خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: استان مرکزی در ایام نوروز جزو سه استان پر تردد کشور است ولی به دلیل ناشناخته ماندن جاذبه‌های متنوع و جذاب این استان از جمله اماکن دیدنی و گردشگری، تنها آن را استانی برای عبور تلقی می‌کنند.
شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی، با داشتن آب و هوای کوهستانی، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل، دارای چشم‌اندازهای طبیعی متنوع و جذابی است که در این گزارش بخشی از این جذابیت‌ها در قالب متن و تصویر نمایش داده می‌شود.
تالاب میقان
تالاب میقان یکی از تالاب‌های ایران است که با وسعت ۲۵ هزار هکتار در استان مرکزی و در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اراک واقع شده است.
این تالاب دارای ویژگی‌های بوم‌شناسی خاصی است، از جمله اینکه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می‌دهد که در میان آنها بعضی از گونه‌های نادر و حمایت شده دیده می‌شوند. به علت جمعیت بالای درنا در تالاب نسبت به زیستگاه‌های دیگر کشور، این تالاب اهمیت بیشتری پیدا کرده است. همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده که از این نظر نیز تالاب یکی از ذخیره گاه‌های مهم گیاهان شور کشور به شمار می‌رود. علاوه بر پرندگان، گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبک آب شور از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن هستند.
این تالاب دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در کشور است. همچنین از نظر گردشگری، یکی از مراکز مهم طبیعت گردی و پرنده نگری کشور محسوب می‌شود که روز ۱۵ آبان نیز به دلیل تجمع درناها در تالاب میقان، روز درنا نامگذاری شده است.
در سالهای پر بارش، تالاب دارای آبی قابل توجه است و در سالهای کم آبی عموماً سطح تالاب خشک شده و به حالت کویری در می‌آید. مساحت آبگیر تالاب بسته به میزان آب ورودی جذب شده بین ۱۰ هزار تا ۱۲ هزار هکتار تغییر می‌کند.
در تالاب یک نوع جلبک تک سلولی بنام دونالیلا شناسایی شده که به دلیل جذب بتاکاروتن در سلول‌های خود در آب‌های شور موجب تغییر رنگ آب تالاب به نارنجی مایل به قرمز می‌شود.
علاوه بر گونه‌های یاد شده، مناطق اطراف تالاب برخی حیوانات وحشی مانند گرگ، روباه، مار، پرندگانی چون عقاب و برخی نمونه‌های نادر لابه‌لای شاخ و برگ‌های سبز قره داغ و آترپلیکس جلوه‌ای دیدنی به منطقه کویری این تالاب داده است.
بازار تاریخی اراک
بازار اراک به‌عنوان آخرین اثر معماری ایرانی در مرکز شهر اراک قد برافراشته و از محل‌های تجاری پررونق شهر است که در زمان فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) ساخته شده و در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شماره‌ی ثبت ۱۲۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی‌جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و دیگری محور شرقی‌غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای هشت گذر و ورودی شرقی‌غربی است. این دو محور همدیگر را در محلی معروف به چهارسوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه‌ی بازار بالغ بر ۱۴ هکتار است.
در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و باراندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.
این مجموعه تاریخی‌اقتصادی با گذشت بیش از دو قرن، همچنان به‌عنوان قلب اقتصادی شهر اراک مطرح است، اگرچه در گذر زمان، دستخوش تغییراتی در شکل و ماهیت مشاغل و کاربری‌های آن شده، اما همچنان زنده و پویا است و در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی و گردشگری، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
حمام چهارفصل، بزرگترین حمام ایران
حمام چهارفصل یکی از زیباترین آثار معماری و کاشیکاری ایران در قرون اخیر است که به واسطه تزئینات ویژه آن، اثری منحصربه‌فرد به شمار رفته و جذابیت‌های ویژه ای دارد.
