بعد از چهار ماه سکوت تماشاخانه‌های کشور به سبب شیوع ویروس کرونا با دستور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تعامل با ستاد ملی مبارزه با کرونا سالن های تئاتر از ابتدای تیر ۹۹ با ارائه شیوه نامه بهداشتی و اجرایی روی علاقه‌مندان گشوده شدند اما باز شدن سالن‌های تئاتری با بیم و امیدهای فراوانی همراه بود.
امید از آن جهت که با باز شدن درهای سالن‌های نمایشی و آغاز مجدد حیات تئاتر در حوزه تولید و اجرای عمومی؛ هنرمندان آرام آرام به بازگشت شرایط به حالت عادی و مشابه دوران قبل از کرونا در راستای تامین معیشت خود و خانواده‌شان چشم داشتند. بیم از آنکه باوجود سپری کردن چهار ماه همزیستی سخت با ویروس کرونا بسیاری مخاطبان هنرهای نمایشی با توجه به ادامه حضور این مهمان ناخوانده در جامعه و عدم ریشه‌کنی آن تا امروز در ایران و سراسر جهان، حضور در سالن‌های نمایشی را همراه با خطر ابتلا به این ویروس می‌پندارند.
همچنین با اعلام میزبانی تماشاخانه‌ها از مخاطبان با ظرفیت ۵۰ درصد سالن‌های نمایشی، مسئله بصرفه بودن یا نبودن تولید و اجرای آثار نمایشی را در حوزه اقتصاد تئاتر با اما و اگرهای متفاوتی مواجه کرده است.
با وجود این از آنجا که همواره در بسیاری کنش‌های اجتماعی، هنرمندان عرصه تئاتر در قالب خط شکنان فعالان فرهنگ و هنر معرفی شده‌اند؛ طی همان روزهای نخست اعلام بازگشایی فعالیت سالن‌های تئاتری شاهد به صحنه رفتن چند اثر نمایشی بودیم. اغلب آثار به صحنه رفته طی بیش از دو هفته‌ای که از بازگشایی سالن‌های تئاتری می‌گذرد نمایش‌هایی هستند که قرارداد اجرای آنها میان هنرمندان و مدیران تماشاخانه‌ها در اسفند ۱۳۹۸ بسته شده بود.
ناگفته پیداست با وجود تعطیلی سالن‌های نمایشی طی چهار ماه، مفهوم فعالیت در عرصه تئاتر برای فعالان این عرصه نمی‌تواند ظهور و بروزی کامل، تام و تمام پیدا کند. بسیاری هنرمندان در این ایام به کارهای مختلف و مرتبط با عرصه تئاتر فارغ از بحث اجرای عمومی از قبیل کارهای پژوهشی، اجراهای آنلاین یا برگزاری کلاس‌های آموزش مجازی پرداختند.
یکی از این نام‌ها داود فتحعلی‌بیگی هنرمند پیشکسوت، مدرس دانشگاه، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر تئاتر است که او را فارغ از سمت‌های مدیریتی و اجرایی، با بیش از چهار دهه فعالیت در عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی می‌شناسیم.
هرچند قرار بود در ماه رمضان امسال (۱۳۹۹) داود فتحعلی‌بیگی نمایش حدیث در و گبر و یک قرص نان را در تماشاخانه سنگلج به صحنه ببرد؛ همین مساله فرصت دیگری را در اختیار داود فتحعلی‌بیگی قرارداد تا بار دیگر در راستای کارهای تحقیقاتی و پژوهشی خود برای کتاب جدیدش در عرصه هنر نقالی فرصتی مغتنم در اختیار داشته باشد.
در نوشتن وسواس زیادی دارم
داود فتحعلی‌بیگی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به آنکه طی این چند ماه به دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و موارد متذکر ازسوی مسئولان دولتی، قرنطینه خانگی را نسبت به حضور در جامعه ترجیح داده‌ام گفت: در این ایام تلاش کردم برای نگارش کتابی در حوزه نقالی که یکی از دغدغه‌های من طی یک دهه اخیر بود وقت و زمان بیشتری اختصاص دهم.
