خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، دکتر محمد مدرسی*: در تقویم میلادی هفدهمین روز از ماه ژوئن روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری شده است و به همین مناسبت کشورهای مختلف تلاش می‌کنند برنامه‌هایی را در این زمینه به اجرا درآورند.
اگرچه بیابان‌ها ساخته دست بشر نیستند اما اقدامات بشر و اشتباهات انسانی نقش بسزایی در ایجاد و تشدید آن‌ها داشته است. از این رو بایستی توجه داشت که اهمیت موضوع و پدیده بیابان و بیابان زدایی در جهان به اندازه‌ای زیاد و بالاست که یک روز بین المللی به نام بیابان زدایی به آن اختصاص داده شده است و این امر اهمیت و توجه بیش از پیش به این پدیده را به ما یادآور می‌شود.
بیابان‌زایی (Desertification) پدیده‌ای است که به واسطه فعالیت‌های مخرب انسانی صورت می‌گیرد. در پدیده بیابان‌زایی مناطقی که در ابتدا زمینی بارور بوده‌اند به زمین‌هایی غیر حاصلخیز و بایر تبدیل شده‌اند. عوامل متعددی از قبیل جنگل‌زدایی و بهره برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها، تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، چرای بیش از حد دام‌ها و حیوانات از مراتع، بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تبدیل اراضی ملی به کشاورزی، ساخت و سازها، شهرنشینی و رشد جمعیت در بروز و تشدید بیابان‌زایی نقش دارند.
بیابان زدایی (Non-Desertification) به معنای جلوگیری از بیابانی شدن زمین‌هایی است که در اثر فعالیت‌های مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند نه از بین بردن بیابان‌های طبیعی موجود. در واقع بیابان‌زدایی شامل مجموعه اقداماتی می‌شود که برای توسعه پوشش گیاهی و سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند شتابناک تخریب سرزمین‌ها در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب، مبتنی بر اصول پایدار انجام می‌شود.
در این راستا اولویت مبارزه، پیش‌گیری از تخریب زمین‌هایی است که هنوز به‌طور کامل تخریب نشده‌اند و یا میزان تخریب در آن‌ها کم است، در عین حال، برای زمین‌های تخریب شده نیز باید برنامه‌های اصلاحی و احیا در نظر گرفت.
برخی از راه‌های مهار بیابانی شدن کشور شامل مدیریت آب و خاک، تغذیه آب‌های زیرزمینی، بهینه سازی مصرف آب، کاشت گونه‌های گیاهی مقاوم به شرایط خشک و بیابانی، افزایش جنگل کاری، مدیریت روان آب، ترسیب کربن، جلوگیری از رشد بی رویه باغات و مزارع آب بَر، مدیریت چرای حیوانات و دام و توسعه گیاه خواری است.
بیابان زایی در کنار دو چالش بزرگ تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین در دسترس به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن ۲۱ محسوب می‌شود و همراه با تغییر آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی، به عنوان بزرگترین چالش توسعه پایدار شناخته شده است.
بیابان‌زایی عارضه‌ای است که نه‌تنها محیط زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه بر روی اقتصاد کشور نیز آثار مخرب فراوانی به جای می‌گذارد. از این رو، برای جلوگیری از بیابان‌زایی باید تلاش شود تا سهم عوامل انسانی در فرآیند گسترش بیابان‌ها کاهش پیدا کرده و آسیب‌های ناشی از آن، بیش از این دامان اقتصاد و محیط زیست کشور را نگیرد.
نزدیک به ۵۵ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل می‌دهد. در حال حاضر سرانه بیابان در کشور ۰.۵ هکتار است، در حالی که سرانه جهانی آن ۰.۲۲ هکتار است. ایران ۱.۲ درصد از خشکی‌های جهان و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. حدود ۸۸ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که ۳.۱ برابر درصد جهانی (۱۹.۶ درصد) است.
در حدود ۱۴ درصد اراضی استان بوشهر بیابانی بوده و مساحت بیابان‌های استان بوشهر در حدود ۳۳۱ هزار و و ۶۸۲ هکتار است. همچنین ۱۶ کانون بحران فرسایش بادی در بیابان‌های استان بوشهر شناسایی شده که مساحت آن در حدود ۴۵۴ هزار و ۶۴۱ هکتار است.
بیش‌ترین بیابان‌های استان بوشهر در شهرستان‌های دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارد. عمده عملیات بیابان زدایی در استان بوشهر شامل اجرای نهال کاری و مدیریت روان‌آب ناشی از بارندگی است.
چهار دهه است که اقدامات بیابان زدایی در استان بوشهر در حال انجام است که دارای اثرات زیست محیطی در زمینه احیا و بازسازی پوشش گیاهی، بهره برداری از آب‌های سطحی و زیرزمینی، کنترل فرسایش بادی و حفاظت از اراضی مسکونی، کشاورزی و محورهای ارتباطی و ایجاد زمینه مناسب در عرصه‌های طبیعی جهت اجرای سایر فعالیت‌های اقتصادی است.
با این وجود و با توجه به اراضی بیابانی استان توجه مردم، دولت و نهادهای متولی این امر برای کنترل افزایش مناطق بیابانی توجه ویژه ای را می‌طلبد.
* رئیس دانشگاه خلیج فارس
