همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: با وجود فارغ‌التحصیل شدن سالانه ۱۱ تا ۱۵ هزار دانشجوی رشته پرستاری، تعداد پرستاران در کشور بسیار اندک است و ایران از این نظر حتی در مقایسه با کشورهای همسایه و منطقه در وضعیت بسیار ناگواری به سر می‌برد.
کمبود شدید نیرو، شیفت‌های سنگین کاری، اضافه‌کاری‌های اجباری با مبالغ ناچیز، حقوق اندک و عدم اجرای قوانین مرتبط با معیشت و ساعت کار پرستاران در سال‌های اخیر موجی از نارضایتی گروه پرستاران را به دنبال داشته است. نارضایتی‌ای که در دوره کرونا تشدید شد. چراکه در این دوره حدود ۱۷ هزار پرستار در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی تعدیل و خانه‌نشین شدند. از بین نیروهای فعال نیز تعداد زیادی به دلیل درآمد اندک و کار سنگین، از کار انصراف دادند و عده ای هم اقدام به مهاجرت کردند.
طبق گفته مسئولان در طول سال ۱۴۰۱، ماهانه ۲۰۰ پرستار به امید درآمد و معیشت بهتر از ایران مهاجرت کردند. این آمار سالانه ۲ هزار نفر بوده است. عددی که به گفته حمیدرضا عزیزی، معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری، بسیار بزرگ و نگران‌کننده است و اگر آمار مهاجرت پرستاران، تنها ۱۰۰ نفر در سال هم باشد، باز جای نگرانی دارد. چراکه بسیاری از نیروهای کار که مهاجرت می‌کنند، دیگر هرگز به کشور باز نخواهند گشت و این یک ضرر و زیان بزرگ برای نظام سلامت کشور محسوب می‌شود.
در حال حاضر ۵۰ هزار دانشجوی پرستاری در سه سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در کشور مشغول تحصیل هستند اما هیچ یک از آنها آینده‌ای برای خود نمی‌بیند و بعد از فارغ‌التحصیل شدن، تنها راهی که پیش پای خود می‌بیند، یا تغییر زمینه کاری است یا مهاجرت به اروپا و کشورهای دیگر.
کمبود شدید پرستار در کشور در حالی است که سالانه حدود ۱۰ هزار نفر در این حوزه بازنشسته می‌شوند اما چون قانون استخدامی هیچ وقت به درستی اجرا نشده، نیرویی جای نیروهای بازنشسته را پر نمی‌کند.
آمار پرستاران ایران نصف میانگین جهانی!/ فاجعه در پایتخت
دکتر حمیدرضا عزیزی، معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری کشور در گفتگو با همشهری‌آنلاین می‌گوید: بزرگ‌ترین مشکل موجود، کمبود پرستار نسبت به تخت و بیمار است. متاسفانه در سال‌های اخیر به نسبت افزایش بیمارستان و تخت‌های بیمارستانی، نیرو جذب نشده است. این باعث شده که نسبت پرستار به تخت در کشور کاهش پیدا کند. از جهت دیگر، جمعیت کشور با شیب ملایمی رو به افزایش است و کم‌کم دارد به ۹۰ میلیون نفر می‌رسد. از سوی دیگر بازنشستگی سالانه پرستاران را داریم. سالانه حدود ۱۰ هزار پرستار بازنشسته می‌شوند. در کنار همه اینها مهاجرت سالانه پرستاران را هم داریم. همه اینها دست به دست هم می‌دهند و آن نسبتی که باید بین پرستار و تخت باشد، روز به روز کمتر می‌شود و وقتی مردم به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، به علت کمبود نیروی انسانی، از خدمات کیفی و کمّی مناسب بهره نمی‌برند.
