طرح مهم «پزشک خانواده» با محوریت نظام ارجاع بیماران، پس از سال‌ها انتظار و طی شدن دوره طولانی اجرای آزمایشی در استان‌های فارس و مازندران، این روزها در حال اجرا در سطحی گسترده در کشور است.
نزدیک به دو دهه است که صحبت از اجرای «پزشک خانواده» در کشور مطرح است. این طرح به همراه پرونده الکترونیک سلامت و نظام ارجاع در برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه مورد تاکید قرار گرفته اما تا کنون به سرانجام مشخصی نرسیده است. البته پزشک خانواده در مقاطعی به اجرا درآمد اما پس از مدتی با شکست مواجه شد.
با روی کار آمدن دولت یازدهم و گام بزرگ این دولت برای اجرای طرح تحول سلامت، یک بار دیگر نگاه‌ها به پزشک خانواده معطوف شد. طرح تحول سلامت سه پیش نیاز اساسی را باید با موفقیت می‌گذراند تا به سرمنزل مقصود که مهم‌ترین آن «کاهش پرداخت مستقیم از جیب مردم» بود برسد. اما کم توجهی به این سه پیش نیاز که شامل راهنمای بالینی، نظام ارجاع و پرونده الکترونیک سلامت می‌شد سبب شد تا کارشناسان از این طرح با عنوان چاه ویل یاد کنند که هرچقدر در آن پول بریزند باز هم با کمبود اعتبارات رو به رو خواهد شد.
انتظارها این بود که با اجرای طرح تحول سلامت، پزشک خانواده که ذیل نظام ارجاع تعریف می‌شود در دستور کار دولت قرار بگیرد اما تا پایان دولت‌های یازدهم و دوازدهم این مهم محقق نشد تا بار دیگر پزشک خانواده به سرانجام نرسد و همچنان جامعه دریافت‌کننده خدمات درمانی برای پیدا کردن مسیر درست درمان، هزینه‌های هنگفتی را متحمل شود.
وعده دولت سیزدهم برای اجرایی کردن پزشک خانواده
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، پزشک خانواده به عنوان یکی از مهم‌ترین مطالبات و اهداف در دستور کار دولت قرار گرفت. 29 مرداد ماه سال 1401 که قریب به یک‌سال از عمر دولت سیزدهم می‌گذشت، خبرنگار روزنامه کیهان در نشست خبری وزیر بهداشت از دکتر عین‌اللهی درباره برنامه دولت برای اجرای این طرح سؤال کرد. وزیر بهداشت در پاسخ با بیان اینکه طراحی جدیدی برای اجرای پزشک خانواده در دستور کار وزارت بهداشت است، گفت: در شکل جدید، استفاده از پزشک خانواده اختیاری خواهد شد و کسانی که از پزشک خانواده استفاده کنند و پزشکان مشارکت‌کننده در این طرح، مزایایی را دریافت خواهند کرد.
عین‌اللهی با بیان اینکه در واقع به دنبال ایجاد یک کانال جدید برای استفاده از مزایای پزشک خانواده هستیم، اظهار داشت: طراحی جدید اجرای پزشک خانواده طی یکی دوماه آینده نهایی خواهد شد. با نهایی شدن طرح جدید، پزشک خانواده به صورت کامل در کل کشور اجرایی خواهد شد و از حالت آزمایشی خارج می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: شکل جدید اجرای پزشک خانواده در برخی از کشورها موفق بوده اما در برخی کشورهای دیگر از جمله آمریکا مورد استقبال واقع نشده است، با این حال به اجرای پزشک خانواده اعتقاد داریم و آن را اجرایی خواهیم کرد.
تامین اعتبار لازم مانع بزرگ اجرای پزشک خانواده
اما به دلیل سابقه شکست‌های متعدد و عدم تحقق این طرح، باور اینکه دولت سیزدهم هم بتواند چنین پروژه بزرگی را عملیاتی کند دشوار بود. در همین رابطه، شهریور ماه سال 1401 رئیس‌مدیریت شبکه وزارت بهداشت گفت: در حال حاضر یکی از مشکلات اجرای کامل و دقیق طرح پزشک خانواده تامین اعتبار لازم است. برای اجرای کامل برنامه پزشک خانواده تنها بحث بودجه نیست و باید وضعیت پرونده الکترونیک سلامت و نظام ارتباطی پرونده سطح یک با سایر سطوح و بیمارستان‌ها مشخص شود. نظام ارجاع نیز باید به صورت دقیق برطرف شود.
