به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، رهبری معظم در سخنرانی اخیر خود با خبرگان رهبری به موضوع شبهه و اهمیت آن در راستای تولید تفکر و اندیشه اشاره کردند. درباره این موضوع با حجت‌الاسلام سیدهادی سیدوکیلی، استاد دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشستیم که حاصل کار را در ادامه می‌خوانید.
شبهه یا شبه‌حق چه مأموریتی دارد
حجت‌الاسلام سیدوکیلی در ابتدا گفت: در ابتدا باید گفت شبهه به معنای «شبه‌حق» است، یعنی باطل به خود رنگ و ظاهر حق‌گونه‌ای گرفته و برای مخاطب چنین ذهنیتی ایجاد می‌شود که این باطل، حق است. بنابراین مخاطب با مواجهه با چنین موضوعی خود را بی‌نیاز از تحقیق و بررسی می‌بیند و گمانش بر این است که آن چه که برای من بیان شده است، حق مطلق است. حال اگر محتوا باطل نباشد، ما دیگر با شبهه برخورد نمی‌کنیم، بلکه آن چه که در پیش روی ما است، «سؤال» است و سؤال برای رفع ابهام مطرح می‌شود در صورتیکه شبهه به شکل سؤال معمولاً القا می‌شود و هدفش تخریب و رد یک حقیقت و اثبات یک باطل است.
شبهه چگونه در جامعه‌ای چون جامعه ایرانی بسط و گسترش پیدا می‌کند؟
وی افزود: حال نکته مهم این است که شبهه چگونه در جامعه‌ای چون جامعه ایرانی بسط و گسترش پیدا می‌کند؟ در پاسخ باید گفت شبهه با سوار شدن بر «اقناع کاذب» در جامعه و «دانستن‌های غیرواقعی» که حاصل کثرت اطلاعات و اخبار درست و غلط است در جامعه راه خود را ادامه می‌دهد. در اجتماع ما که معمولا اخبار از بستر پر هیاهوی فضای مجازی به افراد منتقل می‌شود، برای اشخاص نوعی اطمینان در ارتباط با اصالت اطلاعات ایجاد می‌شود و شبهه که حق‌گونه می‌نماید، راحت‌تر برای افراد مورد پذیرش قرار می‌گیرد.
شبهه با مدد رسانه اجازه فکر کردن به افراد را نمی‌دهد
او بیان کرد: این در حالی است که روش و طریقه صحیح در فهم موضوعات محتاج تدبر و تحلیل است. قرآن در مواضع گوناگونی افراد را به تفکر فرا می‌خواند حتی در قبال حق و خود. تحلیل و تدبر نوعی بازخوانی اندیشه است چرا که شخص دائماً نسبت به دانسته‌ها و اطلاعاتش رجوع می‌کند و آن‌ها را مورد جرح و تعدیل قرار می‌دهد. اما شبهه‌افکنی‌های امروزه با مدد بستر رسانه و تبلیغات گسترده اجازه تفکر و تعقل به انسان را نمی‌دهد، علت اصلی هم این است که «سرعت» حرف اول را در رسانه‌های جمعی می‌زند و اشخاص در طول مدت زمان کمی با اطلاعات زیادی مواجه می‌شوند که باید در قبال آنان تصمیم بگیرند، پس اساساً با در معرض رسانه قرار گرفتن راه فکر کردن از انسان سلب می‌شود و شبهه با القای حس «فهم» و «دانستن» به مخاطب او را از هر اندیشه‌ای معاف می‌کند.
اینستاگرام یا سینمایِ معناگرای هیچکاک
استاد دانشگاه تهران اشاره داشت: به طور مثال برنامه اینستاگرام با ۵۰ ثانیه‌های متعدد شخص را مورد بمباران رسانه‌ای قرار می‌دهد به شکلی که او اصلاً مجال تجزیه و تحلیل ندارد، حال شما این را کنار فیلمِ معناگرایی از آلفرد هیچکاک بگذارید که طول دوساعت فکر و تعقل شخص را به کار می‌اندازد تا او برای مدتی فکر کند. دنیای مجازی امروزه درصدد آن است که ذهن افراد را با موضوعات مختلف و توهمات بی‌ثمر مشغول کند. نکته جالب این است که در عرفان اسلامی و علم اخلاق بزرگان تأکید دارند تا افراد نسبت به ورودی‌های ذهن خود و آنچه می‌بینند و می‌شنوند حساسیت نشان دهند: «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ، آدمی باید به قوت و غذای خود به چشم خود بنگرد.» مقصود آیه این است که آدمی به غذای فکر و روح خود بنگرد و به آن توجه کند. در جای دیگر هم قرآن می‌گوید:«وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا، و (ای انسان) هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند.»
باید شبهه را به سؤال تبدیل کنیم
مسأله قابل توجه دیگر این است که ما درحال حاضر با دوشکل سبک زندگی روبه‌رو هستیم. اول سبک زندگی مبتنی بر تعقل و تفکر که با طمأنینه و آرامش نسبت به موضوعات می‌نگرد، دوم سبک زندگی بر هیاهوی رسانه‌ای که اساساً تفکر در آن جایگاهی ندارد. در ادامه ذیل سخنان رهبری باید اشاره کرد تبدیل شبهه به سؤال آن امر مهمی است که ما در پی آن باید حرکت کنیم.
انتهای پیام/
