این روزها دائم صحبت از «رشد تولید» است تا شاید چاره‌ای باشد برای خروج از تورم، رکود و تشویق مردم به خرید کالاهای داخلی، اما نمی‌توان تنها به این موضوع بسنده کرد، زیرا تولید به‌تنهایی نمی‌تواند موجب بهبود شرایط اقتصادی شود؛ کما اینکه اکنون تولید وضع خوبی دارد، اما خریدار ندارد! تولید کالا از تامین مواد اولیه تا مصرف‌کننده نهایی یک فرآیند است که اگر یکی از حلقه‌های این زنجیره گم شود، نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد. در دنیا کالا از تولید تا مصرف؛ تا جایی که ذائقه مصرف‌کننده در استانداردسازی یا کیفیت بهتر کالا برای تولیدکننده قابل‌برنامه‌ریزی شود، رصد می‌شود، اما متاسفانه این روند در کشور ما حاکم نیست و چالش‌های بزرگی از جمله قیمت‌گذاری، انحصار، کیفیت و... در این چرخه قرار دارد. در این گزارش به‌مناسبت روز ملی صنعت و معدن به بررسی نقش مهم مصرف‌کننده در تولید محصولات صنفی پرداخته است.
نظام توزیع کالا و محصولات فرآیندی است که از یک طرف کالا و خدمات چرخه تولید را به‌عنوان محصول نهایی در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهد و از طرف دیگر نقدینگی موردنیاز تولیدکننده را فراهم می‌سازد. حالا که شعار امسال «رشد تولید و مهار تورم» تعیین شده، همه بر موضوع رشد تولید تاکید دارند اما رشد تولید مستلزم، رشد فروش است و اقناع مصرف‌کننده کلید اصلی تحقق رشد فروش در بازار هر نوع کالا و خدمات به‌شمار می‌رود؛ بنابراین برای حفظ تولید باید به الزامات زنجیره تولید تا مصرف توجه کرد. از میان این الزامات کیفیت و نرخ تمام‌شده کالا در صدر فهرست قرار می‌گیرند. ارتقای کیفیت مستلزم تولید در فضای رقابتی و از بین بردن انحصار در تولید است. همه این موارد در حالی بیان می‌شود که تولیدکنندگان مدت‌هاست از قیمت‌گذاری دستوری گله دارند و مصرف‌کننده نیز از انحصار می‌نالد، چراکه هر زمان صحبت از انحصار می‌شود یعنی قرار است سفره رانت و فساد گسترده شود، این در حالی است که بازار هرچه بیشتر به سمت رقابت کامل حرکت کند، در کنار ارتقای کیفی، نرخ کالا و خدمات تولیدی نیز کاهش می‌یابد؛ موضوعی که به‌طور مستقیم نفع مصرف‌کننده و مردم را ضمانت می‌کند، اما در شرایط انحصار به‌دلیل نبود هیچ کالای جایگزینی، خواسته عرضه‌کنندگان به مصرف‌کننده تحمیل می‌شود. از سوی دیگر مواد اولیه برخی از تولیدات از خارج تامین می‌شود که با هر بار نوسان نرخ ارز ممکن است دچار افزایش نرخ شود؛ در نتیجه محصولات نهایی نیز افزایش نرخ را تجربه خواهند کرد. به همه این موارد باید تورم و کاهش قدرت خرید مردم را نیز اضافه کرد؛ شهروندانی که حقوق ماهانه آنها دیگر کفاف خرید بسیاری از اجناس را نمی‌دهد و نمی‌توانند نیازهای ثانویه خود را تامین کنند. همین کاهش قدرت خرید مردم که در نتیجه آن محصولات کارخانه‌ها به فروش نمی‌رسد، تاثیر خود را به کارخانه‌ها منتقل می‌کند و در نهایت محصولات به فروش نمی‌رسند و تولیدکننده مجبور به تعدیل کارکنان یا تعطیلی کارخانه می‌شود.
علی توسطی، رئیس اتاق اصناف تهران درباره تاثیر نیازسنجی از بازار پیش از تولید به گفت: یکی از اصول بازاریابی، ذائقه‌سنجی است. در اصل ذائقه‌سنجی هنر یک تولیدکننده است. تولیدکنندگان باید این توان را داشته باشند که کالای خود را برمبنای نیازهای واقعی و سلیقه مخاطبان تولید کنند، اما متاسفانه عدم موفقیت ما در صادرات محصولاتی چون زعفران و پسته به این موضوع بازمی‌گردد که هنوز نتوانسته‌ایم سلیقه مشتریان اروپایی را در بسته‌بندی محصولات در نظر بگیریم؛ در نتیجه محصولات باکیفیت ما به کشورهای دیگر می‌رود و در آنجا بسته‌بندی و از همانجا صادر می‌شود. وی با بیان اینکه در دنیا قبل از تولید یک محصول ابتدا نیازسنجی صورت می‌گیرد، افزود: شرکت‌های برتر به‌دلایل مختلف نظرسنجی می‌کنند که اگر تغییر ذائقه‌ای به‌وجود آمده، زودتر کشف شود تا در تولیدات بعدی در نظر گرفته شود. مخاطب‌سنجی موجب می‌شود تولیدکننده کیفیت و کمیت کالای خود را در فصول مختلف تغییر دهد، اما متاسفانه این مورد در کشور ما بسیار به‌ندرت دیده می‌شود. در کشور ما کالا بدون نیازسنجی و توجه به سلایق مشتری تولید می‌شود و به حق‌انتخاب مصرف‌کننده توجهی نمی‌شود؛ مانند آنچه در صنایع خودروسازی می‌گذرد. البته این نقص تا حدودی در همه تولیدات وجود دارد؛ از خودرو که از آن نام برده شد تا پوشاک و... .