به گفته دکتر عزیزی، استانداردی که در کشور ما برای تعداد پرستار به تخت تعیین شده و روی آن توافق شده، ۲.۵ نفر گروه پرستاری به ازای هر تخت است که ما الان با استاندارد خودمان هم فاصله داریم و اصلا شرایط ایده‌آلی نداریم. این عدد الان در ایران کمتر از یک نفر پرستار و حدود هشت‌دهم به ازای هر تخت است. در بعضی از استان‌ها این عدد کمتر از نیم پرستار است! استاندارد جهانی خیلی بیشتر از این است؛ آنها به ازای هر تخت تقریبا ۴ پرستار یا بیشتر دارند.
معاون سازمان نظام پرستاری کشور به نسبت پرستار به جمعیت هم اشاره می‌کند و می‌گوید: نسبت پرستار به هر هزار نفر جمعیت باید حداقل ۸ نفر باشد. استانداردهای دنیا از ۸ نفر شروع می‌شود تا ۱۸ نفر هم در برخی کشورها می‌رسد. این نسبت در کشور ما حدود ۱.۲ یا ۱.۳ است. بنابراین کمبود نیروی پرستار در ایران در حد بحران است.
او می‌گوید: حتی در کلانشهر تهران به عنوان پایتخت که محل تجمع مراکز درمانی است و نیروی انسانی قابل توجهی هم دارد، این عدد (نسبت پرستار به تخت) کمتر از یک نفر است. قبلا برای کمبود پرستار، مناطق کم‌برخورداری مثل سیستان و بلوچستان هرمزگان و ... را مثال می‌زدیم اما الان متاسفانه شاهدیم که این مساله در پایتخت هم وجود دارد که یک فاجعه است و قطعا مسئولان اجرایی کشور در نظام سلامت و مشخصا در وزارت بهداشت باید برای این مساله فکر اساسی کنند.
حجم کار، زیاد و پرستار، کم/ بعضی بیمارستان‌ها تخت‌های خود را کم کردند
دکتر عزیزی می‌گوید: با این که رئیس‌جمهور کنونی برای جذب پرستار دستور داده ولی وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی در این زمینه کم‌کاری و تعلل کرده‌اند و این مشکل ایجاد شده است. مسئولان می‌توانستند متناسب با نیاز از دستگاه‌های مرتبط مثل سازمان امور استخدامی، مجوز جذب پرستار بگیرند. اگر وزارت بهداشت پویاتر و توانمندتر عمل می‌کرد و با دیپلماسی و رایزنی بهتری مجوز جذب نیرو را می‌گرفت، قطعا مشکل کمبود پرستار حل می‌شد.
معاون سازمان نظام پرستاری کشور ادامه می‌دهد: در دوره کرونا حدود ۱۷ هزار مدافع سلامت خانه‌نشین شدند. این اتفاق علی‌رغم فرمایش رهبری رخ داد که گفتند با پرستاران مانند کارگر فصلی برخورد نکنید که در زمان بحران نیازشان دارید و وقتی بحران خوابید، ردشان کنید. اما این اتفاق در دوره کرونا افتاد و ما از رفتار ناجوانمردانه مسئولین گلایه‌مندیم و یکی از مطالبات اصلی ما در سازمان نظام پرستاری این است که این تعداد به هر نحوی برگردند و بدون آزمون مشغول کار شوند. هرچند عزم و اراده جدی برای این امر در وزارت بهداشت وجود ندارد.
این مسئول می‌گوید: الان ما شاهد ریزش پرستاران موجود هم هستیم. خبر موثق دارم که بعضی از بیمارستان‌ها دارند تعداد تخت‌های خود را به دلیل کمبود نیروی انسانی کاهش می‌دهند. چراکه خیلی از پرستاران به دلیل کمبود حقوق و حجم بالای کار از کار انصراف می‌دهند و تعدادی هم مهاجرت می‌کنند. حجم کار بسیار بالا است و نسبت پرستار به تخت پایین است و همکاران ما زیر بار این فشار دارند له می‌شوند. برای همین ترجیح می‌دهند از خیر حقوق اندک بگذرند و از کار بیرون بروند. شرایط مالی پرستاران نسبت به سختی و حجم کار بسیار پایین است. در حالی که گروه‌های دیگر در همین نظام سلامت آورده‌های بسیار زیادی دارند و عدالت به هیچ وجه رعایت نمی‌شود.