نام چهارفصل برگرفته از تابلوهای کاشیکاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه مردانه است که بنا بر شرایط مختلف فصول سال (فصل‌های چهارگانه) به تصویر کشیده شده است. روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقوشی از مناظر طبیعی، شکارگاه و… دیده می‌شود. این بنای تاریخی امروزه به صورت موزه، شامل دو بخش باستان شناسی و مردم شناسی درآمده است. گفته می‌شود تا اواخر دهه ۱۳۳۰ شمسی از این حمام استفاده می شده است.
در مورد چگونگی ساخت این حمام این‌طور گفته شده است که به دلیل آرامش نسبی دوره ناصری، سلطان‌آباد یا اراک از رونق اقتصادی خوبی برخوردار شده بود و حاکمان محلی، به خصوص برادر امیرکبیر (میرزا حسن‌خان)، مستوفی‌الممالک و نمایندگان او با رعایا و مردم خوش‌رفتاری می‌کردند. این مسئله سبب شده بود ۸۵ خانوار یهودی از سنجان و روستاهای اطراف به سلطان‌آباد (اراک) مهاجرت کنند.
آنها در شمال‌شرقی گذر سپهداری در ضلع شرقی خیابان محسنی ساکن شدند. این گروه، از تأسیسات و امکانات شهری برخوردار بودند، اما حمام نداشتند. بزرگان اقلیت‌ها به مراجع و علمای شهر رجوع کرده و خواستار حل این مشکل شدند. حاج محمدابراهیم خوانساری، از بزرگان آن روز شهر، برای حل این مشکل پیشقدم شد تا حمامی بسازد که همه مردم و اقلیت‌ها با رعایت مسائل شرعی به آسانی از آن استفاده کنند. وی دستور داد در مقابل قلعه‌ی شخصی وی حمامی بسازند. به این ترتیب ساختمان حمام پس از شکل‌گیری شهر اراک و در حدود ۱۰۰ سال پیش در زمان حکومت احمدشاه قاجار توسط محمد ابراهیم خوانساری بنا شد. این بنا در خلال سالهای ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ و طی حدود ۳۸ ماه احداث شد. این حمام تنها حمام کشور است که در آن، قسمتی مجزا برای اقلیت‌های مذهبی وجود دارد.
این حمام حدود ۱۶۰۰ مترمربع مساحت داشته و از چهار بخش مجزای مردانه، زنانه، حمام ویژه‌ی اقلیت‌های دینی و حمام خصوصی تشکیل شده است و بزرگترین حمام ایران شناخته می‌شود.
آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تأمین می شده و به لحاظ تأمین آب و همچنین حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود ۳ تا ۳.۵ متر از کف خیابان پایین‌تر ساخته شده است. حمام از بخشهای دالان رودی، رختکن مردانه و زنانه سربینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه و رختکن خزینه آب انبار و سایر بخشهای مرتبط تشکیل شده است.
هم اکنون اشیا بسیار مهمی متعلق به دوره‌های مختلف قبل و بعد از اسلام در آن نگهداری می‌شود که می‌توان به انواع خمره‌های سفالی، کاسه، قدح، پیمانه، آفتابه و لگن، سنگ‌نوشته و ابزار آلات کشاورزی و دفاعی، سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره‌ی قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم‌زنی، لوازم ریسندگی، اسباب قدیمی حمام و ده‌ها پیکره مربوط به مردم‌شناسی اشاره کرد. همچنین محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه که از آثار منحصربه‌فرد معماری و گچ‌بری دوره‌ی سلجوقیان است در این محل نگهداری می‌شود.
در سال ۱۳۹۵ نیز یک اسکلت مرد ۷۵۰۰ ساله که در منطقه تپه باستانی سرسختی علیا کشف شده بود به این موزه انتقال داده شده تا آثار باستانی به نمایش درآمده در این موزه کامل‌تر شود.
این اثر ارزشمند در تاریخ ۱۰/۰۸/۱۳۵۵ به شماره‌ی ۱۳۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۳ پس از اتمام عملیات مرمت و بازسازی، به‌عنوان موزه‌ی باستان‌شناسی و مردم‌شناسی اراک بازگشایی شد و هم‌اکنون پذیرای بسیاری از هنردوستان و گردشگران است.
