تبادلات مالی، بورس و سهام، خدمات بیمه، ورزش و... بخش‌هایی هستند که در تکاپوی توسعه فناوری‌های نوین، سعی کرده‌اند از قافله عقب نمانند و از این فناوری‌ها برای افزایش کارایی استفاده کنند، اما حوزه حقوقی و قضایی چه در ایران و چه حتی در کشورهای پیشرفته، تلاش کمتری در بروز شدن و پذیرش تکنولوژی‌های روز دنیا داشته است.
فناوری بلاکچین در حال ورود به همه بخش‌هایی است که به آن اشاره شد و راهکارهایی برای دیجیتالی شدن کارها، شفافیت، کاهش واسطه‌ها و... ارائه داده است. اما بلاکچین در بخش قضایی می‌تواند کاغذبازی‌ها و فرایندهای دستی را از میان برچیند و دسترس‌پذیری، شفافیت، سرعت و بهره‌وری خدمات حقوقی را افزایش دهد و یکپارچگی داده‌ها را در این بخش امکان‌پذیر کند؛ از همه مهمتر امنیت داده ها را به طور چشمگیر یافزایش دهد.
دسترس‌پذیری امور حقوقی
وکلا و حقوقدانان می‌توانند از فناوری بلاکچین برای افزایش بهره‌وری رویه‌های کاری خود استفاده کنند و از قابلیت‌های امضای دیجیتال و ذخیره مانای اسناد حقوقی بهره‌مند شوند. استفاده از قراردادهای هوشمند و مدیریت خودکار توافقنامه‌ها می‌تواند زمان لازم برای آماده‌سازی، شخصی‌سازی و نگهداری اسناد قانونی را برای فعالان امور قضایی کاهش دهد و به صرفه‌جویی در زمان و هزینه نهایی تحمیل‌شده به موکلان بینجامد. افزون‌براین، بلاکچین با کاستن از پیچیدگی‌های رویه‌های دادرسی و کاهش هزینه‌ها می‌تواند دسترسی به نظام قضایی را برای شهروندان تسهیل کند.
در فناوری دفترکل توزیع‌شده یا همان بلاکچین، یک پایگاه داده مشترک در دسترس همه ذی‌نفعان قرار می‌گیرد. قراردادهای مبتنی بر این دفترکل را می‌توان به‌گونه‌ای طراحی کرد که از پیش، منطبق بر قوانین باشند و هیچ جایی برای تفاسیر نادرست از مفاد قراردادها و مقررات باقی نگذارند. علاوه‌براین، فعالان امور حقوقی به یاری بلاکچین می‌توانند بدون نیاز به برخورداری از دانش فنی، تغییرات دلخواه خود را در قراردادهای هوشمند تنظیم‌پذیر اعمال کنند.
بلاکچین چگونه هزینه‌ها را در حوزه قضایی کاهش می‌دهد؟
به کمک بلاکچین می‌توان بسیاری از کارهای دستی از جمله تنظیم لوایح و اصلاح اسناد حقوقی را به‌طور خودکار انجام داد که خود می‌تواند صرفه‌جویی چشم‌گیری در زمان به همراه بیاورد. این به نوبه خود منجر به کاهش هزینه‌های گزاف رویه‌های دادرسی و اخذ وکیل می‌شود. قراردادهای هوشمند نیز به تسریع انجام تراکنش‌ها میان طرفین دخیل در یک پرونده کمک می‌کنند.
برای مثال، یک الگوریتم بهینه می‌تواند فرایند سپردن وثیقه را برای متهمان تسهیل کند و با کاهش هزینه‌های حقوقی، تقاضا برای حل‌وفصل قانونمند منازعات را افزایش دهد. به این شکل به جای کاغذبازی‌های متداول، فرایند سپردن وثیقه بر بستر شبکه بلاکچین ثبت و تایید می‌شود.
خودکارسازی روندها
آمار نشان می‌دهد وکلا تا ۴۸ درصد از وقت خود را صرف کارهای اداری از جمله انتقال اطلاعات میان نرم‌افزارهای مختلف و به‌روزرسانی دفاتر می‌کنند. به کمک یک انباره خودکار از توافقنامه‌های حقوقی و قراردادهای هوشمند پیش‌ساخته، وکلا می‌توانند بخشی از گردش کار و امور اداری خود را در مدت‌زمان بسیاری کمتری رتق و فتق کنند. حذف کاغذبازی‌ها نیز می‌تواند از بار کاری وکلا و شاغلان دستگاه قضایی بکاهد و با تسریع روند دادرسی، هزینه‌های تحمیلی به مردم را کاهش دهد.
