هواشناسی با استفاده از محل جت استریم‌ها به عنوان یک ابزار کمکی برای پیش‌بینی هوا استفاده می‌کنند، که در سفر‌های هوایی کاربرد بسیاری دارد. اگر یک پرواز در جهت مخالف یک جت استریم باشد، شاهد تاثیر چشمگیری در زمان پرواز خواهیم بود.
ژاپن مدت‌ها قبل از شروع جنگ جهانی دوم در حال توسعه تهاجمی در آسیا بود. ژاپن به منچوری و سپس چین حمله کرد؛ ژاپن با آلمان و ایتالیا وارد یک قرارداد سه جانبه شد و موقعیت خود را در صحنه جهانی تضمین کرد. ژاپن با تحریم ایالات متحده روبرو شده بود و برای فعال نگه داشتن ماشین جنگی خود به منابع حیاتی نیاز داشت. ژاپن تصمیم گرفت جزایر غنی از مواد خام در آسیای جنوب شرقی را از دست قدرت‌های استعماری اروپایی بگیرد.
برای انجام یک حمله غافلگیرانه، ژاپن تصمیم گرفت به ناوگان اقیانوس آرام ایالات متحده در پرل هاربر حمله کند. ژاپن فکر می‌کرد که این حمله بر روحیه شهروندان آمریکایی تأثیر می‌گذارد.
نیروی هوایی ارتش ایالات متحده حمله مشابهی را به ژاپن برنامه ریزی کرد، اما مشکل این بود که برد بمب افکن‌های B۲۹ ایالات متحده در صورت پرواز از خاک ایالات متحده به ژاپن خارج از پوشش بود. ایالات متحده فوراً برای حمله به یک پایگاه هوایی نیاز داشت. ایالات متحده توانست جزیره گوام را بازپس گیرد و بمب افکن‌های B۲۹ خود را برای حمله بر فراز ژاپن آماده کرد.
B۲۹ دارای سیستم هدف گیری بمب -Norden Bombsight- بود. سیستم بمب یک کامپیوتر آنالوگ با بیش از ۴۰ پارامتر برای تنظیم بود، مانند سرعت باد، دمای بیرون و حتی انحنای زمین. این سیستم در اروپا بی عیب و نقص کار می‌کرد. با این حال، در ژاپن، هنگامی که بمب افکن در خط ساحلی ژاپن در ارتفاع ۳۰۰۰۰ فوتی چرخید، چیزی غیرعادی احساس کردند. یک جریان هوا وجود داشت که از ژاپن به ایالات متحده با عرض ۲۰۰ کیلومتر حرکت می‌کرد. این جت استریم مسئول انتقال هوای سرد بود.
با این حال، تا جنگ جهانی دوم هیچ کس از این جریان اطلاعی نداشت. خلبانان نیروی هوایی ارتش آمریکا نتوانستند بمب افکن‌ها را در جت استریم کنترل کنند، بنابراین ارتفاع بمب افکن‌ها را به ۵۰۰۰ فوت کاهش دادند و شروع به استفاده از بمب‌های آتش زا کردند.
مقامات ژاپنی که با جت ریم آشنا شدند ایده متفاوتی را طراحی کردند. ارتش ژاپن بالون هلیومی را با بمب‌های آتش زا به جریان جت پرتاب کرد. ایده این بود که جت استریم بمب‌ها را به ایالات متحده هدایت کند و همه چیز را به آتش بکشد، اما این پروژه با شکست مواجه شد، زیرا بسیاری از بالن‌ها در اقیانوس آرام سقوط کردند. بی شک در تاریخ جنگ‌های نوین دنیا، عملیات پرل هاربر بزرگترین عملیات هوایی علیه ارتش آمریکاست. فیلم عملیات پرل هاربر یکی از بازسازی‌های تاریخی از آن عملیات است. ژاپنی‌ها برای این برد تاریخی شان غیر از عملیات پرل هاربر، انیمیشن معروف باد بر می‌خیزد را هم ساخته اند. قصه‌ای که بر اساس مانگای تاتسئو هوری و برگرفته از زندگی مهندسی به نام جیرو هوریکوشی طراح هواپیما‌های جنگنده زیرو استفاده شده در جنگ جهانی دوم و در حمله به پرل هاربر، ساخته اند.
