تاکنون در مورد ازدواج نکردن جوانان و موانع پیش روی تشکیل خانواده در استان قزوین مباحث مختلفی عنوان شده است، اگرچه ریشه بیشتر معضلات و مشکلات به عوامل اقتصادی برمی‌گردد، اما شواهد نشان می‌دهد که مطالبه جوانان این استان برای پیش شرط های ازدواج تغییر کرده و رنگ اجتماعی و فرهنگی به خود گرفته است.
خبرنگار ایرنا به سراغ ۲۰ پسر بین ۳۰ تا ۴۰ سال در استان قزوین رفته و از آن‌ها پرسیده که چرا ازدواج نمی‌کنید؟، اگرچه این تعداد از پسران نمی‌تواند نماینده کلی جامعه آماری استان باشد، اما پاسخ آن‌ها قابل توجه و تامل است.
از این تعداد پسران پنج نفر گفتند «هنوز گزینه (همسر) مورد نظر خودشان را پیدا نکرده‌اند»،هفت نفر پاسخ دادند که « با زندگی مجردی راحت تر هستند»، چهار نفر دیگر نیز اظهار داشتند که «ماجرای طلاق و موضوع مهریه آن‌ها را ترسانده است» و چهار نفر باقی مانده نیز هیچ نظری نداشتند و یا از دادن پاسخ به خبرنگار امتناع کردند.
چنین پاسخ‌هایی از این جهت قابل توجه است که انتظار می‌رفت جوانان در بیان دلایل اول ازدواج نکردن، نبود زیرساخت‌های اقتصادی را متهم کنند، اما گویا این روزها عوامل اقتصادی مانند گذشته مانعی با درجه اهمیت بالا محسوب نمی‌شود و سرنخ‌ها را باید در جای دیگری جستجو کرد.
از طرف دیگر با شیوع ویروس کرونا بیشتر مراسم‌های ازدواج با هزینه پایین برگزار می‌شود و نیازی به برگزاری تجملات و تشریفات نیست؛ با این حال چرا جوانان مجرد آنچنان که باید و انتظار می‌رود تن به ازدواج نمی‌دهند؟
برای چرایی بیشتر این موضوع به سراغ یک فعال اجتماعی و ۲ تن از جامعه شناسان فعال استان قزوین رفتیم:
تغییر نگرش به ازدواج همانند دیگر کشورها؛ افزایش آگاهی زن و مرد و سطح توقعات
محمود داوران فعال اجتماعی با داشتن چندین سمن (سازمان مردم نهاد) با جوانان بسیاری سروکار دارد، در مورد پاسخ پسران قزوین در خصوص علل ازدواج نکردن به خبرنگار ایرنا گفت: در این ۵۰ ساله اخیر تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که روستاها نیز متاثر از آن هستند، باعث شده تا شرایط جامعه به سمتی برود که خانواده گسترده از هشت نفر به سه تا چهار نفر کاهش یافته و تمایل چندانی برای فرزندآوری و ازدواج وجود نداشته باشد.
وی با بیان اینکه اقتصاد، فرهنگ، سیاست و جامعه در یک کلاف درهم پیچیده عمل می‌کنند، اظهار داشت: در شرایطی که دختران جامعه در حال آموزش تحصیلات دانشگاهی در مقاطع بالا هستند، مسلم است که اولویت آن‌ها تغییر می‌کند و به جای ازدواج خواهان پیدا کردن شغل مناسب هستند.
داوران با بیان اینکه موضوع تغییر نگرش جوانان به ازدواج فقط مختص به ایران نیست و در همه جای دنیا دیده می‌شود، گفت: هنگامی یک دختر درس خواند،مشغول به کار شد و استقلال مالی پیدا کرد، انتظارات او تغییر می‌کند و به این راحتی نمی‌پذیرد که با هر پسری ازدواج کند، به همین دلیل پسران پرسش شونده به شما گفتند که هنوز گزینه مورد نظرشان را پیدا نکرده‌اند؛ یعنی نسبت به وضعیت خودشان نمی‌توانند جواب مثبت بگیرند و کمتر دختری پیدا می‌شود بدون خانه و ماشین با آن‌ها ازدواج کند.
