در این نوشتار تلاش شده است تا به این دو سوال در گزارشی که حاوی گفتگو با سه روزنامه‌نگار تُرک و کُرد است، پاسخ داده شود.
رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری که از سال ۲۰۰۲ حزبش عدالت و توسعه و خودش بر ترکیه حکمرانی کرده‌اند، در انتخابات سال ۲۰۲۳ در مقابل کمال قلیچداراوغلویی قرار گرفت که حزبش برای آخرین بار در دهه ۱۹۷۰ قدرت را در دست داشته و خاستگاه فکری آن نیز از ۲۱ سال پیش و سقوط دولت چپ‌گرای بولنت اجویت به دلیل بروز بحران اقتصادی در کشور، جایگاهی در قدرت سیاسی حاکم پیدا نکرده است.
به هر روی، انتخابات با صف‌آرایی دو کاندیدای اصلی یعنی اردوغان و قلیچداراوغلو و حضور دو نامزد فرعی که با مکانیسم جمع‌آوری صد هزار امضا وارد عرصه رقابت‌ها شدند، آغاز شد. اگر چه یکی از کاندیداهای فرعی یعنی محرم اینجه، رهبر حزب مملکت، از انتخابات کناره‌گیری کرد اما کناره‌گیری‌اش آنقدر دیر بود که دیگر عملا امکان حذف نامش از برگه‌های چاپ شده آراء وجود نداشت.
اما کاندیدای فرعی دیگر سینان اوغان، یک آکادمیسینِ ملی‌گرایِ محافظه‌کارِ اهل شهر ایغدیر در مرز ایران و با تبار آذربایجانی، بود. او در سال ۲۰۱۲ از حزب راست افراطیِ حرکت ملی‌گرا وارد مجلس شد. سینان اوغان در سال ۲۰۱۶ با همراهی گروهی در درون حزب، به رهبری مرال آکشنر، خواستار برگزاری انتخابات درون حزبی و کنار رفتن "دولت باغچه‌لی"، رهبر کهنسال حزب حرکت ملی‌گرا شد. اما این حرکت درون حزبی شکست خورد و او به همراه با مرال آکشنر و امید اوزداغ از حزب حرکت ملی‌گرا اخراج شدند.
اگرچه با تاسیس حزب نیک در پاییز ۲۰۱۷ انتظار می‌رفت که اوغان در رده رهبری این حزب قرار گیرد اما ترجیح داد تا پس از انشعاب امید اوزداغ از حزب نیک و تشکیل حزب ظفر که مهم‌ترین خواسته‌اش اخراج اتباع خارجی از ترکیه است، فعالیت حزبی خود را از سر بگیرد. او در انتخابات دیروز به عنوان کاندیدای حزب ظفر و ائتلاف راست افراطیِ «پدر» شرکت کرد و با کناره‌گیری محرم اینجه، سبد رای شهروندان معترضی را به سوی خود جلب کرد که اگرچه نسبت به عملکرد اردوغان معترض هستند و خواستارِ تغییر اما به هر دلیلی از جمله مذهب علویِ قلیچداراوغلو حاضر به رای دادن به او نیز نیستند.
رای‌گیری ساعت ۸ صبح به وقت محلی آغاز شد، با پایان زمان رسمی آن و اتمام ممنوعیت قانونی اطلاع‌رسانی نتایج، خبرگزاری رسمی آناتولی در پی آغاز شمارش آراء از ساعت ۱۸ به وقت محلی، انتشار نتایج اولیه را شروع کرد. البته همانند انتخابات محلی سال ۲۰۱۹ انتشار نتایج اولیه با اعلام نتایج شمارش آراء در مناطقی که حزب حاکم عدالت و توسعه به لحاظ سنتی پایگاه فراگیرتری دارد، همراه بود. به همین دلیل، نتایج اولیه نسبت آراء اردوغان را ۶۰ درصد نشان می‌داد که حکایت از پیروزی قاطع او داشت.