بعضی بیمارستان‌های تهران ۳۵ بیمار را به ۲ پرستار می‌دهند!/ اضافه‌کاری اجباری ساعتی ۲۰ هزار تومان!
معاون سازمان نظام پرستاری کشور در ادامه می‌گوید: برای حل مشکلات پرستاران، ما قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری را داشتیم که متاسفانه در سال گذشته با وجود بودجه مصوب مجلس، مسئولان امر از سازمان برنامه و بودجه گرفته تا بیمه‌های پایه و وزارت بهداشت آن را اجرا نکردند و سبب شد که اندک امیدی که داشتیم که همکاران از نظر درآمدی و معیشتی تقویت شوند و نظام پرداختی به سمت عدالت پیش برود، از بین برود. موضوعی که هم اعتراضات گسترده پرستاران کشور را در پی داشت و هم به خروج از کار و مهاجرت تعداد زیادی از آنان منجر شد.
دکتر عزیزی درباره میزان دریافتی یا حقوق پرستاران کشور هم توضیح می‌دهد: حقوق پرستاران در دستگاه‌های مختلف متفاوت است. حتی در بخش‌های مختلف بیمارستان دولتی هم متفاوت است. چون انواع قراردادها اعم از رسمی، رسمی- آزمایشی، پیمانی، شرکتی، طرحی، پاره‌وقت و ... وجود دارد و عدد مشخصی وجود ندارد ولی درمجموع دریافتی پرستاران با این حجم کار خیلی کم است. ما در بعضی بیمارستان‌های تهران شاهدیم که در شیفت شب، ۳۵ بیمار را به ۲ و حداکثر ۳ پرستار می‌دهند! این حجم کار با حقوق ۸ – ۹ میلیون تومانی و حداکثر ۱۰ میلیون تومان اصلا هم‌خوانی ندارد. از طرف دیگر به علت کمبود نیرو، پرستاران موجود را وادار به اضافه‌کاری اجباری می‌کنند. آن هم با ساعتی ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان! الان کارگری که قانون وزارت کار شامل حالش می‌شود، مبلغ یک ساعت اضافه‌کارش بیشتر از مبلغ اضافه‌کاری پرستاران است. این موضوع هم باعث ریزش نیروها می‌شود و هم کاهش کیفیت خدمات مناسب به بیماران را به دنبال دارد.
آمار نگران‌کننده مهاجرت پرستاران از کشور/ کشورهای اسکاندیناوی مسیر مهاجرت را هموار کردند
دکتر عزیزی درباره تعداد پرستاران فعال کشور و میزان کمبود نیروی پرستار هم توضیح می‌دهد: جمعیت پرستاران کشور ۲۵۰ هزار نفر است که اکثر آنها یعنی چیزی حدود ۱۵۰ هزار نفر در وزارت بهداشت شاغل هستند و بقیه در ارگان‌های دیگر مثل نیروهای مسلح، بخش خصوصی، تامین اجتماعی و ... فعالند. حداقل همین تعداد ما نیرو کم داشته و درواقع به این تعداد نیاز داریم. این در حالی است که سالانه تعداد قابل توجهی از پرستاران از کشور مهاجرت می‌کنند.
به گفته معاون سازمان نظام پرستاری کشور، در سال ۱۴۰۱ ماهانه ۲۰۰ پرستار در سراسر کشور از این سازمان گود استندینگ (مجوز فعالیت حرفه‌ای در خارج از کشور) گرفتند. اگر همین را مبنای مهاجرت قرار بدهیم، ۲۰۰ نفر ماهانه و ۲ هزار نفر در سال مهاجرت پرستار از کشور داشتیم که عدد بزرگی است. درواقع مهاجرت ۱۰۰ پرستار هم برای ما زیاد و ضرر است.