بلاکچین همچنین می‌تواند بدون خدشه‌دار کردن اختیارات و صلاحیت‌های قضایی، بسیاری از فرایندهای دادرسی و حقوقی را بازمهندسی، خودکارسازی، ایمن‌سازی و کارآمد کند. با بهینه‌سازی مولفه‌های مختلف امور حقوقی و قضایی، انتظار می‌رود که هزینه‌ها و فرسایش‌های فرایند دادرسی کاهش یابد.
نقش بلاکچین در یکپارچگی و شفافیت داده‌ها
اسناد حقوقی همواره طعمه‌های جذابی برای هکرهایی هستند که به‌دنبال سوء‌استفاده از اطلاعات محرمانه افرادند. از این رو، وکلا به‌جای ارسال ای‌میل‌های حاوی اطلاعات حساس، می‌توانند داده‌ها را در بستر یک دفترکل توزیع‌شده بلاکچینی ذخیره کنند. اگر به هر دلیلی، تغییری در این داده‌ها ایجاد شود، هش مرتبط با آن تغییر می‌کند و می‌توان ردی از فرد خاطی که دست به تغییر اسناد زده، پیدا کرد.
بلاک چین در چندین بخش در حوزه قضایی می‌تواند اثربخش باشد؛ از جمله امضاهای الکترونیکی، مالکیت معنوی، حقوق مالکیت، زنجیره ثبت، نگهداری و تحلیل اسناد، توکن‌سازی، سازمانهای خودمختار غیرمتمرکز (DAO)، سازمانهای خودمختار با مسئولیت محدود (LAO)، انطباق خودکار با قوانین نظارتی، پرداخت ماشینی دوبه‌دو و سیستم داوری مبتنی بر بلاک چین.
راهکار بلاکچین برای راهکار امضای الکترونیک
امضای الکترونیکی، راهکاری است که سرعت و کارایی فرایند احراز هویت را افزایش و هزینه ناشی از آن را کاهش می‌دهد. امضای مبتنی بر بلاکچین نیز در مقایسه با امضاهای الکترونیکی متعارف، هزینه‌های بسیار کمتری را به کاربران تحمیل می‌کند. در حال حاضر، امضای قرارداد هوشمند بر بستر اتریوم، تنها چند سنت هزینه در بر دارد.
با انتقال امضاهای الکترونیک به شبکه‌های بلاکچینی از جمله اتریوم می‌توان انتظار داشت که هزینه‌های گزاف ناشی از فرایندهای دستی به‌شدت کاهش پیدا کند. علاوه بر این، امضاهای الکترونیکی ذخیره‌شده روی بلاکچین، می‌توانند مستقل از فرد امضاکننده در دسترس باشند و برای امضای موازی اسناد به‌کار گرفته شوند. همچنین وقتی طرفین یک قرارداد از امضای دیجیتالی استفاده می‌کنند، به‌طور خودکار، موافقت خود را مفاد مندرج در قرارداد اعلام می‌کنند.
تاثیر فناوری بلاکچین بر مالکیت معنوی
از نوآوری‌های اساسی حوزه بلاکچین که می‌تواند امور مربوط به مالکیت معنوی را متحول کند، توکن‌های غیرقابل‌تعویض یا NFTها هستند. این توکن‌ها گونه‌ای از توکن‌های رمزارزی‌اند که می‌توانند نقش گواهی مالکیت یک اثر یکتا را در فضای دیجیتال ایفا کنند. استانداردهای حاکم بر توکن‌های غیرقابل‌تعویض به‌گونه‌ای است که با قدرت از حقوق مالکیت صاحبان آثار محافظت می‌کنند.
به کمک بلاکچین، خالقان محصولات یا محتواهای ارزشمند می‌توانند اثر خود را روی یک دفترکل همگانی بارگذاری و ثبت کنند و با الصاق یک مهر زمانی به آن، مدرکی انکارناپذیر برای اثبات مالکیت خود در اختیار بگیرند. همچنین یک سامانه بلاک چینی مبتنی بر آدرس آی‌پی می‌تواند خالقان آثار را در شناسایی و رهگیری افراد بهره‌بردار یاری کند.