با اظهارات رئیس مدیریت شبکه وزارت بهداشت ابهام‌ها درباره اجرایی شدن پزشک خانواده بیشتر شد. از سوی دیگر زمان وعده وزیر بهداشت که گفته بود طرح جدید پزشک خانواده تا دو ماه دیگر نهایی خواهد شد در حال سپری شدن بود تا اینکه عین‌اللهی در آذرماه 1401 اظهار داشت: زیرساخت‌های پزشک خانواده در کشور ایجاد شده و برای اجرای بهتر آن نیازمند اعتباری بالغ بر ۳۵ هزار میلیارد تومان هستیم. پزشک خانواده فقط مربوط به درمان خانوار نیست؛ بلکه با بیماری یابی و بررسی‌های دقیق، جنبه پیشگیری دارد و اکنون طرح پزشک خانواده برای ۲۵میلیون نفر در حال اجرا است که با تامین اعتبارات در حوزه شهری نیز آغاز خواهد شد.
برنامه پزشک خانواده بازنگری شد امیدها قوت گرفت
پس از خبر امیدوار‌کننده وزیر بهداشت، معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز اعلام کرد: مصر هستیم که برنامه پزشک خانواده در سال آینده برای جمعیت شهری اجرا شود که بالغ بر ۵۲ میلیون نفر برآورد می‌شوند. حسین فرشیدی درباره وضعیت توسعه برنامه پزشک خانواده شهری، اظهار داشت: نسخه ۰۲ برنامه پزشک خانواده مورد بازنگری و ویرایش قرار گرفت، تغییرات جدید به برنامه اضافه شد و بحث‌های مربوط به جوانی جمعیت هم به آن اضافه شد و نسخه پزشک خانواده به‌روز شده و به نسخه ۰۳ تغییر یافت. با این اظهارات امیدها درباره اجرایی شدن پزشک خانواده رنگ گرفت تا اینکه اوایل اسفندماه سال گذشته معاون بهداشت وزیر بهداشت، اعلام کرد: اجرای برنامه پزشک خانواده به‌طور ویژه در دستور کار قرار گرفته، طرحی که به‌زودی و با تمام توان آغاز خواهد شد.
آغاز اجرای طرح جدید پزشک خانواده
نهایتا، 30 فروردین ماه سال جاری، وزیر بهداشت ضمن تشریح جزئیات اجرای برنامه «پزشک خانواده» از ابتدای اردیبهشت‌ماه سال جاری، از کاهش پرداخت از جیب بیماران بستری که از این مسیر پذیرش می‌شوند، خبر داد. عین‌اللهی با بیان اینکه در سال 1401 نظام ارجاع و پزشک خانواده در تمام روستاها و شهرهای زیر 20 هزار نفر کشور اجرا شد، اظهارداشت: هدف ما از اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع، تقویت نظام شبکه بهداشتی در کشور است.
طرح جدید فراتر از پزشک خانواده است
نکته حائز اهمیتی که باید به آن توجه داشت این است که در طرح جدید پزشک خانواده، تمرکز صرفا بر پزشک نیست بلکه نیروهای بهداشتی و مراقبین سلامت نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. به گفته وزیر بهداشت، «پزشک خانواده» ترجمه مناسبی از Family Medicine نیست زیرا منظور از کلمه Medicine در این عبارت، صرفاً پزشک نیست بنابراین بهتر است نام آن را «سلامت خانواده» بگذاریم چرا که این فقط پزشک نیست که می‌تواند باعث سلامت خانواده شود بلکه نیروهای بهداشتی و مراقبین سلامت نیز می‌توانند قبل از اینکه فرد بیمار شود از بروز آن پیشگیری کنند.
عین‌اللهی در این باره افزود: ما تمام تمرکز را در برنامه پزشک خانواده روی پایگاه‌های سلامت و مراقبین بهداشتی قرار داده‌ایم تا بتوانیم وضعیت سلامتی همه افراد را ارزیابی کنیم.
مزایای طرح جدید پزشک خانواده
وی ادامه داد: در این برنامه به مراقبین سلامت بسته‌های مختلف خدمات سلامت آموزش داده می‌شود تا به جلوگیری و کنترل بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت و بیماری‌های عفونی بپردازند. در صورتی که فردی دچار بیماری شد مراقب سلامت، بیمار را به پزشک سطح یک که عمدتاً پزشک عمومی است ارجاع می‌دهد. در صورتی که پزشک عمومی توانایی درمان بیمار را داشت او را درمان می‌کند و در صورت نیاز بیمار به مراجعه به متخصص، بیمار را به پزشک متخصص ارجاع می‌دهد.
وزیر بهداشت بیان داشت: پزشک متخصص بیمار را درمان می‌کند یا در صورت نیاز، او را برای بستری در بیمارستان ارجاع می‌دهد. پس از انجام ویزیت هرگونه اقدامی که توسط متخصص و فوق‌تخصص انجام شود، اعم از تجویز دارو، آزمایش، صدور دستور بستری و یا ارجاع به متخصص دیگر، همگی در قالب اسناد الکترونیک به پزشک خانواده در همان لحظه منعکس می‌شود تا وی در جریان روند بیماری و درمان فرد قرار گیرد. برای اینکه این روند به‌خوبی انجام شود نیاز به یک سامانه الکترونیک داشتیم که در این راستا نیز در روزهای اخیر سامانه نظام ارجاع رونمایی شد که با استفاده از آن می‌توان روند ارجاع بیمار را به‌خوبی انجام داد.
