فاضل مریدی عضو هیئت مدیره دانشگاه شهید بهشتی در گفت وگو با خبرنگار نفت خبرگزاری برنا به موضوع ناترازی حامل‌های انرژی به خصوص بنزین و مصرف بی رویه آن توسط خودروها پرداخت.
مشروح این گفت وگو به شرح ذیل است:
برنا: ما در سال 1401 در شرایط ناترازی و یا سربر سری تولید و مصرف بنزین بودیم اما این موضوع به یک نقطه وحشتناک نیز رسید و آن هم شکسته شدن رکورد مصرف در ایام عید نوروز با مصرف بیش از ۱۴۰ میلیون لیتر بنزین در روز بود، با این حال این رشد مصرف را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مریدی: به طور کلی مصرف انرژی در کشور با افزایش سالی 8 درصد روبرو است و سالانه نیز به این عدد افزوده می‌شود. از طرفی با این نرخ رشد هر ده سال یک بار شاهد دو برابر شدن مصرف بنزین هستیم.
برای این کنترل مصرف نیز راه‌های مختلفی وجود دارد، یکی از آنها استفاده از تجربه وزارت اقتصاد در شناسایی ریز داده‌های نانوایی‌ها است.
که با استفاده از آن بدون ایجاد محدودیت رسمی در خرید توسط مردم عملیات نانوا رصد می‌شود و میزان آردی که تحویل می‌گیرد مشخص است و میزان نانی هم که دارد می‌فروشد مشخص است.
تا پیش از این سهمیه نانوایی روی مجوز قرار داشت و می‌گفتند نان سنگکی با روزی 150 کیسه آرد و این نانوایی لواش با روزی 200 کیسه آرد و بعضی نانوایی‌ها مثلا در مشهد شبانه روزی بودند تا 40-500 کیسه آرد هم می‌توانستند تحویل بگیرند اما در گذشته نظارتی روی اینکه چه مقدار از این آردها تبدیل به نان شده وجود نداشت.
الان درسیستم جدید ریز تراکنش‌ها مشخص است که نانوا در چه ساعتی شروع به کار کرده و چه ساعتی کارشان تمام شده و توزیع تراکنش‌ها که انجام داده چگونه است و توزیع تعداد نان‌های فروخته شده مشخص است.
شاید بگویند که قبلا هم پوز وجود داشت بله وجود داشت اما این پوز به تعداد نان وصل نبود و در پوز فقط ریال می‌زنید که در آن چیزهای دیگری هم بود زعفران و پلاستیک هم بود که الان این کمتر شده است.
چرا کمتر شده چون فرد باید تعداد نان را هم بزند که تعداد نان خیلی نمی‌تواند فاصله بگیرد از میزان آردی که نانوا تحویل می‌گیرد.
با این کار به راحتی می‌توان رفتارهای غیرمتعارف و متخلفان را شناسایی و آنها را محدود کنیم. لذا برای اولین بار در کشور تحویل سهمیه آرد به نانواها از سیستم سنتی سابق که در هر مجوز تعدادی سهمیه بود و چند صد میلیون تومان سهمیه نانوایی معامله می‌شد، الان طبق عملکرد انجام می‌شود و سیستم بصورت اتوماتیک آنالیز می‌کند میزان فروش نانوا را که چه مقدار نان فروخته و چه میزان آرد تحویل گرفته و این را تبدیل می کند و تطبیق به آرد تحمیلی می دهد و اگر منطقی بود مثلا صد کیسه آرد گرفته و 80 تا نان فروخته و اگر کمتر نان فروخته آرد کمتری به او تحویل می شود.
برنا: این تجربه چه کمکی در مدیریت مصرف بنزنین می‌تواند داشته باشد؟
مریدی: در ابتدا به این نکته اشاره کنم که شرکت پخش فرآورده‌های نفتی در سال 86 الی 89 یک سامانه در کشور ایجاد کردند که در دنیا بی سابقه بود و یکی از پروژه های نمونه در کشور است که شعار اینکه ما می توانیم یکی از نمونه هایش همین کارت هوشمند سوخت است.
این پروژه زمانی در کشور ایجاد شد که هنوز سازی در کشور وجود نداشت و اینترنت در خیلی از شهرها نرفته بود و در این شرایط خود پرداز بانکی در سیستم های پرداخت آنلاین وجود نداشت و دستگاه پوز این قدر پوشش نداشت و عقب تر از چیزی بود که الان است و در این شرایط تمام پمپ بنزین های کشور مجهز شدند به شکلی که با مرکز ارتباط برقرار کنند و دیتا بگیرند و بفرستند.
غیر از زیرساخت‌های داده ای و آی تی کارت‌های هوشمند سوخت یک عملیاتی فیزیکی گسترده صورت گرفت که تمام نازل ها مجهز شدند به سیستمی که بتوانند کارت را بخوانند و قطع و وصل کنند.
کارت هوشمند سوخت در مراحلی به آن بی مهری شد و از مدار خارج شد و می شود همین الان کارت هوشمند را توسعه داد به طوری فعالیت جایگاه دارند به صورت ریز مشخص شود و براساس آن آنالیز شوند.
راجع به متغیرهای بنزین اولین کار باید داده ها و ریزداده های توزیع، انتقال و مصرف بنزین در کشور تحلیل شود براساس این داده‌های جایگاه‌ها براساس جغرافیا مشخص می‌شوند و به این صورت می‌توان جلوی قاچاق را گرفت.