در مقابل، تلویزیون خلق، مهم‌ترین رسانه مخالفانِ اردوغان، انتشار نتایج شمارش رای‌ها را بر مبنای مکانیسم ثبت آراء در مرکزیت حزب جمهوری خلق آغاز کرد که برای ساعت‌ها با نتایج اعلامی از سوی خبرگزاری آناتولی اختلافی فاحش داشت. اما کم‌کم نتایج اعلام شده از سوی این دو منبع به هم نزدیک شد و در نتیجه نسبت مجموع آرای اردوغان از ۶۰ به ۴۹ درصد و نرخ آرای جلب شده از سوی قلیچداراوغلو نیز از ۳۰ به ۴۵ درصد رسید.
در چنین شرایطی، صحبت از ۳ میلیون رایی به میان آمد که در مناطقی که عمده ساکنانش طرفدار حزب جمهوری خلق بودند، به صندوق‌ها ریخته شده بود ولی ناظران حزب عدالت و توسعه مدام نسبت به نتایج شمارش آنها اعتراض می‌کردند و مانع از امضای صورت‌جلسه نهایی می‌شدند؛ به طوری که آرای برخی از این صندوق‌ها تا ۱۱ بار بازشماری شد. رهبران حزب جمهوری خلق امیدوار بودند که با افزوده شدن نتایج شمارش آراء در این صندوق‌ها نسبت رای قلیچداراوغلو از ۵۰ درصد بگذرد و شکست اردوغان قطعی شود.
اما در نهایت، نتایج تغییر فاحشی نکرد تا اردوغان در سخنرانی سنتی‌اش که از بالکن ساختمان مرکزی حزب عدالت و توسعه در آنکارا ایراد می‌کند، برای نخستین بار پس از ۲۱ سال، حرفی از پیروزی قاطع خود نزند.
در مقابل، قلیچداراوغلو نیز در کنار رهبران ۵ حزب متحد با حزب جمهوری خلق ترکیه و نیز دو شهردار آنکارا و استانبول جلوی دوربین‌ها حاضر شد و گفت که برای ادامه جدال انتخاباتی در دو هفته آینده آماده است. او تاکید کرد که بیش از ۵۰ درصد رای‌دهندگان خواستار تغییر هستند. ظاهرا او با احتساب آرای ۵.۱۷ درصدی سینان اوغان در کنار آراء خود و نیز گروهی که با انتخابات قهر کرده‌اند، شمار ناراضیان از دولت اردوغان را بالای ۵۰ درصد برآورد کرده است.
اما نتیجه انتخابات پارلمانی حاکی از این است که با وجود کاهش سهم آراء حزب عدالت و توسعه از ۴۲.۵ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۳۵.۷ درصد در انتخابات ۲۰۲۳، ائتلاف جمهور به رهبری این حزب، با کسب حداقل ۳۲۲ کرسی، همچنان اکثریت پارلمان را در اختیار خواهد داشت. این موفقیت بیش از همه مرهون کسب ۱۰ درصدی آراء از سوی حزب حرکت ملی‌گرا بود که پیشتر نظرسنجی‌ها سهم آراء آن را تنها ۵ درصد برآورد می‌کردند. بدین ترتیب، با وجود رشد ۳ درصدی آراء حزب جمهوری خلق، ائتلاف ملت به رهبری آن، ۲۱۳ کرسی را تصاحب کرد.
تاثیر نتایج انتخابات مجلس بر رای‌دهندگان در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری
نوشین منگو، روزنامه‌نگار مخالفِ اردوغان که مدعی است در سال ۲۰۱۷ با فشار شخص او از شبکه خبری سی‌ان‌ان تُرک اخراج شده و در حال حاضر برنامه روزانه او در کانال یوتیوبش گاه چند صد هزار بازدیدکننده دارد، درباره تاثیر نتایج مجلس بر تصمیم رای دهندگان در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری می‌گوید: «بنظر من این امر مشروط به توافق اردوغان با سینان اوغان است. البته که توافق او با اوغان را راحت‌تر خواهد کرد.»
اما آدم متان، روزنامه‌نگار نزدیک به حزب عدالت و توسعه، می‌گوید: «قطعا نتیجه انتخابات مجلس روی تصمیم رای دهندگان در دور دوم تاثیرگذار خواهد بود. هم شهروندان عادی و هم فعلان اقتصادی و کارآفرینان خواستار بروز شرایط بلاتکلیفی و نااطمینانی نیستند.»