موزه مفاخر
موزه مفاخر و مشاهیر مرکزی، یکی از جاذبه‌های گردشگری و گنجینه‌ای از بزرگان این استان است که در شهر اراک قرار دارد. احداث این موزه که ابتدا عمارت حاج حسین خاکباز محسنی (اراکی) بوده است، در اواخر دوره قاجاریه توسط مرحوم حاج حسین خاکباز فرزند حاج آقا محسن خاکباز اراکی در زمینی به مساحت ۲ هزار و ۸۰۰ متر مربع شروع و نقشه این ساختمان توسط یک مهندس روسی تهیه شده است. همچنین معماری آن توسط استاد مراد چمنی اراکی با تزئینات آجرکاری و در دو طبقه با ۱۱ اتاق انجام گرفت و ساخت آن ۴ سال طول کشید که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به اتمام رسید.
این خانه در سال ۸۸ تبدیل به موزه مفاخر شد. موزه مفاخر از بخشهای مختلف شامل تالار حضرت امام‌خمینی (ره)، تالار مفاخر مذهبی و دینی، تالار مفاخر علمی و فرهنگی، تالار امیرکبیر، تالار قائم‌مقام فراهانی، تالار مفاخر در قید حیات، تالار سرداران شهید، مرکز اسناد و مدارک مفاخر، کارگاه مرمت و عکاسی، حمام قدیمی و خصوصی خانواده، آب‌انبار و قنات، نگارخانه و فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی و هنری تشکیل شده است.
در این موزه سردیس‌ها به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عکس‌ها و گزارش‌های متعلق به امام خمینی (ره)، امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملامهدی نراقی، ملأ احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی، پروفسور حسابی، دکتر محمد قریب، آیت‌الله اراکی، علی‌اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهیدچمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، ضیاء‌الدین عراقی، عباس سحاب و فخرالدین عراقی به نمایش درآمده است.
خانه تاریخی حسن پور
خانه حسن پور که در زمان احمد شاه قاجار بنا شد در ابتدا شرکت فرش متعلق به حاج علی مشیری بود پس از آن تبدیل به مدرسه و در آخر منزل مسکونی جواد حسن پور شد. در سال ۱۳۷۴ سازمان میراث فرهنگی و گردگشری خانه را خرید و پس از بازسازی تبدیل به موزه صنایع دستی شد. مساحت ساختمان خانه ۶۰۰ متر است که در دو طبقه ساخته شده است. امروزه از جاذبه‌های شهر اراک محسوب می‌شود.
کلیسای مسروپ مقدس
در سردر این کلیسای قاجاری به زبان ارمنی نوشته شده: کلیسای مسروپ مقدس در زمان خود و با همیاری ارمنی‌های کزاز (شازند)، کمره هفت جامپلق و بور به سال ۱۹۱۴ میلادی ساخته شده است. این بنای بزرگ دارای مدرسه، سالن اجتماعات، کلیسا و خانه کشیش است. همچنین یادبودی از شهدای ارامنه جنگ تحمیلی در حیاط آن نصب شده است. کلیسای مسروپ در خیابان شهید چمران واقع شده است.
مدرسه سپهداری
نخستین مدرسه ساخته شده در شهر اراک مدرسه سپهدار است که از آثار دوره قاجار محسوب می‌شود. مدرسه‌ی سپهداری به عنوان نخستین بنای شهر با اقتباس از سبک مدارس صفویان و با کاشیکاری های ظریف و زیبای دوره قاجار یکی از بناهای موجود در مجموعه بازار اراک است. آیت الله حائری یزدی در سال ۱۳۳۳ هجری قمری این مدرسه را به حوزه علمیه تبدیل کرد. از دانش آموختگان آن می‌توان به آیت الله خمینی (ره)، نور الدین عراقی، آیت الله گلپایگانی و …. اشاره کرد.
