ما در دوره گذار به دنیای غیرمتمرکز و انقلاب دیجیتال قرار داریم و این تغییرات سریع ضرورت یادگیری جزئیات مربوط به نسل جدید اینترنت، یعنی وب ۳.۰ را دوچندان می‌کند. کسب‌وکارها و کاربرهای عادی به‌تدریج متوجه مزایای فناوری وب ۳.۰ و رشد روزافزون تعداد خدمات آن خواهند شد. بنابراین با‌توجه‌به گسترش کاربردهای این فناوری جدید و نیاز به احراز هویت در این سیستم، وب ۳.۰ به یکی از اولویت‌های اصلی در بحث حول محور نسل جدید اینترنت تبدیل شده است.
حتماً شما نیز بارها با مشکلات متعدد اینترنت فعلی (وب ۲.۰) مواجه شده‌اید. برخی از این مشکلات مهم اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی و نقض فاجعه‌بار حریم خصوصی داده‌ها محسوب می‌شوند که بر تجربیات دیجیتالی کاربران تأثیر گذاشته‌اند. تکامل اینترنت با کمک بلاک چین، مفهوم وب ۳.۰ را به دنیای فناوری معرفی کرده است. این تحول مهم مکانیسم اساسی و نحوه کار اینترنت فعلی را تغییر خواهد داد و بسیاری از مشکلات اینترنت فعلی را رفع خواهد کرد.
حال ممکن است از خود بپرسید که هویت دیجیتال چه نقشی در سفر تکامل اینترنت فعلی به وب ۳.۰ ایفا خواهد کرد؟ هویت دیجیتال یکی از عناصر اصلی وب ۳.۰ است و نقش مهمی در مدیریت تعاملات کاربران بازی می‌کند. در‌حقیقت، هویت دیجیتال پایه و اساس تقریباً همه تراکنش‌ها و تعاملات در وب ۳.۰ است؛ ازجمله تراکنش‌های مالی و تعاملات با متاورس.
در این مقاله، مقدمات هویت دیجیتال در وب ۳.۰ و نحوه عملکرد آن را بررسی خواهیم کرد. اگر می‌خواهید با هویت دیجیتال در وب ۳.۰ بیشتر آشنا شوید، تا پایان مطلب با ما همراه باشید.
مروری کوتاه بر وب ۳.۰
پاسخ به موضوع اصلی این مطلب، یعنی «چرا هویت دیجیتال در وب ۳.۰ مهم است؟»، بدون ارجاع به توضیح اولیه وب ۳.۰ درک‌پذیر نخواهد بود. خاستگاه اصطلاح وب ۳.۰ با پیشرفت‌های نوآورانه در فناوری بلاک چین آغاز شد.
گوین وود (Gavin Wood)، هم‌بنیان‌گذار اتریوم و بنیان‌گذار پولکادات (Polkadot)، این اصطلاح را در سال ۲۰۱۴ مطرح کرد.
تعریف گوین وود از وب ۳.۰ اکوسیستم آنلاین غیرمتمرکزی است که بر‌پایه فناوری بلاک چین کار می‌کند. پس از گذشت مدتی از مطرح‌شدن این مفهوم، فضای وب ۳.۰ با رشد مداوم ورود سرمایه‌های خطرپذیر، به محبوبیت فراوانی رسید و اکنون می‌توان گفت در دوران اوج این محبوبیت هستیم. کارشناسان نیز از وب ۳.۰ به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های مطلوب برای تسهیل مقررات دنیای وب استقبال کرده‌اند.
دراین‌بین، شاید از خود بپرسید با وجود اینترنت فعلی چه نیازی به وب ۳.۰ وجود خواهد داشت؟ اگر نگاهی به مشکلات فعلی اینترنت بیندازیم، دلیل اهمیت و نیاز به وب ۳.۰ را بهتر درک می‌کنیم. در وضعیت فعلی اینترنت، غول‌های فناوری کنترل محل ذخیره داده‌ها را در دست دارند؛ اما بر‌خلاف آن، وب ۳.۰ با حذف تمرکز از محل ذخیره داده‌ها، تهدیدهای مرتبط با تمرکز داده‌ها را از میان برداشته است.
طبق روال همیشه که فناوری بلاک چین به‌عنوان یکی از بخش‌های جدایی‌ناپذیر قابلیت تمرکززدایی عمل می‌کند، در وب ۳.۰ نیز وظیفه تمرکززدایی بر‌عهده بلاک چین است. برخی از بخش‌های مهم وب ۳.۰ عبارت‌اند از:
- توکن‌های غیرمثلی یا NFTها: این توکن‌ها امکان توکنیزه‌کردن دارایی‌ها و استفاده از آن‌ها برای تأیید سریع‌تر مالکیت دارایی‌ها در وب ۳.۰ را فراهم می‌کنند.
- سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز یا DAOها: این بخش نیز با فراهم‌سازی امکان اداره غیرمتمرکز جوامع، به ایجاد تغییر اساسی در سازمان‌های سنتی کمک می‌کنند. در‌نتیجه، DAOها می‌توانند اعضای وب ۳.۰ را در تصمیمات مهم شبکه سهیم کنند.
- دیفای: به‌زبان ساده، می‌توان گفت که دیفای امور مالی را دموکراتیک می‌کند. پروتکل‌های وام‌دهی و استقراض غیرمتمرکز محبوب به‌خوبی نشان می‌دهند که دیفای چگونه به‌عنوان عنصری حیاتی در وب ۳.۰ رشد کرده است.
تعریف هویت دیجیتال در وب ۳.۰
وب ۳.۰ به کاربران عادی شبکه قدرت می‌بخشد و این همان مزیت اصلی نسل جدید اینترنت است. در‌حقیقت، وب ۳.۰ انحصار و قدرت را از شرکت‌های بزرگ سلب و قدرت را بین کاربران عادی تقسیم می‌کند.
همان‌‌طور‌که اشاره کردیم، وب ۲.۰ برای احراز هویت به محل ذخیره متمرکز داده وابسته است. به‌عنوان مثال، اگر مجبورید در وب ۲.۰ حساب بانکی افتتاح کنید، باید هویت خود را تأیید کنید. بانک‌ها نیز معمولاً وظیفه تأیید هویت را به ارائه‌دهنده خدمات شخص ثالث واگذار می‌کنند.
این یعنی علاوه‌بر بانک، شخص سومی نیز می‌تواند به اطلاعات حساس کاربران کاملاً دسترسی داشته باشد. بنابراین، می‌توان گفت در وب ۲.۰ محدودیت خاصی درباره این موضوع وجود ندارد که چه کسی می‌تواند به داده‌های شما و مکان‌هایی دسترسی داشته باشد که داده‌هایتان در آن ذخیره می‌شوند.
درمقابل، در وب ۳.۰ تأیید هویت دیجیتال با استفاده از فناوری بلاک چین به جلوگیری از مشکلات سیستم‌های احراز هویت متمرکز کمک می‌کند. وب ۳.۰ مشکل ذخیره‌سازی اطلاعات خصوصی را در فرایند احراز هویت متمرکز برطرف می‌کند. علاوهبراین، بررسی موارد سرقت هویتی که تاکنون رخ داده، ثابت کرده است که مکانیسم‌های احراز هویت متمرکز از سرقت داده‌ها نیز مصون نمی‌مانند.
آیا احراز هویت در وب ۳.۰ این مشکلات را حل خواهد کرد؟ بله، اما چگونه؟ مهم‌ترین نکته این است که احراز هویت دیجیتال در وب ۳.۰ به‌صورت غیرمتمرکز انجام می‌شود و طی این فرایند:
- کاربران بدون اتکا به آژانس‌های متمرکز مانند مؤسسه‌های خصوصی و شرکت‌ها و دولت‌ها بر داده‌های خود کاملاً کنترل دارند.
- کاربران می‌توانند هویت‌های دیجیتال را بر‌اساس هویت واقعی خود ایجاد کنند؛ اما ناشناس‌ماندن آنان در سیستم تضمین شود.
- یکی از نکات مهم هویت دیجیتال در وب ۳.۰، رعایت اصول امنیت و آزادی و حریم خصوصی است.
- سیستم هویت دیجیتال وب ۳.۰ همه مقدمات لازم برای ایجاد تحول در رویکردهای سنتی تعامل با اینترنت را فراهم می‌کند.
مشکلات مهم هویت دیجیتال چیست؟
اگر بخواهیم تعریف اولیه‌ای از هویت دیجیتال ارائه دهیم، باید بگوییم که هویت دیجیتال به مجموعه خاصی از اطلاعات دیجیتال درباره فرد یا سازمان یا حتی دستگاهی الکترونیکی اشاره می‌کند. هویت دیجیتال ابزاری مؤثر برای صدور مجوز دسترسی به خدمات و محصولات دیجیتالی است و معمولاً موارد زیر را شامل می‌شود:
- نام کاربری
- تاریخچه فعالیت
- شناسه‌های موردنیاز برای امضای دیجیتال
- تاریخچه رسانه‌های اجتماعی
اکثر سیستم‌های مدیریت هویت دیجیتال یا رویکردی متمرکز را برای مدیریت هویت در پیش می‌گیرند یا از روش فدرال (مرکزی) استفاده می‌کنند. سیستم مدیریت هویت متمرکز شامل سازمان خاصی است که کنترل ذخیره‌سازی و مدیریت تمام هویت‌های دیجیتال در مکانی متمرکز را به‌دست می‌گیرد. اطلاعت موردنیاز احراز هویت دیجیتال متمرکز معمولاً شامل نام کاربری و رمز‌عبور است.
