نشست سوم از سلسله نشست‌های پژوهشی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر که به همت دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی وزازت فرهنگ و ارشاد اسلامی پنجشنبه شب به مبحث «تغییرات ضروری تکنیکی و زیباشناختی تئاتر در فضای مجازی» اختصاص داشت.
مدیریت پنل این نشست را افشین خورشیدباختری؛ منتقد و کارشناس تئاتر به عهده داشت و کارشناسان میهمان این نشست نیز ایوب آقاخانی؛ مدرس دانشگاه و نویسنده و کارگردان تئاتر و علی ژکان؛ نویسنده و کارگردان سینما بودند.
شیوع کرونا چرخه اقتصادی تئاتر را دچار اختلال کرد
خورشید باختری در ابتدای این نشست به ارتباط نزدیک و تنگاتنگ تئاتر با مخاطب به شکل حضوری اشاره کرد و گفت: به شکل طبیعی این ارتباط میان یک اثر نمایشی و مخاطب تئاتر در یک مواجهه مستقیم اتفاق می افتد اما با پیش آمدن کرونا بسیاری از نهادها و هنرها و گروه‌های نمایشی ارتباط با مخاطب را از دست داده و به دنبال حلقه‌های ارتباطی جایگزین و اغلب مجازی و غیرحضوری هستند.
در چنین شرایطی به طور طبیعی و به دلیل عدم خو گرفتن و عادت مخاطب به چنین شکلی از مواجهه با تئاتر عملاً شکل متعارف چرخه اقتصادی تئاتر دچار اختلال می‌شود و از طرفی به دلیل هزینه بر شدن مقوله تولید، ضبط و ارائه آن از طریق پلتفرم‌های فضای مجازی و از آن سو بنیه ضعیف اقتصادی تئاتر به واسطه اتکای آن به بودجه‌های دولتی شاهد هستیم که مقوله ارائه تولیدات نمایشی در قالب فضای مجازی نه به عنوان یک برنامه راهبردی بلکه به صرف تنها واکنشی در قبال شرایط حاکم تعبیر و تفسیر می شود.
دو راهی غنیمت و شرایط نابسمان تماشاخانه‌های خصوصی
در ادامه این نشست علی ژکان، نویسنده و کارگردان سینما گفت: در پرداختن به این موضوع ابتدا باید دید مقدورات نمایشی در چه سطحی است و آیا با وجود این امکانات می‌توان به افزایش کمیت تولیدات نمایشی و تنوع در آن‌ها برای عرضه در هر فرمتی امیدوار بود یا خیر؟
وی ادامه داد: ما به لحاظ ساختاری و امکانات نمایشی با دو نوع سالن مواجهیم، سالن‌های دولتی و سالن‌های خصوصی که البته همین مقدار هم از طریق لابیرنت‌ها و زد و بندهایی نصیب گروه های خاص نمایشی می شود.
ژکان با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر شاهد افزایش سالن‌های نمایشی به شکل خصوصی بودیم، گفت: این امر خود یک غنیمت است اما در شرایطی که اقتصاد تئاتر نابسامان است با این مقدوراتی که در اختیار داریم، چگونه می‌توان انتظار داشت که این روند تقویت شود.
موافق نمایش برخط نیستم اما باید به نفع شرایط حاکم کنار آمد
ایوب آقاخانی؛ نویسنده و کارگردان تئاتر در ادامه این نشست گفت: در ماه‌های نخست از شیوع کرونا من طی مصاحبه‌های گوناگون اعلام کردم که موافق نمایش آنلاین نیستم و انگار تا تماشاگر و نمایشگر رخ در رخ هم نشوند این فرایند رسمیت پیدا نخواهد کرد اما در شرایط فعلی گویا باید به نفع شرایط حاکم کنار آمد. باید دید که برای این روزها چه کار کرد و چه تدابیری اندیشید و به نظر می‌رسد که باید به دنبال عنصر واسطه‌ای بود که این ارتباط از طریق جهان تصویر و توسط دوربین انجام می‌شود.
آقاخانی ادامه داد: به نظر می رسد که تئاتر در آستانه به یک هنر با واسطه است یعنی امری که قبل از این بی‌واسطه انجام می‌شد حال باید با واسطه‌ای به نام دوربین انجام شود و تئاتر در حالی است که باید به سمتی برود که از مصادیق سینما بهره‌مند شود و یا بتواند برای خود مختصات ایجاد کند.
تئاتر یابد از وابستگی مالی دولتی خارج شود
ژکان، نویسنده و کارگردان سینما نیز در ادامه این نشست به ظرفیت سازی اقتصادی ناشی از استفاده از فضای مجازی در ارائه آثار نمایشی اشاره کرد و گفت: همانطور که اشاره شد شیوه ارائه آثار نمایشی به این شکل موجب مواجهه خیل کثیری از مخاطبان با یک اثر نمایشی می‌شود اما هنوز در مراحل نخستین این عرصه هستیم، باید بنیه اقتصادی تئاتر بهبود یابد و این هنر از وابستگی مالی دولتی خارج شود، زیر ساخت‌ها فراهم شده و امکانات فنی تقویت و به روزرسانی شوند.