او افزود: «آقای رییس‌جمهور هم در این خصوص مردم را قانع خواهد کرد اما به نظر من بدون آنکه نیازی به قانع کردن مردم توسط آقای اردوغان باشد، شهروندان خود به خود رای‌شان را در همین راستا خواهند داد.»
اعتراض سیستماتیک عدالت و توسعه به نتایج صندوق‌ها
آدم متان، در پاسخ به این پرسش که آیا مخالفان اردوغان پیش‌بینی چنین اعتراض سیستماتیکی را از سوی ناظران حزب عدالت و توسعه به نتایج شمارش آراء برخی صندوق‌ها نکرده بودند، می‌گوید: «تا جایی که من از منابعم در حزب عدالت و توسعه کسب اطلاع کردم به اندازه‌ای که بزرگنمایی می‌شود، حزب ما نسبت به نتایج شمارش آراء صندوق‌ها اعتراض نکرده است. آقای قلیچداراوغلو هم در سخنرانی‌اش از اعتراض ما به نتایج ۳۰۰ صندوق در آنکارا و ۷۰۰ صندوق در استانبول سخن به میان آورد. حتما تصدیق می‌کنید که این تعداد صندوق تفاوت چندان زیادی در نتایج کلی ایجاد نمی‌کند. اساسا نتایجی که پس از رسیدگی به اعتراض‌های ما نیز به دست آمد، نشان دهنده همین امر بود.»
اما نوشین منگو که اخیرا در تلویزیون تازه تاسیس سوزجو به عنوان تحلیل‌گر مشغول به کارشده، می‌گوید: «حزب جمهوری خلق از تمامی صندوق‌ها و آراء تا جایی که می‌توانست، صیانت کرد.»
خانم منگو تاکید می‌کند: «اگر صیانت حزب جمهوری خلق نبود احتمالا شاهد اعلام پیروزی اردوغان در همان دور اول بودیم.»
سینان اوغان در دور دوم تعیین کننده خواهد بود؟
نوشین منگو می‌گوید: «در این انتخابات، سینان اوغان در موقعیت " تاج‌بخش " قرار گرفته و نقش و تعیین کننده‌ای پیدا کرده است. آن موج ناپیدا که در این انتخابات از آن سخن گفته می‌شد تا جایی که می‌فهمم در میان ملی‌گرایان سکولار شکل گرفته است. اما به نظر من او در موقعیتی قرار دارد که حتی اگر با هر یک نامزدها به توافق برسد، نمی‌تواند جامعه رای خود را به سمت آن نامزد هدایت کند. بخشی از رای دهندگان به اوغان به سوی اپوزیسیون و بخش دیگر به سوی اقتدارگرایان تمایل دارند لذا تصمیم اوغان لزوما تصمیم رای دهندگان او نخواهد بود.»
اما متان نظر دیگری دارد و می‌گوید: «من در همان حال که می‌پذیرم آقای اوغان در مرحله دوم نقش مهمی پیدا کرده اما معتقد نیستم آقای اوغان نقش " تاج‌بخش" یافته باشد. با اختلاف رای فعلی بین اردوغان و آقای قلیچداراوغلو به نظرم این که او بتواند فاصله بین خود و آقای اردوغان را در دور دوم پر کند، متوهمانه و خیال پردازانه است.»
آدم متان تاکید می‌کند: « من گمان نمی‌کنم آقای اردوغان برای به دست آوردن اعلام حمایت سینان اوغان دست به تغییر در سیاست‌هایش بزند و عقب‌نشینی جدی در مواضعش انجام دهد تا به او امتیاز دهد چرا که به این کار نیازی ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «با فرض حمایت سینان اوغان از آقای کمال قلیچداراوغلو نیز او نخواهد توانست آراء زیادی را به سبد رای قلیچداراغلو منتقل کند.»