عین‌اللهی گفت: برای بیمارانی که از این مسیر پذیرش شوند میزان پرداخت از جیب کاهش می‌یابد و در صورتی که بیمار از طریق نظام ارجاع بستری شود مشمول تخفیف خواهد شد.
وعده دولت سیزدهم محقق شد
اخیرا نیز، معاون بهداشت وزارت بهداشت از اجرایی شدن برنامه پزشک خانواده در شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر جمعیت از ابتدای اردیبهشت‌ماه خبر داد. حسین فرشیدی در نشستی خبری به مناسبت هفته سلامت، گفت: از ابتدای سال ۱۴۰۲ عنوان شد که یکی از برنامه‌های مهم ما در سال جاری اجرای برنامه پزشک خانواده بخش شهری برای حدود ۵۵ میلیون جمعیت است و در این زمینه از اواخر سال قبل برنامه‌های خود را شروع کردیم و تکمیل برنامه برای حوزه شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر برای حدود ۳۰ میلیون نفر را شامل شد. از طرفی دو استان فارس و مازندران هم حدودا ۱۰ سال است که درگیر این امر است. گسترش برنامه به شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر از اول اردیبهشت ماه اجرایی شده است.
فرشیدی درخصوص بودجه در نظر گرفته شده برای تکمیل برنامه پزشک خانوده در سال جاری، تاکید کرد: برای امر بودجه تلاش بسیار زیادی صورت گرفت؛ برای سال ۱۴۰۲ مقرر شد جهت اجرای پزشک خانواده در سه سطح، تکمیل نظام ارجاع الکترونیک و در نظر گرفتن مشوق‌ها ۴۲.۵ هزار میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شود. از این عدد ۱۸.۵ هزار میلیارد تومان برای سطح یک پزشک خانواده در نظر گرفته شده است که ان‌شاءالله همه آن تامین شود که در این صورت مشکلی نخواهیم داشت.
«بیمه سلامت رایگان»
دیگر اقدام کلیدی در حوزه سلامت
در کنار اهمیت اجرا شدن رو به تکامل طرح پزشک خانواده در دولت سیزدهم، می‌توان به دیگر اقدام مهم درخصوص پوشش بیمه‌ای کامل برای همه اقشار با هر سطح درآمد و امکانات‌اشاره کرد.
در همین خصوص مدیرکل بیمه‌گری و درآمد سازمان بیمه سلامت ایران در روزهای گذشته از تمدید اطلاعات بیمه‌ای بیش از ۳۰ میلیون نفر بیمه شده این سازمان به صورت رایگان خبر داد و گفت: با شناسایی افراد کم درآمد براساس آیین‌نامه ارزیابی وسع و با معرفی بیمه‌گذارانی که بیمه شدگان محروم مثل کمیته امداد و بهزیستی را تحت پوشش دارند و همچنین از طریق صندوق روستائیان، بیمه شدگان محروم شناسایی شده و این اقشار به صورت رایگان تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. بنابراین نیازی به مراجعه بیمه شدگان برای صدور پوشش بیمه وجود ندارد و بر این اساس بیمه سلامت ایران اطلاعات بیمه‌ای بیش از ۳۰ میلیون نفر را در اسفند ماه سال گذشته تا پایان فروردین ۱۴۰۳ تمدیدکرده است.
حاج محمودی افزود: از این تعداد نزدیک به ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جزو سه دهک اول صندوق بیمه سلامت همگانی، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مددجویان کمیته امداد و ۲۰ میلیون بیمه شده روستایی هستند. وی با اشاره به حمایت و پشتیبانی سازمان بیمه سلامت ایران از اقشار محروم، اظهار داشت: ما فرانشیز آنها را هم در زمان ارائه خدمت کاهش می‌دهیم. بدون شک برای سایر دهک‌های درآمدی براساس مصوبه جدید حق بیمه پلکانی تعریف شده و افرادی که دهک درآمدی آنها مشخص نشده، می‌توانند تا تعیین وضعیت دهک درآمدی پوشش بیمه‌ای یک ماهه را دریافت کنند.
بی شک اجرای طرح‌هایی مانند پزشک خانواده و رفع‌اشکالات احتمالی در روند اجرا و توجه دولت به تامین پوشش بیمه‌ای همه اقشار می‌تواند برکات و آثار بسیاری در حوزه سلامت جامعه داشته باشد.