آقاخانی؛ مدرس و کارگردان تئاتر همچنین بر اقدام فوری و زیربنایی امر آموزش و ارائه سرفصل‌های درسی متناسب با شرایط ویژه تولید و ارائه تئاتر تأکید کرد و گفت: بسیاری از شرح درس های دانشگاهی ناکارآمد هستند و نیاز به تجدید نظر در مورد حتی عنوان این دروس در دانشگاه داریم مضافاً بر اینکه دروس ارائه شده آکادمیک قادر نیست نرجو و دانشجوی این رشته ها را به انواع قابلیت ها و دانش مورد نیاز مسلح کند لذا در یک اقدام فوری باید به منظور پرداخت ریشه ای به این موضوع به فکر تجدید نظر در امر آموزش باشیم.
بهبود شرایط نمایش اینترنتی به قانونگذاری، تقویت پهنای باند و ترمیم زیرساخت‌ها بستگی دارد
ژکان ممیزی و سانسور را عامل اساسی دیگر بر سر راه پرداخت مؤثر به اقتباس‌های نمایشی در عرصه تصویر اعم از سینما و یا فضای مجازی دانست و گفت: این امر به ویژه در زمینه کمیت تولیدات نمایشی و تبدیل آن‌ها به مدیوم قابل ارائه در گونه‌های دیگری همچون فضای مجازی به عنوان یک کار ضبط شده باید مورد تأکید قرار گیرد و در این برهه از زمان در این زمینه باید آسیب‌شناسی صورت گیرد و جهشی بدون وجود مانع تراشی را در رویکرد اقتباسی را شاهد باشیم.
آقاخانی در اظهار نظر پیرامون این مسئله گفت: مجدد با عدم فرایندی مشخص در این زمینه هم مواجهیم و یک ساز و کار عملی و مشخص در این زمینه وجود ندارد و همه چیز متکی بر یک روند فردی و سلیقه‌ای است که به دلیل وجود موانعی که به درستی به آن اشاره شد به خودسانسوری هنرمندان و ریسک نکردن مسئولان منتهی شده که از نوعی عافیت‌طلبی در میان آن‌ها ناشی می شود.
وی ادامه داد: در این زمینه و بسامان شده اوضاع نیاز به یک قانونگذاری داریم؛ تقویت زیرساخت‌ها و پهنای باند اینترنتی و ترمیم ساختاری نیز از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار داد. به شخصه خوشحالم که به همت دوستان مسئول سامانه تلویزیونی تئاتر ایران شکل گرفته است تا به نوعی دسترسی به منظور مواجهه همه علاقه‌مندان به تئاتر در تمام ایران را شاهد باشیم.
اما نکته قابل نقد در این روند، نظارت‌های ممیزی است که صورت گرفته و دست و پاگیر است و همچنان تشکل ناظر بر روند بارگذاری فیلم‌های اجرای نمایش موجب می‌شود که انتخاب سلیقه‌ای صورت گیرد در حالیکه در ابتدا باید امکان بارگذاری برای همه آثار وجود داشته باشد چرا که به هر حال این آثار عموماً یک بار در جریان اجرای صحنه‌ای خود مجوز اجرا را دریافت کرده‌اند.
به گزارش ایرنا، جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد رقابتی و جشنواره‌ای در عرصه هنر تئاتر و بازتاب‌دهنده آینه تمام‌نمای هنر انقلاب در ایام یوم‌الله دهه فجر امسال (۱۳۹۹) در شرایط سی‌ونهمین دوره خود را با دبیری حسین مسافرآستانه پشت سر می‌گذارد که شرایط شیوع و گسترش ویروس کرونا در کشور مختصات برگزاری جشنواره‌ها و فعالیت‌های هنری به‌ویژه در عرصه تئاتر را با شرایط بسیار ویژه‌ای مواجه کرده است.
تعطیلی فعالیت‌های نمایشی به‌ویژه تماشاخانه‌ها و سالن‌های میزبان آثار نمایشی از یک‌سو و ازسوی دیگر برگزاری بخش اعظم این رویداد به‌عنوان مهم‌ترین رویداد عرصه تئاتر کشور در بستر فضای مجازی، ویژگی‌های این دوره جشنواره را متمایزتر از ادوار دیگر ساخته است.
همچنین دو محور «رادیوتئاتر» و «فیلم‌تئاتر» به‌عنوان دو بستر متفاوت تولید آثار نمایشی و ارائه آن به مخاطبان برای نخستین‌بار به‌عنوان بخش‌های اصلی و استوانه این جشنواره تعریف شده است.
همچنین با اعلام سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر بازگشایی مجدد تالارهای نمایشی از ابتدای بهمن‌ماه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و استفاده از ظرفیت محدود و حداکثر ۵۰ درصدی نمایش‌ها، سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را به یکی از معدود رویداد عرصه هنری کشور در قالب جشنواره‌های هنری فجر بدل ساخته که به شکل محدود میزبان مخاطبان خواهد بود.
در کنار دو بخش یادشده (رادیوتئاتر و فیلم‌تئاتر) به‌عنوان دو ستون اصلی جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم؛ اختصاص بخش «سرباز انقلاب» به مناسبت نخستین سالروز شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ترور ناجوانمردانه شهید محسن فخری‌زاده باعث شده‌است که این رویداد بعد از مدت‌ها یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های محتوایی خود را بر حوزه تئاتر مقاومت و دفاع مقدس به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بن‌مایه‌های گفتمان فرهنگی انقلاب قرار دهد.
از دیگر بخش‌های این دوره از جشنواره می‌توان به بخش «نمایش‌های میدانی و خیابانی»، «بخش دیگر گونه‌های اجرا»، «بخش رقابتی آثار صحنه‌ای»، «بخش رقابتی برگزیدگان جشنواره‌های استانی» و «بخش رقابتی نمایشنامه‌نویسی» اشاره کرد.