آرزوی بازگشت و رهبری حرکت ملی‌گرا
البته برخی منابع می‌گویند سینان اوغان آرزوی بازگشت به حزبی را دارد که سال ۲۰۱۶ از آن اخراج شد و این که بتواند بر صندلی رهبری حزب حرکت ملی‌گرا تکیه بزند و "دولت باغچه‌لی" را کنار بگذارد. بنابراین، این می‌تواند یکی از خواسته‌های او از اردوغانی باشد که متحد نزدیک دولت باغچه‌لی است و گفته می‌شود که در سال ۲۰۱۶ نیز مانع از موفقیت تلاش اوغان برای برکناری باغچه‌لی شد.
نوشین منگو درباره احتمال انجام چنین معامله‌ای، می‌گوید: « حزب حرکت ملی‌گرا از این انتخابات موفق بیرون آمد. به نظر می‌رسد که رای‌اش را افزایش داده است. من هنوز نمی‌توانم توقع یک درگیری درونی بر سر رهبری حزب حرکت ملی‌گرا را داشته باشم، دستکم در این مرحله بعید است.»
آدم متان نیز می‌گوید: «گمان نمی‌کنم چنین معامله‌ای بین آقایان اردوغان و اوغان انجام شود. آقای اردوغان بر سر میز چنین معامله‌ای نمی‌نشیند. نیازی هم به انجام آن ندارد. رابطه آقای اردوغان و آقای باغچه‌لی از زمان کودتای نافرجام ۱۵ ژوئن ۲۰۱۶ بسیار نزدیک و دارای ابعاد متفاوتی بوده است. پس از پیروزی قاطع ائتلاف جمهور هم هیچ دلیلی برای پایان همکاری بین اردوغان و باغچه‌لی وجود ندارد.»
رای اوغان از کجا آمده؟
خانم منگو می‌گوید: «تا جایی که من متوجه شدم اوغان هم از ائتلاف جمهور و هم از ائتلاف ملت رای‌های اعتراضی را جذب کرده است. ظاهرا یک پایگاه رایی وجود دارد که در انتخابات مجلس به حزب خود و در انتخابات ریاست جمهوری به آقای اوغان رای داده است.»
اما متان معتقد است بخش عمده آراء اوغان از پایگاه رای عدالت و توسعه بوده و می‌افزاید: «آقای سینان بیشتر رای خود را از پایگاه رای عدالت و توسعه و لایه‌های محافظه‌کار که به دنبال ارسال یک پیام برای آقای اردوغان بودند، به دست آورده است. ممکن است رای‌ها از حزب خوب نیز به سمت آقای اوغان رفته باشد اما معتقد نیستم رقم آن دارای اهمیت بسزایی بوده باشد. من فکر می‌کنم اوغان عمده رای خودش را از لایه‌هایی گرفته که بنا بر دلایلی که مساله اقتصاد در راس آنهاست، نسبت به عملکرد آقای اردوغان اعتراض دارند.»
اهمیت رای کُردها
کردها در انتخابات دیروز به شکلی قاطع علیه اردوغان رای دادند. رای اردوغان در دیاربکر، دژ حزب دموکراتیک خلق‌ها به زیر ۳۰ درصد سقوط کرد که این به این معناست که رای اردوغان در دیاربکر حتی از رای او در ازمیر که پایگاه رای اصلی حزب جمهوری خلق محسوب می‌شود نیز کمتر است.