در جنگ جهانی دوم، در نوامبر ۱۹۴۴، ژاپنی‌ها بار دیگر پروژه ایی داشته اند تا با استفاده از جت استریم به آمریکا حمله کنند. آن‌ها با محاسبات دقیق، بالون‌های مجهز به بمب را تا ارتفاع ۱۵ هزار متری بالا فرستادند و آن‌ها را از طریق این کانال بادی از روی اقیانوس اطلس عبور داده و به سمت ایالات متحده فرستادند. بعضی از این بالن‌ها به آمریکا و بعضی به کانادا رسیدند. ساخت و توسعه بالون‌های نظامی ژاپن که از فناوری استفاده از جریان استریم در آن‌ها به کار گرفته شده‌است، بین نوامبر ۱۹۴۴ و آوریل ۱۹۴۵ و تا پیش از فروپاشی ارتش ژاپن تداوم داشته است. ارتش امپراتوری ژاپن حدود ۹۳۰۰ بالون را از سایت‌های هونشو پرتاب کرد که از این تعداد حدود ۳۰۰ بالون در ایالات متحده و کانادا و برخی در مکزیک یافت یا مشاهده شد.
بالون‌ها توسط جریان‌های با ارتفاع بالا و با سرعت بالا بر روی اقیانوس آرام، جت استریم، حمل می‌شدند و از یک سیستم پیچیده برای کنترل ارتفاع استفاده می‌کردند. بمب‌ها به‌دلیل شرایط رطوبتی به‌عنوان راه‌انداز آتش بی‌اثر بودند، تنها باعث آسیب جزئی و شش کشته در یک حادثه غیرنظامی در اورگان در ماه می ۱۹۴۵ شد. در آن زمان هیچ هواپیمایی توان پرواز چنین مسافتی تا آمریکا را نداشت.
قوی‌ترین جت استریم‌های قطبی در ارتفاع ۷ تا ۱۲ کیلومتری از سطح دریا هستند و جت استریم‌های استوایی بین ۱۰ تا ۱۶ کیلومتر از سطح دریا فاصله دارند. اصلی‌ترین این جریانات از استوا به سمت قطب و از غرب به شرق در جریان است. به همین دلیل به طور معمول، بیشتر رطوبتی که بادها از اقیانوس اطلس به سمت شرق می‌آورند باعث بارش باران و برف در اروپای غربی می‌شوند.
استفاده از رود بادها به عنوان تکنیک نظامی تقریبا از جنگ جهانی دوم به این طرف بسیار شایع بوده است. از بالون‌های جاسوسی که در جنگ سرد بین روسیه و آمریکا در جریان بوده اند تا همین کانال‌های هوایی بالادستی که این روز‌ها به چالشی بزرگ بین چین و آمریکا بدل شده است. بالون‌های جاسوسی چینی که تا به امروز چند تایی از آن‌ها در آسمان آمریکا و کانادا دیده یا سرنگون شده اند و به چالش بزرگ امنیتی دنیا بدل شده اند همگی از این تکنیک و علم هواشناسی استفاده می‌کنند.
تغییر الگوی جت استریم‌ها باعث تغییر توزیع رطوبت در کره زمین شده و ضمن اثرگذاری بر میزان بارش، باعث پدیده‌های بزرگتری همانند گردبادها، طوفان‌ها و سیل‌های سهمیگین می‌شود. گرمایش زمین در این جت استریم تغییر ایجاد کرده است.
اکثر دانشمندان باور دارند که جت استریم‌ها بر اثر گرمایش جهانی ضعیف‌تر می‌شوند. ذوب شدن برف‌های قطبی، گرادیان دمایی (حرارت محسوس، sensible heat) این نواحی را تغییر داده که باعث کاهش سرعت جت‌استریم‌ها و تغییر طول مدت وزش آن می‌شود.
دانشمندان از سال ۲۰۰۷ متوجه شدند که ارتفاع جت استریم‌ها در بالای کانال انگلیس کاهش یافته و این امر باعث طولانی شدن زمستان‌ها گشته است.
حجم بخار آب تولید شده در اثر گرمایش زمین و آب شدن یخ‌های قطبی، جهت این جریان‌ها را مختل و کند کرده و این جریان حالت سینوسی پیدا کرده است. در نتیجه قسمت گرم و خشک این جریان، باعث تداوم آتش‌سوزی در برخی مناطق می‌شود. مثلا آتش سوزی برخی جنگل‌ها در سال ۲۰۱۸ در جنگل‌های اسکاندیناوی و بخشی از روسیه در اثر این پدیده اتفاق افتاد. بر اثر این بهم ریختگی در جت استریم، قسمت سرد و باران زا و طوفانی وارد ایران شد و باعث ایجاد بارش‌های سنگین و طولانی شدند.
این آشفتگی در چرخه سینوسی به دلیل گرمایش زمین و تغییرات جوی در حال بیشتر شدن است و این امر پیش‌بینی‌های هواشناسی را در آینده سخت‌تر خواهد کرد و باید منتظر دوره‌های طولانی گرما و سرما، سیل‌ها و طوفان‌های سهمگین در جا‌هایی که انتظارش را نداریم باشیم.