وی ادامه داد: مدت‌ها بود بنا داشتم یادداشت‌هایی را که طی یکی، دو دهه اخیر درباره هنر نقالی نوشته بودم، یا بخشی از آنها را در فصلنامه‌ها، جراید و خبرگزاری‌های کشور منتشر کرده بودم مرتب کنم تا در قالب یک کتاب به مخاطبان ارائه دهم. خوشبختانه طی این ایام سهم بالایی از این یادداشت‌ها را جمع‌آوری و با نگاهی متفاوت آنها را بار دیگر تدوین کردم. البته هنوز بخشی از کار باقی مانده است.
این مدرس دانشگاه با اشاره به آنکه در نوشتن وسواس زیادی دارد یادآور شد: در مقام یک معلم در دانشگاه به دانشجویانم بارها تأکید می‌کنم در حوزه کار پژوهشی، دقت و وسواس بالایی داشته باشند. زیرا صحت نوشتارشان می تواند راه‌گشای افرادی باشد که کتاب‌ها یا مقالات آنها را می‌خوانند.
اغلب کتب نمایش‌های آیینی و سنتی کاربردی نیستند
این مدرس دانشگاه در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا مبنی بر آنکه تاکنون کتاب‌های متعددی درباره هنر نقالی نوشته شده، تفاوت این اثر با دیگر آثار این حوزه چیست؟ گفت: قبول دارم هنرمندان دیگری که بسیاری از آنها از دوستان و همکارانم هستند، در حوزه هنر نقالی مطالب مختلفی را نوشته اند که من هم بر صحت، سقم و ارزش بسیاری از آنها صحه می‌گذارم. اما این آثار کمتر شکل کاربردی دارند.
وی یادآور شد: منظور من از نگاه کاربردی در مقام یک معلم آن است که مخاطب با مطالعه این کتاب‌ها نمی‌تواند مهم را دریابد که برای آموزش نقالی باید چه مسیری را طی کند؟ از کجا کار را آغاز کند؟ و چه مراحلی را پشت سر بگذارد تا بتواند به یک نقطه اطمینان‌بخش در حوزه اشراف او در زمینه آموزش اصول هنر نقالی دست یابد. به همین سبب رویکردی که در نگارش این کتاب در نظر گرفتم بیشتر رویکردِ آموزشی است؛ زیرا بیش از سه دهه است هنر نقالی و تعزیه بیشترین موارد سابقه تدریس من در دانشگاه‌های تئاتری را به خود اختصاص داده است. پس تفاوت دیگر این کتاب با سایر آثار، وام‌گیری از تجربیات، مطالعات و برخوردم با دانشجویانی است که برای آموزش هنرهای آیینی و سنتی تلاش می کنند.
شرایط تئاتر بعد از کرونا با قبل از آن قابل مقایسه نیست
با داود فتحعلی‌بیگی در بخش دیگر این گفت‌وگو درباره آغاز فعالیت‌های تئاتری و باز شدن در سالن‌ها و تماشاخانه‌ها از ابتدای تیرماه سخن گفتم و نظر او را درباره این اتفاق و چشم‌اندازی که پیش روی تئاتر در این ایام وجود دارد جویا شدم. همچنین در خلال این گفت‌وگو به نمایش«حدیث در و گبر و یک قرص نان» که قرار بود او در ایام ماه مبارک رمضان به صحنه ببرد و به سبب تعطیلی سالن‌های نمایشی این امکان میسر نشد اشاره کردم و درباره برنامه او برای اجرای این اثر در هفته‌ها و ماه‌های پیش رو پرسیدم.
