به گزارش خبرگزاری صدا و سیما, اعضای بریکس، کمر به پایان آقایی دلار بسته‌اند. این جمله چالش برانگیز، تیتر اصلی نشریه چاینا اکونومیست در تاریخ ۱۸ می ۲۰۲۳ بود که نظر بسیاری از تحلیگران اقتصاد جهانی را به خود جلب کرد.
در دوره پس از جنگ جهانی دوم به واسطه ویران شدن اقتصاد اروپا و ژاپن، ایالات متحده به عنوان قدرت مالی برتر جهان ظاهر شد و به پایه‌ریزی نظمی جدید برای ساختار بخشیدن به تجارت و مبادلات اقتصادی جهان همت گمارد. با وجود آنکه در خلل چند دهه اخیر تغییرات گسترده‌ای در قدرت اقتصادی و تجاری کشور‌ها صورت پذیرفته و این روند در دوره پس از بحران مالی و اقتصادی سال ۲۰۰۸، تشدید شده، این جابجایی ها، انعکاس لازم را در ساختار مالی کنونی جهان نداشته است. در همین حال، ائتلاف بریکس به عنوان یک بلوک نوظهور اقتصادی و مالی در چند سال اخیر، نهاد‌ها و رویه‌های مالی برتون وودز را به چالش کشیده و امکان شکل گیری نظم و رویه‌های نهادی جدید در مالیه جهان را قوت بخشیده است.
در بخش اول این پرونده به معرفی بانک توسعه بریکس می‌پردازیم که با اهداف و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، چالش‌های جدی برای امنیت جایگاه دلار در عرصه جهانی بوجود آورده است.
بانک توسعه بریکس، آقایی دلار را بر باد خواهد داد
بانک توسعه بریکس را بیشتر بشناسید
این بانک با هدف تامین مالی پروژه‌های زیر بنایی در کشورهای عضو و در حال توسعه تاسیس شد. بانک توسعه جدید یک نهاد مالی بین‌المللی با سرمایه ۱۰۰ میلیارد دلار است. دفتر این بانک درشانگ‌های چین و اولین دفتر منطقه‌ای آن در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی است. طبق توافقنامه، این بانک از پروژه‌های عمومی و خصوصی از طریق پرداخت وام، مشارکت، ضمانت و دیگر ابزار‌های مالی حمایت می‌کند.
سرمایه اولیه این بانک ۱۰۰ میلیارد دلار است که سهم هر یک از شرکای بریکس ۱۰ میلیارد دلار بوده و قرار است طی ۵ سال وصول گردد. در این بانک برخلاف بانک جهانی قدرت رأی‌دهی هر یک از اعضا در بانک توسعه جدید بریکس برابر خواهد بود. این بانک قرار است ۵۰ میلیارد دلار در بخش طرح‌های زیر بنایی هزینه کند و یکصد میلیارد دلار به عنوان ذخیره ارزی در این بانک نگهداری نماید.
بانک توسعه بریکس قرار است در مواقع بحران موازنه پرداخت‌ها، نقدینگی لازم را در اختیار اعضا قرار دهد. همچنین این نهاد مالی به عنوان یک جانشین کلیدی برای صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، کشورهای در حال توسعه را قادر می‌سازد تا از دلار آمریکا به عنوان واحد مرجع پولی صندوق ذخیره خود استفاده نکنند.
ایده تاسیس بانک توسعه بریکس از کجا نشات گرفت؟
بکارگیری ارز‌های ملی و محلی یکی از راه‌هایی بود که ائتلاف بریکس برای حذف تاثیر دلار در مبادلات بین‌المللی خود در پیش گرفته‌اند. این امر موجب شد که اعضای بریکس با قدرت بیشتری بتوانند برای شکست انحصار دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی تلاش کنند و از سال ۲۰۲۱، حجم تجارت منطقه‌ای با ارز‌های ملی در بین اعضای این گروه به شکل قابل توجهی افزایش یافته است.
پروسه بکارگیری ارز‌های ملی و محلی در بین کشورهای بریکس هنگامی اهمیت یافت که کمک‌های مالی کشورهای غربی در بانک جهانی و صندوق بین المللی پول که در انحصار کشورهای جی ۵ بود، به علت بحران‌های مالی، در حالت رکود یا کاهش قرار گرفت. در این زمان بریکس کمک‌های توسعه‌ای و هزینه‌های خود را افزایش داد و بدین ترتیب کشورهای بریکس در ردیف ۱۰ کشور طلبکار عمده بین المللی قرار گرفتند. چین نیز به عنوان بزرگترین کشور دارای ذخایر ارز رسمی مطرح شد. در همین راستا، اعضای بریکس برای هماهنگ کردن کمک‌های خارجی و کاهش وابستگی جهانی خود به نظام برتوون وودز که تحت سلطه کامل دلار قرار دارد، بانک توسعه بریکس را تاسیس کردند.