این فعال اجتماعی به تغییر و تحول ارزش‌ها در جامعه اشاره کرد و گفت: ارزش‌های جامعه این روزها به سمت مصرف گرایی رفته و تفاوت بین زندگی زوج‌های جوان در طبقات بالا و پایین جامعه عملا باعث می‌شود که پسری از طبقه پایین و متوسط جامعه در مقابل این تجملات مغلوب گشته و انگیزه خودش را برای تشکیل زندگی از دست بدهد.
وی به بیکاری ۴۰ درصد جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی در کشور اشاره کرد و گفت: در شرایطی که دختران برای ازدواج کردن با پسر به پیش نیازهای شغل، خانه و ماشین اشاره می‌کنند، قطعا پسران در تحقق این موراد ناتوان می‌مانند و ترجیح می‌دهند که زندگی مجردی را در پیش بگیرد؛ چراکه با تحصیلات بالا اگر هم شغلی پیدا کنند، چندان مورد توجه دختران قرار نمی‌گیرد.
داوران فعال اجتماعی: در شرایطی که ازدواج‌های سفید تمام غل و زنجیر و موانع کلاسیک ازدواج را به کنار گذاشته است، پسر مجرد ترجیح می‌دهد به نیازهای درونی خود برای جنس مخالف به روش دیگری پاسخ دهد.
داوران یکی دیگر از عوامل ازدواج نکردن جوانان را ازدواج سفید عنوان کرد و گفت: در شرایطی که ازدواج‌های سفید تمام غل و زنجیر و موانع کلاسیک ازدواج را به کنار گذاشته است، پسر مجرد ترجیح می‌دهد به نیازهای درونی خود برای جنس مخالف به روش دیگری پاسخ دهد و حتی ترجیح می‌دهد با قبول نکردن مسؤولیت‌های اجتماعی به کامیابی برسد.
این فعال حوزه سازمان‌های مردم نهاد در استان قزوین در خصوص ترس پسران از طلاق و مهریه نیز بیان داشت: جامعه امروز همانند سابق نیست که تزلزل و از هم گسیختگی خانواده را درون خود پنهان کند، چون با توجه به رشد آگاهی زن و شوهرها از حقوق قانونی و مدنی در صورت بروز کوچکترین اختلافی به جای تفاهم به دنبال گرفتن حق و حقوق خویش هستند.
داوران خاطرنشان کرد: تا یک دهه پیش خانواده سنتی به شکلی بود که اگر دختری وارد خانه همسر می‌شد و اختلافی بین او و همسرش رخ می‌داد، موضوع لاپوشانی می‌شد و حتی قهر او با شوهر خویش اعتباری در نزد خانواده نداشت، اما اکنون زنان به لحاظ رشد اگاهی این چنین برخورد نمی‌کنند.
ازدواج کارکرد سنتی خودش را از دست داده است؛ میل جوانان به سبک جدید زندگی
یک جامعه شناس نیز در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: طبق آن‌چه مدیران ثبت احوال کشور گفته‌اند میانگین سن ازدواج در مردان به ۳۵ سال و در زنان به ۳۰ سال رسیده و در این بین حدود ۱۰ میلیون نفر نیز به وضعیت تجرد قطعی رسیده‌اند.
الهام نظری افزود: اولین و مهم‌ترین موضوعی که باید در این تغییر سن ازدواج مورد نظر قرار گیرد، تغییر مفهوم و مختصات خانواده و ازدواج است؛ یعنی در واقع نهاد خانواده که محصول ازدواج بوده به آن شکل سنتی کارکرد خود را از دست داده و جوانان تمایل دارند به اشکال دیگر به همزیستی دست یابند.
وی اضافه کرد: افزایش روز افزون قیمت‌ها و تامین مایحتاج اولیه زندگی از یک طرف و میل به استقلال و سبک جدید زندگی از طرف دیگر باعث شده تا تمایل به ازدواج که همراه با مسئولیت پذیری است را کاهش دهد.
نظری در خصوص تمایل جوانان برای تجرد را این گونه تشریح کرد: جوانی که نمی تواند آینده ی اقتصادی برای خود متصور باشد، قطعا به همان اندازه نمی تواند به تشکیل خانواده آن هم در شکل سنتی که یک نفر بار اصلی اقتصادی را به دوش می کشد، تن دهد که همین عوامل سبب می‌شود تا راه مجرد ماندن در پیش بگیرد.
