دی‌ماه سهمگین و پراندوه ۹۸ تمام نشده بود که نتایج بررسی صلاحیت ثبت‌نام‌کنندگان در انتخابات مجلس یازدهم اعلام شد. رد صلاحیت‌ها آنقدر گسترده بود که حتی رکورد رد صلاحیت نمایندگان مجلس ششم هم شکسته شد و ۹۰ نماینده‌ی مجلس دهم، رد صلاحیت شدند. شرایط آنچنان بود که به اذعان رئیس وقت ستاد انتخابات وزارت کشور، امکان رقابت در ۷۵ درصد حوزه‌های انتخاباتی وجود نداشت، به دیگر سخن فارغ از کیفیت و اعتبار کاندیدا، در سه‌چهارم حوزه‌های انتخاباتی امکان ایجاد تنوع و رقابت معنادار سیاسی ممکن نبود و از نظر جریان و جبهه‌ی سیاسی، تکلیف ۷۵ درصد حوزه‌ها از پیش روشن بود.
 |
دکتر حسن روحانی در جلسه‌ی ۲۵ دی ۹۸ هیأت دولت، نخستین واکنش‌هایش را به ردصلاحیت‌های شورای نگهبان با این جمله‌ی کلیدی اعلام کرد: «با یک جناح نمی‌شود کشور را اداره کرد. کشور متعلق به همه است.» روحانی بر تنوع سیاسی تأکید داشت و کیفیت انتخابات را نه فقط در تعداد تأیید صلاحیت‌شدگان که در تنوع آنها می‌دانست و رقابتی بودن انتخابات را عیار قضاوت‌اش قرار داده بود. او بر نادرستی مغالطه‌ای تصریح می‌کرد که تعدد را جایگزین تنوع می‌کرد و انتخابات را از معنا تهی می‌ساخت.
«مردم را ناراحت نکنید، به مردم نگوییم که در برابر یک صندلی مجلس ۱۷ نفر، ۱۷۰ و یا۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند، ببینیم از چند جناح ۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند؟ ۱۷ نفر از چند جناح، از یک جناح؟ اینکه انتخابات نمی‌شود. مثل اینکه در مغازه‌ای از یک جنس، ۲ هزار عدد وجود داشته باشد. مردم تنوع می‌خواهند. بگذارید در میدان انتخابات همه‌ی احزاب و گروه‌ها شرکت کنند، قطعا ضرر نمی‌کنید.»
روحانی در آن دی‌ماه حزن‌انگیز، فراتر از سیاست، انتخابات رقابتی و معنادار را عاملی برای آشتی ملی می‌دانست، بهانه‌ای برای فراخوانی دوباره‌ی همه‌ی شهروندان و رویدادی برای یکپارچگی دوباره و کاستن از شکاف‌ها:
«بیایید این مشکلات یک هفته و ۱۰ روز را مقدمه کنیم و این غم و مشکلات بزرگ را به یک تصمیم بزرگ تبدیل کنیم. آن تصمیم بزرگ، «آشتی ملی» است. بیایید همه با هم آشتی کنیم. کینه‌ها را از دل برداریم، این انتخابات، می‌تواند قدم اول این حرکت باشد.»
 |
واکنش‌های روحانی به ردصلاحیت‌های شورای نگهبان در جلسه‌ی بعدی دولت در دوم بهمن ۹۸ هم ادامه داشت؛ روحانی معیار را «رضایت عامه» قرار داد و گفت: «رضایت خاصه و رضایت یک جناح و یک قوم، ما را به جایی نمی‌رساند و باید رضایت عامه مردم را مدنظر قرار دهیم.» رئیس‌جمهور وقت صراحتا تأکید کرد که فراتر از «مردم» و فراتر از قانون نداریم و هیچ نهادی هم مقدس نیست.
 |
اما صریح‌ترین موضع‌گیری روحانی را باید در سخنرانی‌اش در حضور استانداران و فرمانداران دولت شنید، آنجا که گفت «کلمه جمهوری در قانون اساسی ما هست اما می‌ترسم یک روزی این کلمه جمهوری هم باز جرم شود.»
این سخنرانی روحانی گرچه در روزگار رنجیدگی و آزردگی جامعه بود و طبعا بسان سال‌های پیشین، نشاط و تکاپو نیافرید اما بی‌گمان از درخشان‌ترین سخنرانی‌های اوست، سخنرانی‌ای که صداوسیما علی‌رغم تمام هماهنگی‌ها، در لحظه‌ی آخر از پخش زنده‌اش شانه خالی کرد.