ویژگی‌های بنیادین بانک توسعه بریکس
سه ویژگی مهم این ساختار مالی جدید که در جهت ایجاد بستر توسعه برجسته شده اند عبارتند از:
تغییر جهت ساختاری و مهم در جهان در زمینه طراحی مالیه بین‌الملل که به سمت "جنوب" در حال حرکت است. کشورهای درحال توسعه یا اقتصاد‌های نوظهور، نقش بزرگی در این امر دارند؛ کشور‌هایی که جایگاه و نقش آن‌ها نسبت به اقتصاد‌های بزرگ نیز تغییر کرده است. رشد متناسب برای تشکیل بانک و صندوق ذخیره ارزی بریکس، نشانه‌هایی از این جابجایی است.
برخی از این موسسات جدید به ویژه بانک آسیایی توسعه زیرساخت نقش بزرگی برای چین یعنی کشوری که با تمام قدرت بر روی ظرفیت تولید و توسعه زیرساخت متمرکز شده است، قائل شده‌اند.
کشورهای بریکس همانطور که اقتصاد‌های توسعه یافته بعد از جنگ جهانی دوم نظم برتون وودزی را ایجاد کردند، برای ایجاد بانک‌های عمومی توسعه‌ای دست به انتخاب زده‌اند، اما بانک‌های جدید توسعه متعلق به دولت‌های ملی هستند. در نتیجه آن‌ها می‌توانند ابزاری ارزشمند برای اجرا و برپاساختن کمک‌های ملی، منطقه‌ای و استراتژی‌های جهانی باشند.
اهداف بانک توسعه بریکس
ترویج زیرساخت‌ها و پروژه‌های توسعه پایدار با نگاه ویژه به کشورهای عضو
تاسیس یک شبکه گسترده از مشارکت‌های جهانی با سایر نهاد‌های توسعه‌ای چندجانبه و بانک‌های توسعه ملی
ایجاد بستری برای توسعه‌ی پروژه‌های متوازن سازی اقتصادی در کشورهای عضو
تخصیص شایسته‌ی منابع مالی با توجه به موقعیت جغرافیایی، حجم و اندازه‌ی اقتصاد کشورهای عضو
الزامات تامین مالی بهینه برای کشورهای عضو و اقتصاد‌های نوظهور
چرا وجود بانک توسعه بریکس از اهمیت بالایی برخوردار است؟
به سه دلیل، تاسیس و فعالیت بانک توسعه بریکس از اهمیت بالایی برخوردار است:
ایجاد بانک توسعه جدید بریکس نشانگر زنده بودن و پویایی بریکس علیرغم همه شک و تردید‌ها و انتقادات در سال‌های اخیر است.
بریکس نشان می‌دهد رهبری جهانی چین در حال وقوع است، اما آنچه برای چین مهم است حفظ تعادل بین نفوذ خود در بانک و تاثیر سایر اعضای بانک است و چین برای جلوگیری از نفوذ تفکر سلطه چین بر سایر اعضای بانک بریکس تلاش می‌کند (دکترین عدم مداخله)
بانک توسعه بریکس چالشی جهانی برای نظام مالی غرب محور جهان محسوب شده و از آن می‌توان به عنوان پاسخی به اصلاحات ناکام در ساختار صندوق بین المللی پول و بانک جهانی بهره برد؛ بنابراین آنچه به واقع در عرصه اقتصادی و مالیه بین الملل مشاهده می‌شود، شکل گیری معماری و نظم نهادی جدید در ساختار مالیه بین الملل است.
بانک توسعه بریکس چگونه می‌تواند اقتصاد آمریکا را فلج کند؟
بانک توسعه بریکس می‌تواند به دو شیوه سیطره ایالات متحده بر نظام مالی جهانی را تهدید کند:
نخست اینکه این گروه و به ویژه چین اکنون آن دسته از نهاد‌های مالی را رهبری می‌کنند که در پویاترین منطقه اقتصادی جهان فعالیت می‌کنند.
دوم اینکه شکل گیری بانک توسعه بریکس بدین معناست که این ائتلاف اقتصادی از گزینه " خروج" از نهاد‌های مالی مبتنی بر نظام دلار محور برخوردار است؛ به عبارت دیگر، بریکس با تاسیس بانک توسعه خود قادر است به شیوه‌ای جدی، تهدید به خروج از نهاد‌های مالی تحت انقیاد نظام برتون وودز را در صورت برآورده نشدن خواسته هایشان برای داشتن سهم و نقش بیشتر در نهاد‌های مذکور را در دستور کار قرار دهند. این موضوع، همان چالشی است که رهبران ارشد ایالات متحده نیز به این واقعیت مهم اذعان کرده اند. بن برنانکی رئیس سابق بانک فدرال رزرو امریکا، در همین راستا خاطرنشان کرد که کوتاهی کنگره در تائید افزایش سهم چین در صندوق بین المللی پول، پکن را بر آن داشت تا با همراهی کشورهای عضو این ائتلاف اقتصادی، بانک توسعه بریکس را تاسیس نماید.