رئیس اتاق اصناف تهران درباره مبارزه با قاچاق اظهار کرد: در راستای مبارزه با قاچاق این کار باید در وهله اول در مبدأ انجام شود، اما در روندی برعکس، سختگیری‌ها در بخش خرده‌فروشی صورت می‌گیرد و توان اینکه در مبادی ورودی به کشور این کار را انجام دهیم، نداریم. در حوزه پارچه، پوشاک و کفش در داخل کشور محصولات خوب و باکیفیتی تولید می‌شود و نیازی به واردات این کالاها نیست، زیرا با واردات این قبیل کالاها یا برخی از لوازم لوکس نرخ ارز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. همچنین در قانون به واردات کالاهای تحریمی که در کشور تولید نمی‌شود و ناگزیریم با دور زدن تحریم آنها را وارد کنیم عنوان قاچاق اطلاق می‌شود؛ بر همین اساس مسئولان باید قانون را درباره این نوع محصولات تغییر دهند.
توسطی وجود انحصار را یکی از دلایل شرایط موجود تولید محصولات دانست و گفت: یکی از دلایل شرایط موجود این است که رقابت واقعی نیست و انحصار وجود دارد و در هر جایی که انحصار به‌وجود می‌آید، فساد اتفاق می‌افتد، این در حالی است که اگر مردم حق‌انتخاب داشته باشند، بی‌شک تولیدکنندگان نیز مجبور می‌شوند که خود را روزآمد کنند. رئیس اتاق اصناف تهران ضمن تاکید بر لزوم وجود بخش تحقیق و توسعه در هر واحد تولیدی اظهار کرد: اگر کارخانه‌ای واحد تحقیق و توسعه نداشته باشد، هیچ‌وقت نمی‌تواند خود را صنعت بنامند. هنگامی یک مجموعه تبدیل به صنعت می‌شود که بخش تحقیق و توسعه داشته باشد، اما متاسفانه ما عموما به اصل نیازسنجی اعتقادی نداریم و معمولا در صادرات محصولات با شکست مواجه می‌شویم، زیرا تولیدکنندگان ما نمی‌توانند خود را با نیاز روز تغییر دهند.
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی ضمن تاکید بر نقش پررنگ مصرف‌کننده در تولید محصولات به گفت: مصرف‌کننده جواهری است که به تولیدکننده ارزش می‌دهد و اگر نباشد تولید مواد اولیه و کالای نهایی، تولیدکننده، خدمات پس‌از فروش، اقتصاد و مالیات هیچ یک معنا ندارد. در کل اگر مصرف‌کننده نباشد، تولیدکننده‌ای وجود نخواهد داشت.
امروز مردم خودشان کارشناس هستند، چراکه هنگام خرید یک محصول با بیان خواسته‌ها و سلایق خود تولیدکننده را در تولیدات بعدی راهنمایی می‌کنند. وی با اشاره به تاثیر نیازسنجی بر وضعیت تولید، اظهار کرد: اگر تولیدکننده کالایی را تولید کند که در آن به سلایق مردم و نیازهای آنها پاسخ داده نشود، قطعا محکوم به فنا است.
اگر کشوری مانند کره در صنعت لوازم خانگی انقدر خوب ظاهر شده، به دلیل این است که ابتدا کشور مقصد خود را مشخص و سپس اقلیم‌شناسی و سلیقه‌شناسی کرده و در نهایت باتوجه به موارد به‌دست آمده به تولید کالا پرداخته است. متاسفانه ما یک برنامه راهبردی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای سلیقه مردم در صنعت لوازم خانگی نداشتیم، اما از سال ۹۶ به بعد شاهد برقراری ارتباط خوبی بین دانشگاه و شرکت‌های دانش‌بنیان با تولیدکنندگان بوده‌ایم که به‌واسطه آن اتفاقات خوبی رقم خورد. متاسفانه پیش از این چنین روندی حاکم نبود که در نتیجه آن شاهد از بین رفتن شرکت‌هایی چون ارج و آزمایش بودیم.