منطقه حفاظت شده هفتاد قله
منطقه حفاظت شده هفتاد قله ناحیه‌ای وسیع با مساحت ۹۷۴۰۷ هکتار است که در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی اراک در بین شهرستان‌های اراک، محلات و خمین قرار گرفته است. این منطقه در میان همه ی مناطق محافظت شده ایران منطقه‌ای خاص و برگزیده به شمار می‌رود و اسمش از وجود کوه هفتاد قله در آن گرفته شده است.
موقعیت ویژه جغرافیایی و انواع و اقسام گیاهان و جانوران باعث شده تا منطقه حفاظت شده هفتاد قله همیشه نظرها را به خود جلب کند و از دیرباز از بهترین تفریحگاه‌ها باشد. در زمان قاجار تعدادی از پادشاهان برای شکار به این منطقه می‌آمدند این مساله را حتی می‌توان از روی سنگ نوشته‌های دره‌ی چکاب هم فهمید، بر روی یکی از سنگ نوشته‌ها آمده که در یک روز بیشتر از ۱۰۰ میش و قوچ شکار شده است. در کوه‌های هفتاد قله تقریباً ۶۲ کتیبه به چشم می‌خورد که بعضی از آنها برای ۴۰۰ سال قبل هستند.
شکار و چرای بی‌رویه در طول سالیان دراز باعث شد تا قسمت‌های زیادی از این منطقه از نظر گونه‌های گیاهی و جانوری صدمات فراوانی ببیند برای همین در سال ۱۳۴۹ تدبیری به کار گرفته شد تا شکار در هفتاد قله، بره زرد و سیبک، ممنوع شود. در حدود ۴ سال بعد مناطق دیگری به مجموعه اضافه شد و کل این ناحیه به نام منطقه محافظت شده هفتاد قله نامگذاری شد. منطقه محافظت شده هفتاد قله با محیط ۱۴۰ کیلومتر حدود ۲/۷ درصد از مساحت استان مرکزی را در بر گرفته و منطقه‌ای کوهستانی در میا دشت‌های سرسبز است.
بدون شک یکی از دیدنی ترین دره‌های این منطقه دره چکاب است که در قسمت پایانی اش چشمه‌ای دائمی به چشم می‌خورد که تبدیل به یکی از مهمترین منابع آب حیات وحش این منطقه شده است. این دره پوشش گیاهی فوق العاده ای دارد و در قسمت پایانی آن هم درختان کهنسال زیادی دیده می‌شوند.
انواع پستانداران، خزندگان، بی مهرگان، پرندگان و … حیات وحش متنوع و فراوان این منطقه را شکل می‌دهند. در آب‌های راکد چشمتان به قورباغه‌ها و وزغ‌ها می‌افتد و در میان بوته‌های نواحی خشک انواع خزندگان نظرتان را جلب می‌کند. جالب است بدانید که ایران ۵۰۲ گونه پرنده ی شناسایی شده دارد که ۷۱ گونه از ۲۶ گونه‌ی آن در همین منطقه شناسایی شده اند و این یعنی ۱۴/۵ درصد از گونه‌های پرنده‌های ایران در این منطقه دیده شده اند.
منطقه گردشگری گردو
دره گردو یک منطقه نمونه گردشگری است که با وسعت ۱۰۰ هکتار در جنوب شهر اراک قرار دارد و از آب و هوای مناسب، طبیعت بکر و مسیر دسترسی آسان برخوردار است. دلیل نامگذاری این منطقه وجود روستای گردو و همچنین درختان گردو در این دره است. روزانه و مخصوصاً جمعه‌ها و روزهای تعطیل این مکان محل تفریح صدها ورزشکار و خانواده اراکی است. دره گردو در نزدیکی کوه سرخه قرار دارد و در سال ۱۳۸۵ خورشیدی توسط هیئت دولت به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شد.
امامزاده محمد عابد
مرقد شاهزاده محمد عابد یکی از بناهای مذهبی و مهم شهرستان اراک است که در ۱۲ کیلومتری شمال شهر اراک و در مجاورت روستای مشهدمیقان واقع شده‌است. این امامزاده، مرقد شاهزاده محمدعابد فرزند امام موسی کاظم (ع)، برادر امام و از بناهای دوره صفویه است.
