معادن از بخش‌های سودده در اقتصاد کشور هستند اما به دلیل وجود برخی مشکلات و کاستی‌ها از جمله ساختار سیاسی، مدیریتی و اقتصادی مزیت نسبی این عرصه از دست رفته و در واقع کاربرد شایسته‌ای ندارد.
به باور کارشناسان اگر دولت حمایت خود را در این حوزه افزایش دهد، بخش خصوصی با رغبت بیشتری در تولید زنجیره فولاد فعالیت می‌کند که نتیجه‌اش رونق اقتصادی و پیشرفت خواهد بود.
این مهم از آنجایی مطرح می‌شود که برخی کشورها از جمله عربستان، عمان و امارات زمانی که ما تولیدات معدنی داشتیم چیزی نداشته و حتی توان تولید نداشتند. در حالی که ما از پتانسیل معدنی، منابع انرژی و نیروی انسانی خوب و کاربلد بهره‌مند بودیم. حالا کارشناسان باور دارند که ما باید این کشورها را الگو قرار دهیم و هر چه سریع‌تر کاستی‌ها را رفع کنیم. در این خصوص تاکید می‌شود که باید مجلس و دولت برای بهبود عملکرد این بخش راهکارهای کاربردی ارائه دهند. رشد معادن نیازمند این است که در مجلس، دولت و بخش خصوصی یکسری اقدامات مفید انجام شود تا این بخش پا به پای بخش صنعت و بازرگانی رشد کند و سودآوری داشته باشد.
یک نماینده مجلس در خصوص اقدامات مهم مجلس برای بهبود اوضاع معادن در کشور گفت: عده‌ای اعتقاد دارند معادن مدتی است مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند که باید این حوزه در کوتاه‌ترین زمان ممکن احیا شود.
سیدجواد حسینی‌کیا افزود: ما مجلسی‌ها هم در کمیسیون صنایع این مساله را پیگیری می‌کنیم که طی ماه‌های اخیر برخی اقدامات خوب هم در این رابطه انجام شده است.
حسینی‌کیا خاطرنشان کرد: یکی از اقدامات خوب این بوده که مجوزهای کاغذی را در وزارت صنعت و معدن پیگیری و ابطال کردیم که کار بزرگی بوده است. یعنی همه معادن از اول به مزایده گذاشته شدند تا افراد جدیدی وارد حوزه فعالیت معادن شوند.
این نماینده مجلس اظهار کرد: این مورد یکی از مهم‌ترین اقدامات بوده که افرادی که مجوز دارند اما کار را راه‌اندازی نمی‌کنند مجوزشان باطل شود. قرار است مجوزهایی که برای معادن صادر می‌شوند، هم مدت‌دار باشند و هم اگر کاری انجام ندادند باطل شوند.
حسینی‌کیا با اشاره به معافیت‌های مالیاتی افزود: معافیت‌هایی که در ابتدای زنجیره قرار داشت به انتهای زنجیره تولید انتقال داده شد. سنگ‌آهن برای فروش معافیت مالیاتی داشت در حالی که به تکمیل زنجیره که می‌رسید معافیت‌های مالیاتی‌اش برداشته می‌شد. اما برای بهبود عملکرد واحدهای تولیدی این قوانین جابه‌جا شدند. یعنی معافیت‌های مالیاتی از اول زنجیره به انتهای زنجیره منتقل شدند.
وی تاکید کرد: به این معنی که در ابتدای زنجیره نباید صادرات داشته باشیم. برای همین معافیت مالیاتی را برداشتیم و به انتهای زنجیره انتقال دادیم تا بدین‌وسیله از خام‌فروشی در حوزه معادن جلوگیری شود.
حسینی‌کیا تصریح کرد: در این حوزه اقدامات خوب زیادی شده است. به هر حال اقداماتی که انجام شده کافی نیست و باید کارهای بیشتری در این رابطه صورت گیرد.
بسیاری از کارشناسان باور دارند که سیاست‌های دولت عامل کلیدی برای رونق ضعیف بخش معدن بوده است. در این خصوص یک استاد دانشگاه گفت: برخی از کشورها زمانی که ما تولیدات معدنی داشتیم چیزی نداشته و حتی توان تولید هم نداشتند. اما ما هم پتانسیل معدنی داریم، هم منابع انرژی و هم نیروی انسانی خوب و کاربلدی در کشور داریم. با این حال مساله این است که به دلیل ساختار اشتباه سیاسی و مدیریتی و به تبع آن ساختار اقتصادی تمامی مزیت‌های نسبی‌مان را از دست داده‌ایم و در واقع هیچ کاربردی برایمان ندارد.
پیمان افضل افزود: کشورهایی مانند ویتنام، عمان، امارات و عربستان طی سال‌های اخیر به شدت در زمینه‌های معدنی در حال رشد هستند. چه کسی فکرش را می‌کرد عربستان به یکی از کشورهای به نسبت معدنی دنیا تبدیل شود؟ یا ویتنام را اگر با ایران مقایسه کنید این کشور از نظر وسعت و امکانات و پتانسیل‌های معدنی چقدر با ایران قابل مقایسه است؟ ما باید اینها را درست ببینیم و درست فکر کنیم.