ضرورت احراز هویت دیجیتال در وب ۳.۰ با ارزیابی مسائل رایج در سیستم‌های مدیریت هویت دیجیتال متمرکز مشخص می‌شود. برخی از مسائل مهم موجود درباره هویت دیجیتال متمرکز عبارت‌اند از:
- کاربران باید اعتبارنامه‌های مختلف ورود به سیستم را برای هر وب‌سایت و برنامه به‌صورت جداگانه مدیریت کنند.
- سیستم‌های ذخیره‌سازی متمرکز اطلاعات هویتی کاربران می‌توانند نقطه حمله‌ای برای هکرها ایجاد کنند و در‌نتیجه، به نشت داده‌ها منجر شوند. نمونه‌های بسیاری از نشت اطلاعات در گذشته نه‌چندان دور، تأثیرات مخربی را بر داده‌های شخصی کاربران نشان داده‌اند.
نیاز به راه‌حل‌هایی بر‌پایه بلاک چین برای حل مشکلات سیستم‌های مدیریت هویت متمرکز ازجمله ذخیره‌سازی و استفاده و به‌اشتراک‌گذاری داده‌های شخصی کاملاً مشهود است. همچنین، به‌دلیل امکان دسترسی مؤسسه‌های متمرکز به داده‌های کاربران، فقدان حریم خصوصی در سیستم‌های مدیریت هویت متمرکز مشخص است. بنابراین در سیستم فعلی، مؤسسه‌های متمرکز می‌توانند فعالیت‌های آنلاین افراد را به‌راحتی ردیابی کنند.
ناگفته نماند که مشکل نیاز به تکرار تأیید هویت در برنامه‌های مختلف را می‌توان از‌طریق سیستم هویت فدرال یا مرکزی حل کرد. سیستم احراز هویت مرکزی به سیستمی گفته می‌شود که امکان دسترسی کاربران به چندین برنامه را از‌طریق صدور اعتبارنامه‌ای واحد فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، می‌توانید از حساب کاربری فیس‌بوک یا گوگل برای ورود به وب‌سایت یا برنامه دیگری استفاده کنید.
دراین‌میان، سؤال مهم این است که وقتی سیستم‌های هویتی مرکزی ایجاد شده‌اند، دیگر چه نیازی به احراز هویت دیجیتال در وب ۳.۰ وجود دارد؟ پاسخ به این پرسش ما را به‌سمت مشکلات زیر هدایت می‌کند که در سیستم‌های هویت فدرال مشهود است:
- ارتباط بین چندین منبع داده با سیستم‌های مدیریت هویت مرکزی، نقاط آسیب‌پذیرتری را برای نقض داده‌ها ایجاد می‌کند.
- به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات کاربر با اشخاص ثالث می‌تواند حریم خصوصی و ایمنی کاربران را به‌خطر بیندازد.
احراز هویت در وب ۳.۰ و حل مشکلات مربوط به هویت دیجیتال
تا این‌جا، با مروری دقیق بر مشکلات مرتبط با هویت دیجیتال در سیستم‌های متمرکز، اهمیت هویت دیجیتال در وب ۳.۰ را متوجه شدیم. درادامه، می‌بینیم که احراز هویت دیجیتال در وب ۳.۰ چگونه می‌تواند مشکلات سیستم‌های مدیریت هویت متمرکز را با قابلیت‌های خاص خود حل کند:
- در وب ۳.۰، امکان مالکیت و کنترل کامل کاربر عادی یا سازمان بر داده‌های خود به‌طورکامل فراهم می‌شود.
- امکان ذخیره‌سازی غیرمتمرکز داده‌ها در احراز هویت وب ۳.۰، امنیت بهتری را درمقایسه‌با سیستم‌های مدیریت هویت متمرکز تضمین می‌کند.
- کاربران می‌توانند برای ورود ایمن به برنامه‌ها و وب‌سایت‌های مختلف، با اعتبارنامه وارد شوند. بنابراین، تجربه کاربری با مدیریت هویت دیجیتال در وب ۳.۰ ساده است؛ زیرا به مدیریت چندین حساب کاربری و رمز‌عبور نیازی ندارید.
- یکی دیگر از مزایای مهم تأیید هویت دیجیتال در بلاک چین، به حفظ حریم خصوصی اشاره می‌کند. کاربران می‌توانند هویت خود را بدون نیاز به افشای اطلاعات حساس مانند نام یا آدرس یا شماره حساب بانکی احراز کنند.