دکتر عزیزی می‌گوید: اختلاف حقوق پرستاران در ایران و کشورهای دیگر و حجم بالای کار در ایران از نظر روانی آن‌قدر آزاردهنده است که پرستاران را ناگزیر از رفتن می‌کند. فکر کنید در کشورهای اسکاندیناوی شروطی که قبلا داشتند مثل مدرک زبان و سابقه کار و خیلی دیگر از آیتم‌ها حذف شده و مسیر را هموار کرده‌اند تا پرستارانِ دیگر کشورها را جذب کنند و موفق هم عمل کرده‌اند.
این مسئول، افزایش جمعیت سالمندی در آینده نزدیک را یک هشدار می‌داند و می‌گوید: کمبود پرستار در کشور ما با توجه به طوفان سالمندی و افزایش آمار سالمندان در سال‌های آینده، تبدیل به یک بحران خواهد شد اگر فکر اساسی برایش نشود.
دکتر عزیزی می‌گوید: شرایط ما به لحاظ تعداد نیروی پرستار در بین کشورهای منطقه و حتی در مقایسه با کشورهای جنوب غرب آسیا بدتر است. ما از خیلی از کشورها پایین‌تریم.
وضعیت پرستارانِ شاغل در بیمارستان‌های خصوصی
معاون سازمان نظام پرستاری کشور درباره وضعیت پرستاران در بیمارستان‌های خصوصی هم می‌گوید: اتفاقا در بیمارستان‌های خصوصی بعضا اجحاف بیشتری به پرستاران می‌شود. پرداختی‌ها خیلی کمتر است، امنیت شغلی وجود ندارد و شأن همکاران رعایت نمی‌شود. در دوره کرونا که بخش‌هایی مثل اتاق‌های عمل تعطیل شد، شاهد بودیم که بعضی از بیمارستان‌های خصوصی، عده زیادی از پرستاران را تعدیل و خانه‌نشین کردند.
سال ۱۴۰۱ چه قدم مثبتی برای پرستاران برداشته شد؟/ کوتاهی وزارت بهداشت
دکتر عزیزی در پاسخ به این سوال که در سال ۱۴۰۱ چه قدم مثبتی برای پرستاران برداشته شد، می‌گوید: سال گذشته متاسفانه استخدام خاصی صورت نگرفت. اما در بحث پرداختی‌ها قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری را داشتیم که مجلس ۵.۲ همت (هزار میلیارد تومان) برای این موضوع در نظر گرفت اما با توجه عدم پرداخت کارانه‌های سابق، بحث فرانشیز، بیماران آزاد و سرجمع بودجه‌ای که برای این قانون می‌توانستیم تصور کنیم و حدود ۱۰ همت (هزار میلیارد تومان) بود، مبلغ کمی از این بین پرستاران توزیع شد که این هم چون با اعمال سلیقه و با فاصله گرفتن از متن قانون و دستورالعمل‌ها انجام شد، به چشم نیامد. متاسفانه وزارت بهداشت در این قضیه بسیار بد عمل کرد.
معاون سازمان نظام پرستاری کشور می‌گوید: اگر الان نارضایتی وجود دارد، علتش این است که مسئولین ما به قانون تمکین نمی‌کنند. اتفاقا در یک دهه گذشته، پرستاری در کشور ما یک قدم به حرفه‌ای شدن نزدیک‌تر شد؛ تاسیس سازمان نظام پرستاری و ایجاد معاونت نظام پرستاری یک گام بزرگ بود. ما با دیپلماسی درست توانستیم دو قانون مترقی را در مجلس تصویب کنیم؛ قانون ارتقای بهره‌وری یا همان کاهش ساعت کار پرستاران و دیگری، قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری. اگر این دو قانون و قوانین دیگر اجرا شوند، قطعا بسیاری از مشکلات موجود حل خواهد شد و شرایط تغییر خواهد کرد. قانون تعرفه‌گذاری، قانونی مترقی است و الگویی جدید برای نظام سلامت است.
به گفته این مسئول، ظرفیت بهبود اوضاع پرستاران وجود دارد اما مدیریت ضعیف و بی‌کفایتی نمی‌گذارد مشکلات موجود برطرف شوند. این مساله باید حل شود.