نظری جامعه شناس: در واقع نهاد خانواده که محصول ازدواج بوده به آن شکل سنتی کارکرد خود را از دست داده و جوانان تمایل دارند به اشکال دیگر از همزیستی دست یابند.
این جامعه شناس با بیان اینکه طلاق‌های امروزی در همان پنج سال اولیه زندگی رخ می‌دهد، اظهار داشت: افزایش آمار طلاق نشان می دهد که مهارت های آموخته شده به جوانان، قوام دهنده نهاد خانواده نبوده و باید روی این موضوع کار کارشناسی صورت بگیرد.
نظری ساختارهای پیش روی ازدواج را از اساس مشکل آفرین خواند و گفت: اول باید با دیدگاه نسل جوانان نسبت به تشکیل خانواده و ازدواج آشنا شد و آن را درک کرد؛ نگاه‌های فرمایشی و قهری به ازدواج در نهایت به آمارهای روز افزون طلاق منجر می‌شود و روز به روز افزایش می‌یابد.
وی خاطرنشان کرد: با فرض پذیریش نگاه جدید جوانان به ازدواج باید زمینه های اقتصادی به صورت خیلی جدی مورد بررسی قرار گیرد و تسهیلات واقع بینانه فراهم گردد؛ البته این موراد کافی نیست و در مرحله بعدی باید مهارت های مختلف در زمینه های تاب‌آوری، گفت و گو بین زوجین و خانواده آن هم فارغ از هر نوع دیدگاه جانبدارانه آموزش داده شود.
نظری یادآور شد: همچنین لازم است به لحاظ قانونی عدالت و برابری برای ازدواج سالم و بدون تبعیض چه در حق زن و چه در حق مرد اعمال شود، با ایجاد این موارد شاید بتوان تمایل برای ازدواج را بیشتر و واقعی تر کرد.
جنس مخالف همانند گذشته کمیاب نیست؛ مجرد یا بیوه زیستن بد تلقی نمی‌شود
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی استان قزوین در خصوص استقبال نکردن جوانان از ازدواج به خبرنگار ایرنا گفت: در حکومت پهلوی اول و دوم تلاش هایی صورت گرفت تا تغییراتی در سنت و اعتقادات مردم ایجاد شود، اما موفق نشدند، درحالی که یکسری تحولاتی را پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران شاهد هستیم که ایده و معنای زندگی غربی مبنی بر فردی و آنی گرایی، مصرف گرایی یا بیشتر برخوردار بودن را در بین جوانان شایع کرده است.
کریم تفضلی افزود: در این ۲ دهه گذشته چنین ایده‌هایی در بین جوانان ایرانی افزایش یافته است و در پوسته مدرنیزاسیون شاهد رفتار و اخلاقی هستیم که دنیای مدرن و جدید آن را مرسوم کرده است.
تفضلی جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی: چند دهه پیش مشاهده زن و یا دسترسی به جنس مخالف کمیاب یا نایاب بود و تنها در قالب ازدواج بود که می‌شد به آن دست یافت؛ اما این روزها ارتباط بین دختر و پسرها در محافل اجتماعی افزایش یافته است.وی با بیان اینکه در روابط بین دختر و پسر و یا زن و مرد ایرانی تغییراتی کاملا مشهود به نظر می‌رسد، اظهار داشت: تا قبل از ۲ دهه رفتار دختر و پسر خارج از دایره محارم چندان مرسوم نبود و نهاد خانواده این روابط را تعریف می‌کرد، اما اکنون دایره این روابط به خاطر دسترسی به اینترنت گسترده شده و در فضای مجازی شاهد گسترش روابط زن و مرد هستیم.
تفضلی، عامل دیگر استقبال نکردن جوان از ازدواج را به افزایش حضور زنان در عرصه اجتماعی مربوط دانست و گفت: درحالی که چند دهه پیش مشاهده زن و یا دسترسی به جنس مخالف کمیاب یا نایاب بود و تنها در قالب ازدواج بود که می‌شد به آن دست یافت؛ اما این روزها ارتباط بین دختر و پسرها در محافل اجتماعی افزایش یافته است و باعث شده تا زنان از خیره کنندگی (یک پدیده جامعه شناسی) در مقابل مردان خارج شوند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی بیان داشت: اگر بخواهیم موضوعات دیگر را بیان کنیم، بخشی به طلاق ارتباط دارد؛ به طوری که افزایش طلاق و شکستن قبح (زشتی) آن در جامعه باعث شده که مجرد یا بیوه زیستن چندان بد تلقی نشود و همین موضوع می‌تواند تمایل افراد را برای تنها بودن افزایش دهد.