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی ضمن تاکید بر اینکه باید به سلیقه مردم پاسخ داده شود، افزود: اگر قرار است رشد تولید رخ دهد، باید زیرساخت‌های آن فراهم شود. رهبر معظم انقلاب همواره بر امنیت اقتصادی، دلارزدایی و افزایش قدرت پول ملی تاکید دارند، اما در نهایت تدبیری برای آن در نظر گرفته نمی‌شود. باید در نظر گرفت که شرکت کوچکی که لوازم خانگی تولید می‌کند آیا می‌تواند سلیقه مردم را تامین کند؟ اگر نمی‌تواند باید به دنبال سرمایه‌گذاری یا تکنولوژی جدید بود. در حقیقت تا زمانی که به سلیقه مصرف‌کننده توجه نکنیم، نمی‌توانیم تولیدات را اصلاح کنیم. وی با اشاره به وفور لوازم خانگی قاچاق در بازار گفت: امروزه کالای قاچاق به‌وفور در کشور یافت می‌شود. اگر قرار است از ورود کالای قاچاق جلوگیری شود، بهتر است دولت، وزارت صمت، بانک مرکزی و تولیدکننده جلساتی برگزار کنند و در توانایی تولیدکننده را بسنجند. تولیدکننده لوازم خانگی فولاد را در بورس با دلار می‌خرد و در نهایت نیز باید برای تامین نیاز خود به سراغ بازار آزاد برود. همچنین معمولا تامین ارز تولیدکنندگان حدود ۲ ماه زمان می‌برد. اگر قرار به حمایت است، نباید اینقدر زمان صرف شود تا کالا در گمرک از بین برود و تولید با مشکل روبه‌رو شود. از سوی دیگر کاهش نرخ ارز بر نرخ لوازم خانگی قاچاق اثر داشته، اما درباره کالاهای داخلی باتوجه به زمان‌بر بودن تخصیص و تامین ارز، کاهش نرخ ارز باید چند ماه تداوم داشته باشد تا روی قیمت‌ها اثر بگذارد که متاسفانه همین موضوع خود بر محبوبیت کالای قاچاق می‌افزاید. در مجموع اگر نرخ ارز حداقل 6 ماه ثابت بماند، می‌توانیم از تولیدکننده بخواهیم نرخ محصول خود را ثابت نگه دارد.
پازوکی درباره وجود انحصار در حوزه لوازم خانگی اظهار کرد: در صنعت لوازم خانگی زمانی می‌توان از انحصار صحبت کرد که کمتر از ۵ تولیدکننده داشته باشیم. در این صنعت انحصار وجود ندارد، بلکه موضوع عدم انطباق بازار جهانی با بازار داخلی در زمینه سلیقه مردم است. در واقع مشکل ما برنامه‌ریزی برای تولید کالای روزآمد است، چراکه هزینه آن سنگین است.
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی در پیش‌بینی خود از وضعیت بازار لوازم خانگی در ماه‌های آینده و احتمال افزایش نرخ کالاها اعلام کرد: هیچ تولیدکننده‌ای خواستار افزایش نرخ نیست، چراکه بازار خود را از دست می‌دهد. قطعا اگر نرخ مواد اولیه و ارز افزایش پیدا نکند، قیمت تولیدات لوازم خانگی نیز ثابت خواهد ماند. پازوکی با بیان اینکه اگر نرخ کالا در بازار درصدی کاهش یافته، به‌دلیل ازخودگذشتگی فروشندگان لوازم خانگی است، بیان کرد: میزان سود قانونی فروش لوازم خانگی در بخش محصولاتی مانند یخچال، تلویزیون و... ۵ درصد است و اگر مبلغی از نرخ این لوازم خانگی در بازار کاهش پیدا کرده، مربوط به این ۵ درصد می‌شود که فروشندگان لوازم خانگی برای رونق بخشیدن به بازار آن را نادیده گرفته‌اند. این از خودگذشتگی و تلاش برای رونق‌بخشی به بازار لوازم خانگی تازگی ندارد و فعالان این صنف در گذشته نیز با برگزاری برخی جشنواره‌ها یا فروش اقساطی خواستار کمک به مردم برای افزایش قدرت خرید و همچنین چرخیدن چرخ این بازار بوده‌اند.
جان کلام اینکه اگر خریدار وجود نداشته باشد، هیچ رشد تولیدی باعث بهبود اوضاع اقتصادی نخواهد شد و برای افزایش فروش نیز رفع نیاز و در نظر گرفتن سلایق مصرف‌کننده قبل تولید یک محصول اهمیت دارد؛ اما متاسفانه در کشور ما تولیدکننده بدون در نظر گرفتن ذائقه مشتری یک محصول را تولید می‌کند و در بسیاری از محصولات به‌دلیل انحصار ایجادشده مصرف‌کننده ناچار به خرید است، اما تولیدکنندگان و دولت بدانند که مسیر پیشرفت در تولید و صادرات این نیست!