حقوق مالکیت بر بستر بلاکچین
ثبت اسناد مالکیت و هزینه‌های گزاف نقل‌وانتقال آنها تأثیرات انکارناپذیری بر فعالیت‌های اقتصادی جامعه دارد؛ بااین‌حال، هنوز هم بسیاری از فرایندهای در این حوزه بر کاغذبازی و دیوان‌سالاری سنتی متکی است. با استفاده از معماری بلاک چین، صاحبان دارایی می‌توانند هزینه‌های ناشی از ثبت و انقل‌وانتقال اسناد را با بهره‌گیری از یک دفترکل شفاف، امن و دستکاری‌ناپذیر به‌شدت کاهش دهند.
زنجیره ثبت، نگهداری و تحلیل اسناد
زنجیره ثبت، نگهداری و تحلیل اسناد یا «زنجیره حضانت»، فرایندهای رسیدگی به اسناد و مدارک را از لحظه کشف تا ارائه در دادگاه در بر می‌گیرد. اسناد حقوقی، بارها دست‌به‌دست می‌شوند، ذی‌نفعان رویه دادرسی نیز به دفعات آنها را از پرونده‌ها خارج می‌کنند و دوباره به آن باز می‌گردانند و در این میان، تنها چند رسید کاغذی را امضا می‌کنند.
متاسفانه این فرایند ناکارا زمینه را برای سوء‌استفاده و دستکاری در اسناد فراهم می‌کند. علاوه‌براین، دستاویزی در اختیار وکلا برای طرح ادعای دستکاری اسناد قرار می‌دهد. با استفاده از فناوری بلاکچین می‌توان تک‌تک اسناد و داده‌ها را از لحظه کشف تا تحلیل و ذخیره و طرح در دادگاه، روی یک بستر مشترک، رهگیری کرد.
توکنایز کردن دارایی‌ها
توکنی‌سازی روشی است که طی آن حقوق یک دارایی به یک توکن دیجیتال بدل می‌شود. هر کسی می‌تواند دست به انتشار توکن بزند و آن را در بستر شبکه‌های بلاکچینی و صرافی‌ها عرضه کند. با تلفیق توکنی‌سازی، حقوق مرتبط با آدرس‌های آی‌پی و ریزپرداخت‌ها می‌توان بستری را خلق کرد که در آن هر کس بتواند بخشی از دارایی‌های خود را به توکن تبدیل کند و به‌طور قانونی به فروش برساند.
برای مثال، یک هنرمند می‌تواند یک اثر خود را به توکن تبدیل و آن را در بستر اتریوم به هنردوستان عرضه کند و مجوز نمایش اثر خود را در قبال دریافت هزینه به افراد متقاضی بسپارد.
بلاکچین، همچنین بستری را برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها و اسناد حقوقی با مقامات ناظر در اختیار فعالان حوزه قضایی می‌گذارد. علاوه‌براین، یک راهکار بلاکچینی می‌تواند وظایف مختلف از جمله انطباق مالیاتی را به‌طور خودکار انجام دهد.
شکل‌گیری یک سیستم داوری نوآورانه
در یک سیستم داوری مبتنی بر بلاکچین، کاربران می‌توانند مفاد توافق‌های خود را در یک قرارداد هوشمند بگنجانند و فرایند دادرسی را بر پایه آن پیش ببرند. این مفاد به‌طور یکپارچه در تعامل با کدهای قرارداد عمل می‌کنند تا آرای صادره به مجرد اعلام، به اجرا گذاشته شوند. همچنین یک سامانه حسن شهرت یکپارچه می‌تواند فعالان حوزه حقوقی را در یافتن مناسب‌ترین داوران برای حل‌وفصل اختلافات یاری دهد.
سیستم‌های داوری مبتنی بر بلاکچین، حتی قادرند یک زیست‌بوم قضایی جهانی و دسترس‌پذیر را در اختیار بگذارند که می‌تواند با هزینه ناچیز و کیفیت بالا منازعات میان افراد را حل‌وفصل کند.
گرچه بسیاری بلاکچین را تنها با عنوان ارزهای دیجیتال و تبادلات مالی می‌شناسند، اما بلاکچین کاربردهای متعددی در حوزه‌های مختلف دارد و آنچه به آن پرداخته شد، بخشی از کاربردهای بلاکچین در حوزه حقوقی و قضایی بود.