افضل اظهار کرد: یک سرمایه‌گذار امروز در سرتاسر دنیا انتخاب‌های متعددی دارد. کشوری مانند عمان ۲۰ یا ۳۰ سال پیش چه مزیت نسبی در بخش اقتصاد داشت؟ بنابراین ما باید به این موارد دقت کنیم. امروز کشوری مثل آذربایجان هم به یکی از جذب‌کنندگان سرمایه‌های ایرانی تبدیل شده است. به گفته وی، سرمایه‌گذار را باید مورد حرمت و احترام قرار دهیم، زیرا سرمایه‌گذار هم تا مدتی پول تزریق می‌کند سپس بعد از یک زمانی توقع سوددهی دارد. یعنی واحد معدنی هم خرج خودش را در بیاورد و هم سودآوری داشته باشد. افضل خاطرنشان کرد: الان می‌بینیم که معادن در حال عمیق‌تر شدن هستند و این حقیقتی انکار‌ناپذیر است که در تمام دنیا معادن ارزش و جایگاه خودشان را پیدا کرده‌اند و عیارها در حال کاهش هستند. بنابراین سرمایه‌گذاری در این زمینه قطعا بیشتر می‌شود.
وی ادامه داد: یک زمانی معادن سطحی و عیارها بالاتر و در دسترس‌تر بود. هزینه استخراج و فرآوری بسیار کمتر بود، اما الان این طور نیست و سرمایه‌گذاری اکتشافی، استخراجی و فرآوری قابل ملاحظه است.
او تاکید کرد: وقتی معادن به تولید بیفتند به قدری سودآوری دارد که تمامی این موارد را می‌پوشاند، اما مساله‌ای که وجود دارد این است که روندهای کنونی جوابگو نیستند. باید شرایطی به وجود آید که بتوانیم با روش‌های مختلف سرمایه‌گذاران را سمت فعالیت‌های معدنی ترغیب کنیم. این استاد دانشگاه گفت: تا زمانی که سرمایه‌گذاران چه داخلی و چه خارجی مورد حمایت دولت قرار نگیرند و انگیزه سودآوری برایشان ایجاد نشود به این سمت و سو کشیده نمی‌شوند. تا سرمایه‌گذار وارد معادن نشود نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که این حوزه رشد کند و شاهد شکوفایی‌اش باشیم.
در خصوص حل مشکلات معادن برخی به بحث خام‌فروشی اشاره کرده و باور دارند باید هر چه سریع‌تر به سمت رشد فرآوری پیش رویم. فراتر از اینکه برخی نگاهی درست مخالف این دیدگاه دارند، باید گفت رشد فرآوری که وابسته به دانش و تکنولوژی است، امری پسندیده است که بالاخره معادن ما باید به آن سمت حرکت کنند.
در این رابطه یک فعال معدنی بیان کرد: از جمله اقدامات مهمی که برای بهبود عملکرد معادن باید صورت گیرد این است که با اقدامات مختلف جلوی خام‌فروشی گرفته شود؛ چرا که آنچه در حوزه معادن و صنایع معدنی برای کشور مفید واقع می‌شود فرآوری مواد خام معدنی است.
حسین نایب‌درختان افزود: وقتی موادی مثل سنگ‌آهن که ارزش زیادی هم دارد به صورت خام فروخته و یا صادر شود در واقع برای کشور سودآوری زیادی نخواهد داشت، اما دولت با اقدامات مفید و موثر باید کاری کند که تولیدکنندگان ترغیب شوند مواد معدنی استخراج‌شده را به صورت فرآوری‌شده با ارزش‌افزوده بالا صادر کنند.
وی گفت: بخش اعظم کنسانتره و گندله در کشور ما صادر می‌شود. علتش هم این است که دولت برای اینکه بتواند روی این پروژه‌ها کار کند مواد به صورت خام صادر نشود. باید کارخانه‌های تبدیل سنگ‌آهن به کنسانتره و تبدیل کنسانتره به گندله و آهن اسفنجی را در زنجیره تولید مورد حمایت‌های ویژه قرار دهد.
نایب‌درختان افزود: اگر دولت حمایت‌هایش را در این حوزه‌ها افزایش دهد بخش خصوصی با رغبت بیشتری در تولید این زنجیره فعالیت می‌کند که نتیجه آن هم رونق اقتصادی و پیشرفت در این حوزه‌های معدنی است.
او تاکید کرد: باید برای تولید محصولات معدنی و تبدیل مواد خام به محصولات فرآوری‌شده باارزش، مشوق‌ها، یارانه‌ها و معافیت‌های مالیاتی در نظر گرفته شود تا گروه‌های مختلف وارد کار شوند و پروژه‌های معدنی را به نتیجه برسانند.