ازدواج سفید و خانه های مجردی نیز از دیگر پدیده‌هایی است که به ازدواج نکردن جوانان دامن زده است؛ اما در کل حس مسؤولیت پذیری جوانان امروز کاهش یافته و والدین در حال خدمت دادن به فرزندان هستند، در حالی که همین جوانان در گذشته باید همانند پدرحرفه‌ای یاد می‌گرفتند و بعد از او مرد خانواده خطاب می‌شدند، اما اکنون سمبل مصرف گرایی هستند و هرگز قبول نمی‌کنند که زیر بار تعهدات ازدواج بروند.
انجام یک پژوهش در مورد ازدواج نکردن جوانان قزوین؛ بیشتر جوانان تعهدگریز شده‌اند
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین گفت: خیلی از پسرانی که زندگی مجردی را به تشکیل خانواده ترجیح می‌دهند، می خواهند از مسؤولیت‌ها شانه خالی کرده و زیر بار تعهد نروند و به همین خاطر تن به ازدواج نمی‌دهند.
مریم بیدخام افزود: جامعه ایران در حال گذار از زندگی سنتی به سمت مدرنیته است و برخی تحولات اجتماعی و فرهنگی باعث شده تا جوانان از مسئله ازدواج غافل بمانند و یا در مواردی آگاهانه از تعهد و مسؤولیت شانه خالی کنند.
بیدخام مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین: برخی تحولات اجتماعی و فرهنگی باعث شده تا جوانان از مسئله ازدواج غافل بمانند و یا در مواردی آگاهانه از تعهد و مسؤولیت شانه خالی کنند.
وی به تعداد کم فرزند در خانواده‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: از طرفی خانواده‌های امروزی دارای یک یا ۲ فرزند هستند و از همان ابتدای کودکی تا بزرگسالی تقریبا هرآنچه که لازم است برای فرزندان خود فراهم می‌کنند، بدیهی است که این نوع فرزندان در بزرگسالی برای تغییر نقش خود به مادر یا پدر شدن با دشواری روبرو خواهند شد و از تعهدات گریزان هستند.
بیدخام به انجام یک پژوهش جامع در خصوص این موضوع برای استان قزوین اشاره کرد و گفت: دانشگاه علوم پزشکی در یک کار پژوهشی به عوامل ازدواج نکردن جوانان در استان قزوین پرداخته است که در صورت تکمیل نتایج اطلاع رسانی می‌شود.
این مسؤول خاطرنشان کرد: خیلی از پسرها متاسفانه امروز نگرش خاصی به تشکیل خانواده دارند و می خواهند که از همان اول زندگی همه امکانات را در اختیار داشته باشند، داشتن ماشین، شغل ثابت و خانه دار شدن نیاز به زحمت و سپری کردن عمر دارد و طبیعی است که برای به دست آوردن این موارد دست از ازدواج کردن برداشته و آن را به تعویق می‌اندازند.
برگزاری کلاس‌های مهارت زندگی و اینکه هدف از تشکیل خانواده و زندگی مشترک چست، از موضوعاتی است که کمتر به ان پرداخته می شود و خیلی بین جوانان نهادینه نشده است.
نیم نگاه: به نظر می‌رسد که نگرش پسران نسبت به ازدواج دچار دگردیسی فرهنگی شده و به این راحتی نمی‌توان آن‌ها را مجاب کرد تا به سمت تشکیل خانواده و ازدواج گام بردارند؛ اما می‌توان با تغییراتی در نوع فرهنگ خواستگاری این خلا را جبران نمود.
شاید اگر شرایط فرهنگی فراهم بود که دختران نیز می‌توانستند از پسر مورد علاقه خودشان خواستگاری کنند، شاید الان با افزایش نرخ ازدواج مواجه بودیم، اما از آنجایی که فرهنگ و سنت ازدواج همیشه مردان را پیشقدم دانسته، باید تمرکز و تلاش جامعه روی پسران هزینه شود.