او در ۷ بهمن ۱۳۹۸، در سنگر جمهوریت ایستاده است و از نگرانی‌های خودش و بسیاری از جمهور می‌گوید، نگرانی‌هایی درباره‌ی سرنوشت انتخابات و جمهوریت در ایران، نگرانی عمیق از اینکه انتخابات، تشریفاتی شود.«بزرگترین خطر برای دمکراسی و حاکمیت ملی آن روزی است که انتخابات تشریفات شود. جای دیگری انتصاب بفرمایند و بعد مردم پای صندوق بروند بخواهند تشریفات انتخابات را انجام دهند. خدا نکند یک همچون روزی برای کشور ما پیش بیاید.»
 |
روحانی در هفتم بهمن ۹۸ از یک واژگونی بزرگ در نقش مجری و ناظر هم می‌گوید؛ او معتقد بود که قانون و انتخابات یک مجری دارد و آن وزارت کشور است و قانون از منظر احتیاط، از اینکه تخلف و جرمی واقع نشود، ناظری را نیز در این فرآیند پیش‌بینی کرده که حالا آن ناظر به مرور زمان نقش خود را فراموش کرده و خود مجری انتخابات شده است. روحانی به روشنی می‌گوید که ناظر به مجری، تغییر ماهیت داده و مجری هم به لجستیک تنزل یافته است.
روحانی از یک نگرانی دیگر هم سخن به میان می‌آورد، واهمه‌ی ایجاد تصویری تک‌حزبی از حاکمیت در افکار عمومی:
«بیایید به مردم اعتماد دهیم و به مردم بگوییم که نظام ما، نظام تک‌حزبی نیست، ما نظام کمونیستی نیستیم، ما نظام شاه نیستیم و ما فقط حزب رستاخیر و کمونیسم نداریم. تک‌حزبی نیستیم و نظام چندحزبی هستیم و احزاب در این کشور آزاد هستند.»
 |
روحانی در همایش استانداران و فرمانداران به دنبال یک یادآوری بزرگ است، یادآوری آنچه در این کشور برایش انقلاب شده و آنچه باید به عنوان تفاوت بنیادین با نظام سابق برجسته شود. او چند حزبی بودن، معنادار بودن و رقابتی بودن انتخابات را میراث دگرگونی از شاهنشاهی به جمهوری می‌داند و بر حفظ این تمایز اصیل اصرار می‌ورزد. روحانی نمی‌خواهد در پی ردصلاحیت‌های گسترده، حاکمیت در اذهان عمومی چیزی شبیه نظام کمونیستی و اقتدارگرا به نظر برسد. او از نهادهای دیگر می‌خواهد که به مردم اطمینان دهند که نظام شاه یا نظامی کمونیستی نیستند و این اطمینان، مابه‌ازایی حقیقی دارد: ایجاد امکان رقابت در حوزه‌های انتخاباتی، ممانعت از «ترور اعتماد مردم».
روحانی در آن سخنرانی مهم از همه دعوت کرد که بیایید «پاسدار جمهوریت» باشیم و حتی خطاب به مخالفان دولت‌اش هم گفت که «بگذارید لااقل یک رقابت شکل بگیرد، مجلس هم مال شما، نوش جان شما!» او نمی‌خواست انتقاد و اعتراض‌اش به ردصلاحیت‌ها صرفا محدود به رقابت سیاسی برای کرسی‌های پارلمان دیده شود و به همین منظور تلاش کرد مسأله را فراتر از ترکیب مجلس آینده تعریف کند. او جمهوریت را در خطر می‌دید، بیش و پیش از آنکه تغییر در آرایش سیاسی را خطر ببیند.
«شماها که در جلسات خصوصی خود می گویید مجلس بعدی صد درصد مال ما هست و اگه مال شماست چرا غصه می‌خورید؟ شما که اینجوری در اتاق فکر گفتید مجلس بعدی صد درصد مال ماست الحمدالله مال شماست. اگر مال شماست بگذارید یک رقابت شکل بگیرد مشارکت بالا برود، مجلس هم مال شما باشد، نوش جان شما. ما در این داستان اصلاً مشکل نداریم پس بگذاریم امنیت و رقابت حاصل شود، انتخابات سالم باشد و همه تلاش کنیم مشارکت بالا برود.»
بیشتر بخوانید:
۲۱۲۲۰