برنا: در حامل‌های دیگر انرژی چگونه می‌توانیم مصرف را کنترل کنیم؟
مریدی: راجع به اصل داستان که چه باید کرد ما در کشور عمدتا تمرکز بر سمت عرضه بوده و قالب فکری سیاست گذار ما در حوزه انرژی و حوزه نفت و تورم و گاز همیشه سمت عرضه بوده و هر وقت ناترازی داشتیم سعی کردیم که با تولید یا واردات حل کنیم.
در یک مقطعی یک ساختارنهادی ایجاد شد به عنوان سازمان بهینه سازی که بیاید و روی بهینه سازی کار کند و یک سری پروژه ها را ایجاد کردند که روی آن کار کنند و به نظر می‌آید سازمان بهینه‌سازی آن طور که باید و شاید موفق عمل نکرده و شاید ما تمرکزمان روی سیاست‌های سمت عرضه است.
پروژه‌های سمت عرضه بخصوص در بالادست نفت وگاز دو ویژگی مهم دارند یکی اینکه به شدت سرمایه بر هستند و دوم اینکه دوره ساخت آنها طولانی است و یک میدان نفتی را شما اگر توسعه دهید ممکن است اکتشاف آن بین 8 تا 10 سال طول بکشد.
اکتشاف را کنار بگذاریم در دوره های کوتاه تری باشد 4-5 سال زمان می برد و میزان تولیدی که در نهایت ایجاد می شود سرمایه بری به شدت بالایی دارد و پروژه های پارس جنوبی که 25 میلیون مترمکعب گاز تولید می کند تقریبا بین 4-5 میلیارد تومان برای هر فاز باید هزینه کنیم که بتوانیم 25 میلیون مترمکعب گاز تولید کنیم.
اتفاقی که افتاده چیست؟ اینکه تمرکزی سیاست گذار سمت عرضه رفته و عرضه به دلیل کاهش ورود سرمایه به کشور و عدم تامین سرمایه از سمت داخل با وقفه همراه شد و تامین تجهیزات با وقفه مواجه شدیم و سمت عرضه به سقف نمی‌خواهم بگویم رسیده ولی به نقاطی رسیده که بسیار پرهزینه شده است.
چه بایدکرد؟ باید رفت سمت تقاضا و یک سناریو جدی در این نقطه که معادل یک میلیارد لیتر بنزین در روز داریم مصرف می‌کنیم الان روزانه هشتصد میلیون مترمکعب گاز مصرف می‌کنیم که تقریبا با ارزش حرارتی هر مترمکعب معادل یک لیتر فرآورده است و 700 میلیون مترمکعب گاز اگر بگوییم 110 میلیون لیتر بنزین و 100 میلیون بنزین و 100 میلیون گازوئیل می‌شود نهصد و صدتا هم بقیه که می‌شود یک میلیارد لیتر در کشور انرژی مصرف می‌شود که اگر تبدیل به بشکه نفت کنیم حدودا 7 میلیون بشکه نفت در روز می‌شود که ما داریم مصرف می‌کنیم.
سیاست‌گذار که می‌گویم منظور شرکت نفت و وزارت نفت است که همواره تلاش کرده که بگوید اوضاع در تولید خوب است و سه چهار سال می‌گویند تولید خوبی داریم ذخایر زیادی داریم واکتشافات خوبی کردیم و این را تکرار می‌کنند اما زمانی که نزدیک بحران می رسد می‌گوید که به بحران نزدیک هستیم و پول بدهید که تولید کنیم.
برنا: راه حل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مریدی: ما هیچ چاره‌ای جز تمرکز بر سمت تقاضا نداریم در سمت تقاضا دو دسته کار می‌شود کرد یک دسته سیاست‌های قیمتی و یک سری سیاست‌های غیر قیمتی، منتها در کشور باز عمده تمرکز جاهایی که سمت تقاضا تمرکز کردیم تمرکز بر اساس قیمتی بوده است و سیاست قیمتی نمی‌گویم موفق نبوده ولی بازگشت پذیر بوده که ما معمولا قیمت‌ها را در مقطعی افزایش می‌دهیم و شوک به بازار می‌دهیم و چون قیمت‌ها دستوری است باید مصوب شود و چون در جامعه ما سیکل طبیعی هم دارد عملا سه چهار سال باقی می‌ماند و با تورم 30 درصد 40 درصد هیچ موقع به طور درست انجام نگرفته است.
برنا: پیشنهاد جهت اصلاح مصرف چیست؟!
مریدی: پیشنهاد من این است که ما از سیاست‌های غیر قیمتی شروع کنیم که شاه بیت آن بهینه سازی است. سیاست‌های بهینه سازی چطور اجرا می‌شود در کشورهایی که در واقع قیمت نسبی انرژی بالا است این کار به شرکت‌های مدیریت انرژی واگذار می‌شود. اینها وظیفه‌شان این است که به سمت مصرف کنندگان می‌روند و پیشنهاد می‌دهند که مصرف انرژی را از صد واحد به 80 واحد می‌رسانند و 20 واحدی که صرفه جویی می‌شود را هم مشارکت می‌کنند.
بنابراین یک منفعت اقتصادی از محل صرفه جویی تعریف شده که انگیزه برای شرکت های بهینه سازی وجود دارد که قسمت های قابل صرفه جویی را بروند شناسایی کنند و کار کنند و چون قیمت نسبی بالا است انگیزه در این شرکت‌‌ها و مصرف‌کننده وجود دارد.
پایان قسمت اول مصاحبه