امامزاده ۷۲ تن ساروق
طبق اسناد و مدارک موجود در مجموعه زیارتی ساروق امامزاده طاهر (ع) و شاهزاده علی (ع) و همچنین چهار تن از فرزندان و نوادگان امام سجاد (ع) به نام‌های حضرت علی الصالح، عبیدالله، محمدبن علی و نصرت خاتون و ۶۶ نفر از نوادگان امامان معصوم، مریدان و شهدای اسلام، دفن هستند.
بنای بقعه امامزاده طاهر و امامزاده علی (ع) در مقابل دروازه ورودی قرار دارد. این بنا از خشت و گل ساخته شده و دارای دو گنبد بزرگ و کوچک به ارتفاع حدود ۸ و ۶ متر می‌باشد. بنای ساختمان متعلق به قرن ششم هجری است.
جنب امامزاده یک آب انبار قدیمی وجود دارد که برای مصارف روستا مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین در جنب آب انبار بقعه دیگری است که به چهل دختران معروف می‌باشد. نقل کرده اند که چهل نفر از دختران ساروق جهت در امان ماندن از شر دشمنان در این محل غیب شده اند.
در بخش شمالی صحن امامزادگان، بقعه نسبتاً بزرگی قرار دارد که دارای دو گنبد آجری به ارتفاع حدود ۱۰ متر می‌باشد. در داخل این بنا مقبره‌های متعددی وجود دارد که با صندوق چوبی و انواع کاشی و سنگ مرمر پوشش داده شده است. محراب این مجموعه و همچنین کتیبه موجود در آن بسیار قدیمی می‌باشد. سقف و دیوارهای روضه با اشکال هندسی بسیار زیبایی همراه با آیات قرآنی به خط ثلث تزئین گردیده است. در این محل معجزه‌ای رخ داده و پیرمرد روستایی بنام کربلایی کاظم ساروقی که بدون سواد بوده به یکباره حافظ کل قرآن می‌شود.
در حیاط و صحن امامزادگان ۷۲ تن امکانات مناسبی برای استراحت و اقامت کوتاه مدت زائران فراهم شده است.
روستای هزاوه
بافت هزاوه به خاطر کوهپایه بودن شکل پلکانی دارد و از گل، سنگ و چوب ساخته شده است. روستای هزاوه را زادگاه مردان تاریخ ایران نامیده اند. چرا که افراد مشهوری مانند امیرکبیر، میرزا بزرگ قائم مقام و … در آن متولد شده اند.
قدمت روستا را قرن پنجم هجری تخمین می‌زنند. مقبره شاه احمد که در بلندترین قسمت قرار دارد را مربوط به دوره ایلخانان می‌دانند که در زمان صفویان بازسازی شده و به شکل امروزی خود در آمده است..
برای رسیدن به روستای هزاوه باید ۱۸ کیلومتر از شهر اراک به سمت غرب برویم.
روستای تاریخی انجدان
انجدان، روستایی تاریخی و کهن در ۳۷ کیلومتری شهرستان اراک است که می‌توان آن را یکی از جاذبه‌های گردشگری پرطرفدار معرفی کرد. این روستا در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و می‌توان در پیرامون آن، کوه برف شاه و کوه چشمه و غارهای متعددی را مشاهده کرد. وجه تسمیه این روستای تاریخی، وجود گیاهی در اطراف این روستا است که به‌وفور در آن یافت شده و به انگدان شهرت دارد و از آن انگرود یا آنغوزه به‌دست می‌آید.
قدمت این روستا مربوط به سالهای زیادی می‌شود که در طول تاریخ به‌علت عوامل طبیعی و غیر طبیعی دچار تغییراتی در سیستم زیست محیطی آن شده است.
این جاذبه‌ها تنها بخشی از جذابیت‌های استان مرکزی است که این استان را به جای یک شهر عبوری، به مکانی برای توقف و تفرج تبدیل می کند.
