رمزگشایی از تفاوت بین درک مردم از تورم با نرخ رسمی تورم

اقتصادنیوز دوشنبه 15 خرداد 1402 - 22:34

صرف‌نظر از بالا بودن نرخ تورم در اقتصاد ایران که به مهمترین چالش در حوزه سیاستگذاری اقتصادی کشور تبدیل شده است، یک مسأله جدی دیگر درخصوص تورم، تفاوت نرخ تورمی اعلام‌شده توسط نهادهای آماری و میزان تورمی است که مردم حس می‌کنند.

به گزارش اقتصادنیوز، معمولا تورمِ احساس‌شده توسط مردم در جامعه، اختلاف بالایی با تورم رسمی دارد. این موضوع باعث شده که اعتبار آمارهای رسمی نزد مردم خدشه‌دار شود. اما علت این موضوع چیست؟ چرا مردم تورم را بالاتر از نرخ رسمی را احساس می‌کنند؟

تفاوت درک مردم از تورم با نرخ رسمی تورم

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی دلایل تفاوت درک مردم از تورم و نرخ رسمی تورم اعلام‌شده از سوی نهادهای آماری پرداخته است.

بر اساس افکارســنجی انجام شده در مرکز پژوهش‌های مجلس در مرداد 1401 میانه نرخ تورم احساس‌شده توسط مردم 86 درصد بوده است. در واقع 50 درصد از نمونه آماری، تورمی بیش از ۸۶ درصد را احساس ‌کرده‌اند. این در حالی است که بانک مرکزی و مرکز آمار نرخ تورم نقطه به نقطه این ماه را به ترتیب ۴۶ و ۵۱ درصد اعلام کردند.

البته این موضوع تنها منحصر به اقتصاد ایران نیست و در سایر نقاط دنیا نیز بین نرخ تورم احساس شده و نرخ تورم رسمی تفاوت وجود دارد؛ اما با شدت و فاصله کمتر. مثلا درحالیکه نرخ تورم رسمی در اتحادیه اروپا و ژاپن در سال 2021 نزدیک به صفر بوده، احساس مردم از تورم نزدیک به پنج درصد بوده است.

آمارها برای مردم بی اعتبار می شوند اگر...

توجه به نرخ تورم احساس‌شده توسط افراد جامعه، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر احساس افراد از تورم تفاوت قابل توجهی با نرخ تورم رسمی داشته باشد، آمارهای رسمی برای افراد جامعه بی‌اعتبار خواهد شد. همچنین، از آنجا که انتظارات تورمی افراد همسبتگی بالایی با تورم احساس‌شده افراد دارد، پس سیاستگذار پولی باید نرخ تورم احساس‌شده افراد را به طور مستمر رصد کند.

تورم

چرا مردم تورم بالاتر از نرخ رسمی را احساس می‌کنند؟

دلایل مختلفی برای تفاوت در نرخ اعلام شده و نرخ تورم احساس شده توسط مردم وجود دارد. به طور کلی این دلایل را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ عوامل اندازه‌گیری و عوامل رفتاری.

ابتدا به بررسی عوامل اندازه‌گیری می‌پردازیم:

به طور کلی نرخ تورم بر اساس شاخص قیمت مصرف کننده یا همان CPI محاسبه می‌شود. شاخص قیمت مصرف کننده تغییرات قیمت را برای کل جمعیت هدف اندازه‌گیری می‌کند؛ یعنی نرخ تورم، میانگینی از رشد قیمت‌ها در کل اقتصاد است و لزوما گروه‌های مختلفی را نمایندگی نمی‌کند، پس هرچه الگوی مخارج فردی افراد با ترکیب الگوی مخارج کلی تفاوت بیشتری داشته باشد، تفاوت تورم شخصی افراد از نرخ تورم اعلام‌شده بیشتر می‌شود. مثلا تصور کنید قیمت بنزین بسیار بیشتر از قیمت سایر کالاها و خدمات افزایش یابد. در این صورت افرادی که مکررا از خودرو استفاده می‌کنند، نرخ تورم بیشتری را از نرخ تورم رسمی حس می‌کنند.

قیمت مسکن، یکی دیگر از مهمترین دلایل این تفاوت است. مسکن با وزن نزدیک به 30 درصدی از شاخص قیمت مصرف کننده یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر احساس مردم از تورم است. هنگامی که خانوارها به تغییرات قیمت مسکن فکر می‌کنند، احتمالا هزینه خرید خانه به ذهنشان خطور می‌کند، در حالیکه در محاسبه شاخص قیمت مسکن از هزینه‌های مرتبط با مسکن یعنی اجاره استفاده می‌شود. تفاوت تورم مناطق مختلف کشور و روش تعیین وزن اقلام در سبد خانوار از دیگر عوامل یاد شده برای این تفاوت است.

علل رفتاری شکاف بین تورم درک شده و تورم رسمی

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص علل رفتاری این شکاف، می‌گوید افراد تحت تاثیر دو تورش جدی قرار دارند: تورش اول در نظر گرفتن اقلام خریداری شده روزمره به جای کل سبد توسط افراد است. در واقع دیدگاه مصرف‌کنندگان در مورد تورم عمدتا ناشی از تغییرات قیمت در اقلامی است که بیشتر خریداری می‌شوند؛ مانند اقلام غیربادوامی مثل مواد غذایی. به همین منظور شاخص قیمت روزمره (EPI) معرفی می‌شود که تغییرات در قیمت کالاها و خدماتی را که برای زندگی روزمره مهم هستند طراحی و محاسبه می‌کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس شاخص قیمت روزمره پیشنهادی خود را محاسبه کرده است. بر این اساس، در حالی که بر اساس اعلام بانک مرکزی نرخ تورم نقطه به نقطه در تیرماه 1401، حدود 46 درصد بیان شده نرخ تورم روزمره در این زمان 52 درصد برآورد شده است. همچنین، در حالیکه در همین ماه نرخ تورم اعلامی مرکز آمار ایران 54 درصد بوده، نرخ تورم روزمره حدود 70 درصد بوده است.

به جز مورد مذکور، مردم در معرض تورش دیگری نیز قرار دارند. مطالعات مختلف نشان می‌دهند افراد در زمان اعلام احساس خود از نرخ تورم در مقایسه با قیمت‌های کاهشی یا ثابت بیشتر به قیمت‌های افزایش‌یافته توجه می‌کنند.

نقش دانش و اطلاعات

عامل دیگری که در توضیح تفاوت در نرخ تورم احساس‌شده و نرخ تورم رسمی نقش دارد، داشتن دانش و آگاهی کافی از تحولات شاخص قیمت‌ها، نحوه محاسبه آن و تفاوت با گرانی است. نقش دانش از این منظر نیز مهم است که انتظارات تورمی افراد با سواد مالی و اقتصادی بالاتر به تورم رسمی نزدیک‌تر است.