عصر ایران - زغال فعال اغلب برای درمان یک سری از مسمومیت ها مصرف می شود. اما در عین حال ممکن است به اختلالات دیگر همچون اسهال و کلسترول بالا نیز یاری برساند. شمار زیادی از مردم از این ترکیب به عنوان یک درمان خانگی موثر برای مشکلات سلامتی مختلف استفاده می کنند، اما شواهد علمی اندکی وجود دارد که بسیاری از این فواید را پشتیبانی کند.
زغال فعال پودری سیاه، بی بو و بی طعم است که از زمان های قدیم برای درمان بیماری های گوناگون کاربرد داشته است. با این حال امروزه بیشتر در محیط های پزشکی برای درمان اوردوز دارو و یا به عنوان یک داروی ضد سم اضطراری استفاده می شود.
تصور می‌شود که زغال فعال، کربن فعال یا بایوکربن چندین مزیت دیگر از جمله کاهش گاز و نفخ، کاهش سطح کلسترول و بهبود عملکرد کلیه را هم به همراه داشته باشد. برخی ادعا می کنند که این ترکیب به سفید شدن دندان ها، فیلتر کردن آب و حتی درمان خماری نیز یاری می رساند. امروزه فرآورده های دارویی بایوکربن به شکل قرص و کپسول از طریق داروخانه های سراسر کشور قابل خریداری هستند.
لازم به ذکر است تمامی نکاتی که در خصوص زغال فعال مورد بررسی قرار می گیرند، از طریق کتابخانه ملی پزشکی آمریکا قابل دسترسی هستند.
زغال فعال زغالی است که در دمای بسیار بالا با اکسیژن تیمار شده تا متخلخل تر شود. این روش ساختار داخلی آن را تغییر، اندازه منافذ را کاهش و سطح آن را افزایش می دهد.
پودر سیاه ریز به دست آمده یا به همان صورت فروخته و یا به عنوان مکمل کپسوله می شود. زغال فعال همچنین به محصولات غذایی و غیرخوراکی مختلف از بستنی گرفته تا خمیر دندان نیز اضافه می شود. گفتنی است که این ترکیب را نباید با ذرات زغالی در گریل یا دستگاه کباب پز اشتباه گرفت. در حالی که هر دو ممکن است از مواد پایه یکسانی ساخته شده باشند، اما بریکت های زغال چوب در دمای بالا فعال نشده اند. علاوه بر این، آنها حاوی یک سری مواد اضافی هستند که برای انسان سمی محسوب می شوند.
فعال سازی زغال با استفاده از گاز در دمای بالا باعث ایجاد حفره های میکروسکوپی و افزایش سطح آن می شود. زغال فعال توسط روده جذب نمی شود. بنابراین پس از مصرف خوراکی بدون تغییر به این اندام می رسد.
بافت متخلخل زغال دارای بار الکتریکی منفی است که باعث می شود مولکول های دارای بار مثبت مانند سموم و گازها را جذب کند. هنگامی که مایعات یا گازها از زغال فعال عبور می کنند، از طریق فرآیندی به نام جذب به آن متصل می شوند. در ادامه سموم و مواد شیمیایی در روده به دام می افتند و به جای جذب در بدن، از طریق مدفوع دفع می شوند.
زغال فعال همچنین در جذب گازها بسیار موثر است و از همین مسیر می تواند تا اندازه زیادی به کاهش نفخ کمک کند.
همانطور که اشاره شد زغال فعال مزایای مختلفی برای سلامتی دارد. با این حال، برخی از این فواید به تحقیقاتی وابسته هستند که ده ها سال قدمت دارند. از این رو به مطالعات علمی جدیدتری در این زمینه نیاز است.
- استفاده اورژانسی در مسمومیت ها
زغال فعال به عنوان یک درمان اضطراری در مسمومیت ها از اوایل دهه 1800 میلادی کاربرد داشته است، بدین دلیل که می تواند به طیف گسترده ای از داروها متصل شود و تاثیر آنها را کاهش دهد.
این همچنین ماده ممکن است برای درمان اوردوز با برخی از داروهای تجویزی یا بدون نسخه مانند آسپرین، استامینوفن و آرام بخش ها نیز استفاده شود. مطالعات نشان می دهند که مصرف 50 تا 100 گرم زغال فعال در عرض 5 دقیقه پس از مصرف دارو، می تواند توانایی بدن برای جذب دارو را تا 74 درصد کاهش دهد.
در واقع زغال فعال زمانی بیشترین اثرگذاری را دارد که طی یک ساعت اول پس از مصرف بیش از حد دارو یا مسمومیت استفاده شود. مطالعات قدیمی تر حاکی از آن هستند که مصرف این ترکیب بعد از ساعت اولیه چندان کمک کننده نخواهد بود.
با این وجود، طبق تحقیقات جدیدتر مصرف زغال فعال حتی پس از یک ساعت اول نیز کاملا موثر است. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که زغال فعال نه تنها جذب دارو را متوقف می کند، بلکه به بدن هم کمک می کند تا داروهایی که قبلا جذب شده اند را سریعتر دفع کند.
- تقویت عملکرد کلیوی
زغال فعال ممکن است با کاهش تعداد مواد زائدی که کلیه های ما فیلتر می کنند، عملکرد آنها را بهبود ببخشد. این عملکرد به ویژه برای افراد مبتلا به بیماری های مزمن کلیوی مفید است. کلیه های سالم به طور معمول برای فیلتراسیون خون بسیار مجهز هستند، اما چنین وضعیتی توانایی کلیه های ما را برای حذف اوره و سایر سموم کاهش می دهد.
زغال فعال می تواند به اوره و سایر سموم متصل شود و به بدن کمک کند تا آنها را حذف کند. اوره و سایر مواد زائد از طریق فرآیندی به نام انتشار از جریان خون وارد روده می شوند. در روده نیز به زغال فعال متصل شده و توسط مدفوع دفع خواهند شد.
مطالعات انسانی قدیمی نشان می دهند که زغال فعال ممکن است به کاهش سطح اوره و سایر مواد زائد در خون کمک کند و همچنین عملکرد کلیه را در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی بهبود دهد.
- کاهش سطح کلسترول
زغال فعال می تواند به کاهش سطح کلسترول کمک کند. تحقیقات قدیمی تر نشان می دهند که زغال فعال قادر است به کلسترول و اسیدهای صفراوی حاوی کلسترول در روده متصل شود و از جذب آنها جلوگیری کند.
طی یک پژوهش معتبر، مصرف 24 گرم زغال فعال در روز به مدت 4 هفته کلسترول کل و LDL را 25 درصد کاهش داد. این در حالی بود که سطح کلسترول خوب یا HDL نیز حدودا 8 درصد افزایش یافت.
در مطالعه ای دیگر مشخص شد که مصرف 4 تا 32 گرم زغال فعال به صورت روزانه به کاهش 29 تا 41 درصدی کلسترول تام و LDL در افراد با سطح کلسترول بالا کمک می کند.
از جمله دیگر مزایای این ترکیب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش نفخ
- کمک درمان اسهال
- بهبود آکنه و نیش حشرات