نحوه کار هویت دیجیتال در وب ۳.۰
مزایای ارائه‌شده در هویت دیجیتال وب ۳.۰ رویکردهای ایدئالی برای تغییر نحوه مدیریت هویت را نشان می‌دهد. در وب ۲.۰، به شناسه‌های دیجیتال متمرکزی مانند ایمیل، رمز‌عبور، نام کاربری و سایر اطلاعات حساس برای دسترسی به برنامه‌ها و وب‌سایت‌ها نیاز داریم. باوجوداین، این شناسه‌ها آسیب‌پذیری‌های زیادی در سیستم ایجاد می‌کنند.
حال هویت دیجیتال در وب ۳.۰ برای حل این مشکلات چه راهکاری ارائه می‌دهد؟ سه عنصر متمایز، یعنی شناسه‌های غیرمتمرکز و فناوری بلاک چین و اعتبارنامه‌های قابل‌تأیید راهکار وب ۳.۰ برای حل این مشکلات هستند که درادامه، بیشتر درباره‌شان صحبت می‌کنیم.
شناسه‌های غیرمتمرکز
شناسه‌های غیرمتمرکز یا DIDها منابع انحصاری برای اثبات هویت آنلاین شما بدون تکیه بر مرجعی متمرکز هستند. شما می‌توانید شناسه‌های منحصربه‌فرد و قابل‌تأیید و دائمی را در شبکه‌های بلاک چین ذخیره کنید. در‌واقع، شناسه‌های غیرمتمرکز به‌عنوان پایه‌های هویت دیجیتال در وب ۳.۰ عمل می‌کنند؛ زیرا می‌توانید هویت خود را بدون افشای اطلاعات شخصی ثابت کنید.
برنامه‌های وب ۳.۰ نیز می‌توانند از شناسه‌های غیرمتمرکز برای تأیید هویت شما استفاده کنند و در‌عین‌حال کنترل بهتری بر اطلاعات شخصی‌تان ارائه دهند. همچنین، می‌توانید تعیین کنید که چه کسی می‌تواند به اطلاعات شخصی شما دسترسی داشته باشد.
اعتبارنامه قابل‌تأیید
یکی دیگر از جنبه‌های حیاتی در عملکرد هویت دیجیتال در بلاک چین، اعتبارنامه‌های قابل‌تأیید یا VCها هستند. اعتبارنامه قابل‌تأیید نوعی اعتبار دیجیتال و فیزیکی رمزنگاری‌شده است که می‌تواند هویت کاربر را تأیید کند. برخی از اسناد هویتی محبوبی که می‌توانید به‌عنوان اعتبارنامه قابل‌تأیید استفاده کنید، شامل گواهینامه‌های رانندگی و گواهی‌های کارمندی و گذرنامه‌های دیجیتال هستند.
فناوری بلاک چین
بیشتر بحث‌ها درباره هویت دیجیتال در وب ۳.۰، توجه را به نقش فناوری بلاک چین جلب می‌کند. بلاک چین سابقه‌ای دیجیتالی از تراکنش‌ها را بدون ثبت در هیچ مرجع متمرکزی ارائه می‌دهد؛ در‌نتیجه، کاربران کنترل بیشتری بر استفاده از داده‌های شخصی خود خواهند داشت. علاوهبراین، بلاک چین مشکل وجود نقطه شکست در سیستم‌های مدیریت هویت متمرکز را حل می‌کند.
کاربردهای هویت وب ۳.۰ نشان می‌دهد که این نوع از احراز هویت چقدر برای رشد وب ۳.۰ اهمیت دارد. سازمان‌ها می‌توانند از شناسه‌های وب ۳.۰ برای بهبود امنیت داده‌ها و تضمین تجربه کاربری بهتر با اطمینان از حفظ حریم خصوصی استفاده کنند. درمقابل، کاربران می‌توانند از مزایای دسترسی انعطاف‌پذیر و بهبود امنیت در‌کنار کنترل بهتر داده‌های خود بهره ببرند. فرایند احراز هویت در وب ۳.۰ می‌تواند به ایجاد هویت‌های تغییرناپذیر کمک و درهای جدیدی را برای دسترسی به پلتفرم‌های متاورس باز کند.
جمع‌بندی
بهبود سیستم‌های مدیریت هویت دیجیتال با استفاده از وب ۳.۰ مزایای متعددی برای کاربران و سازمان‌ها به ارمغان خواهد آورد. همان‌‌طور‌که جهان برای پذیرش وب ۳.۰ آماده می‌شود، هویت دیجیتال در وب ۳.۰ نیز می‌تواند نقش مهمی در ایجاد اعتماد در کاربردهای وب ۳.۰ ایفا کند. در‌حقیقت، هویت دیجیتال به‌عنوان کلید واحدی برای دسترسی کاربران به اکوسیستم وب ۳.۰ عمل خواهد کرد.