حال پرسش این است که آیا کردها با توجه به ایفای نقش فعالانه صلاح الدین دمیرتاش، رهبر زندانی کردها در انتخابات با کمک همسرش باشاک دمیرتاش، در دور دوم نیز به حمایت از قلیچداراغلو ادامه خواهند داد؟ اهمیت رای کردها در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری چقدر خواهد بود؟
رژدا اوغوز، روزنامه‌نگار تبعیدی کُرد، ساکن سوییس، که با نزدیکی‌اش به حزب دموکراتیک خلق‌ها شناخته می‌شود، می‌گوید: « در ترکیه تقلب‌آمیزترین صندوق‌های عدالت و توسعه در شهرهای مستقر کردنشین است. کردها یک انتخابات دیگر را که در سایه اسلحه برگزار می‌شود، پشت سر نهادند. رای حامیان حزب دموکراتیک خلق‌ها نسبت به گذشته کاهش یافته چون که به گمان من کردها در همان حالی که به دنبال تغییر رژیم سیاسی [از ریاستی به پارلمانی] هستند، حاضر نیستند به هر کسی رای بدهند. رای کردها به قلیچداراوغلو نیز با فراخوان دمیرتاش اتفاق افتاد. من باور دارم که در ۲۵ مه نیز آراء کردها به نفع قلیچداراوغلو به صندوق‌ها ریخته خواهد شد اما این انتخابات نشان داد که اولا ترکیه دارای یک بستر قوی برای راست افراطی و ملی‌گرای تندرو است. ترک‌های ساکن آناتولی مرکزی به فروپاشی اقتصادی توجهی نکردند، همانطور که به کشته شدن ۵۰ هزار انسان در زلزله توجهی نکردند. حتی در شهرهای اصلی زلزله زده نیز چنین بود و رای آقای اردوغان بالاتر از رقیبش بود. دومین درس این انتخابات هم این بود که منسجم‌ترین، جدی‌ترین و تحصیل‌کرده‌ترین و عاقلانه‌ترین رای توسط پایگاه رای کردها شکل گرفته است. لذا هر کسی بخواهد در چارچوب دموکراتیک رای بیاورد باید به این واقعیت توجه کند.»
اوغوز تاکید می‌کند: «نمیدانم نتیجه انتخابات در دور دوم چه خواهد شد اما میدانم راست افراطی و ملی‌گرایان ترک ترکیه را به سوی رفاه، سعادت و دموکراسی نخواهند برد.»
متان نیز می‌گوید: «من معتقدم در دور دوم نیز رای کردها به سوی قلیچداراغلو خواهد رفت اما گمان می‌کنم در شرق و جنوب شرقی (مناطق کردنشین) نرخ مشارکت در دور دوم همانند دور اول بالا نخواهد بود.»
نوشین منگو می‌گوید: «کردها به همان میزان که رای می‌افزایند موجب از دست رفتن رای یک نامزد هم می‌شوند. به احتمال زیاد برای دور دوم، حزب دموکراتیک خلق‌ها نیز از قلیچداراغلو خواسته‌هایی خواهد داشت و این که او بتواند هم رای کردها و هم رای سینان اوغان را یکجا به دست بیاورد، کاری بس دشوار خواهد بود.»
مخالفان در دور دوم چه باید بکنند؟
نوشین منگو می‌گوید: «مخالفان اگر بخواهند که پیروز انتخابات شوند باید برای دور دوم واقع‌بین باشند و رای دهندگان راست‌گرا را درست و دقیق تحلیل کنند.»
آدم متان هم معتقد است: «نرخ مشارکت در دور دوم به ویژه از سوی رای‌دهندگان مخالف آقای اردوغان نسبت به دور نخست کاهش خواهد یافت. شفاف بگویم خطاهای ارتباطی که مخالفان در شب انتخابات با حامیانشان داشتند و موج افسردگی که در حال حاضر در میان رای دهندگان مخالف دولت پدید آمده، بعید است که به سرعت و در این بازه زمانی دو هفته‌ای قابل رفع و رجوع باشد. تفاوت رای بین اردوغان و قلیچداراوغلو نیز آن قدر کم نیست که بتواند در بین پایگاه رای قلیچداراوغلو ایجاد انگیزش مضاعف برای فعالیت بیشتر کند.»
به هر تقدیر، سرنوشت نهایی انتخابات به دو هفته دیگر موکول شده و حال مخالفان در این اندیشه‌اند که چرا نرخ مشارکتی که پیش‌بینی می‌شد به ۹۲ درصد برسد از ۸۸ درصد فراتر نرفت و ۵ درصد از مخالفان اردوغان پای صندوق رای نیامدند.
این پرسشی است که به نظر می‌رسد بتواند کلید حل معمای نتیجه کسب شده در پایان انتخابات دیروز و پاسخ به آن راز پیروزی مخالفان در دور دوم انتخابات باشد.
311311