فتحعلی‌بیگی با تاکید بر این مسئله که مبحث و موضوع باز شدن سالن‌های نمایشی در قالب یک اتفاق فیزیکی یک رویکرد و نگاه است و مقوله مهم‌تر آنکه ما نگاه‌مان بر این اصل متمرکز باشد که چه زمانی تئاتر کشور به دوران و شرایط پیش از کرونا باز می گردد، یادآور شد: من نیز مانند بسیاری از هنرمندان و فعالان این عرصه اعتقاد دارم که لازم بود فعالیت هنرمندان تئاتر بعد از چند ماه تعطیلی از جایی آغاز می‌شد.
وی افزود: این به‌معنای آن نیست که تا دوران پایان حضور این ویروس در کشور، فعالان عرصه هنر به‌ویژه هنرمندان تئاتر که بخش مهمی از زندگی، معیشت و اقتصاد خود و خانواده‌اشان در گرو تولید و اجرای عمومی آثار است باید منتظر می‌ماندند. اما نکته مهم آنست که با باز شدن سالن‌های تئاتری آیا می توانیم شاهد همان استقبال پیش از دوران شیوع کرونا باشیم؟
نویسنده نمایشنامه تخت و خنجر تصریح کرد: از یک‌سو مردم هنوز بیم از حضور در سالن‌ها و اماکن عمومی دارند و از سوی دیگر به سبب تعطیل شدن بخش عمده فعالیت‌های اقتصادی مردم و پایین آمدن درآمدشان بخشی از هزینه‌ای که آنها برای سبد محصولات فرهنگی خود در نظر می‌گرفتند کاسته شده است. به همین سبب حضور آنها و استقبال از آثار نمایشی در تماشاخانه‌ها در شرایط فعلی مانند پیش از شیوع این ویروس در کشور نخواهد بود.
تعامل مسئولان، هنرمندان و مخاطبان ارزشمند است
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه تئاتر خاطرنشان کرد: درباره برنامه گروه‌مان برای اجرای نمایش حدیث در و گبر و یک قرص نان که قرار بود در ماه مبارک رمضان در تماشاخانه سنگلج به صحنه رود هنوز تماسی از مدیریت تماشاخانه با من برای اجرای این اثر گرفته نشده است.
فتحعلی بیگی در پاسخ به این پرسش که با توجه به مناسبتی بودن این اثر برای اجرا در ماه مبارک رمضان، پشت سر گذاشتن این ماه و تعطیلی فعالیت های تئاتری در آن ایام آیا ممکن است از تقویم اجرایی، این اثر کنار گذاشته شده باشد گفت: بعید می‌دانم این اتفاق افتاده باشد. آن نمایش، نگاه و رویکردی مذهبی دارد و پیشنهاد خود من بود که با توجه به این نگاه مناسب‌تر بود در ماه مبارک رمضان اجرا می‌شد؛ اما الزاماً تنها برای اجرا در این ماه آن نمایش تولید شده باشد. معتقدم با توجه به نگاه انسان گرایانه و بعد معرفتی که در این نمایش وجود دارد، این اثر قابلیت اجرا در هر زمان دیگری را دارد.
دبیر پیشین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در پایان تصریح کرد: خوشبختانه آغاز اجراهای تئاتری با همراهی و برنامه‌ریزی مسئولان و متولیان امر فرهنگ و تعامل آنها با هنرمندان و مخاطبان محقق شده است و برای ادامه این مسیر و گام برداشتن در حوزه توسعه اجراهای عمومی در سراسر کشور نیازمند تعامل و همراهی مخاطبان با هنرمندان و مسئولان فرهنگی هستیم.
وی یادآور شد: اگر این اتحاد و همدلی ایجاد شود حتی با وجود سخت شدن شرایط در حوزه تولید و ارائه آثار نمایشی همچنین مشکلات اقتصادی که تمام جامعه با آن سروکار دارند، می‌توان به چشم‌انداز بازگشت رونق فعالیت هنرمندان تئاتر در روزها و ماه‌های پیش از شیوع ویروس کرونا در آینده‌ای نزدیک امیدوار بود.
