همشهری آنلاین- محمد بیاتی: جامعه و موسیقی، در هم تنیده شده است که طوری که موسیقی می تواند بر جامعه آثار غیر قابل کتمانی بگذارد و برعکس هر اتفاقی در جامعه می تواند موسیقی خاص خودش را تولید کند.
هر چند با مدرن شدن جوامع، موسیقی از شکل سنتی آن بیرون آمده و گاهی در هم تنیده با تکنولوژی و اصلا حاصل تکنولوژی می شود تا استعداد هنری یک هنرمند اما هنوز سبک های مختلف موسیقی نمایندگی بخش هایی از جامعه را بر عهده دارند.
با اینکه نمی توان گفت موسیقی عمیقا همه ابعاد جامعه را در می نوردد و اغراق است که بگوییم بر همه سویه های جامعه اثر می‌گذارد اما می توان با تحلیل جامعه شناسانه موسیقی های مختلفی که اقشار جامعه گوش می‌کنند بر دغدغه ها و حالات و افکار و حتی ناهنجاری های آنها پی برد.
امروزه تنوع موسیقی بالا رفته و افراد می‌توانند در ژانرها و سبک‌های مختلف، موسیقی مورد نظر خود را انتخاب کرده و به طیف گسترده‌ای از موسیقی گوش دهند. از طرفی دیگر رسانه‌ها مانند رادیو، تلویزیون و موسیقی فیلم‌ها، می‌توانند بر ذائقه موسیقی جامعه تاثیر بگذارند.
همین اواخر انتشار یک ویدیو از کلاس دانش آموزان ابتدایی بسیار خبرساز شد. ویدئویی از همخوانی یک آهنگ با لهجه محلی که در بین قشر کودک و نوجوان باب شده و اینجا و آنجا زمزمه اش می کنند. انتشار این ویدئو در صفحه مجازی یک معلم جوان موجب طرح انتقادات و سوالات زیادی از سوی کارشناسان تربیتی و جامعه شناسان شد که چه اتفاقی در جامعه و در متن زندگی نوجوانان از لحاظ تربیتی و فرهنگی افتاده که چنین ترانه های سطحی و پیش پا افتاده ای این چنین فراگیر می شود و از همه موبایل ها و خودروها صدایش به گوش می رسد.
دکتر ابراهیم فیاض، استاد مردم شناسی دانشگاه تهران درباره اهمیت تاثیر موسیقی بر جامعه و همچنین درباره ارتباط موسیقی و ایجاد تفکر در جامعه گفت: هنر بعد فکری در جامعه ایجاد می‌کند، تمدن بدون هنر فرم پیدا نمی‌کند و زیربنای اصلی هنر، موسیقی است. علوم تجربی که بر اساس علوم ریاضی بنا شده، اگر بخواهد تحقق خارجی در تکنولوژی پیدا کند باید بر هنر تکیه کند. اگر هنر، فرم خارجی به تکنولوژی ندهد، تکنولوژی هرگز به وجود نخواهد آمد. علت صوری تحقق تکنولوژی در جامعه هنر است، موسیقی تفکر ایجاد می‌کند و تفکر به فلسفه پیوند می‌خورد.
دکتر ابراهیم فیاض در پاسخ به این سوال که خشونت نهفته در برخی از ترانه های سطحی و مد روز چه تاثیرات اجتماعی به دنبال دارد، گفت: ایران، اولین کشوری است که در سطح جهانی مدنیت را به وجود آورد، کارل رایموند پوپر در کتاب فلسفه سیاسی خود می‌گوید: داریوش اولین امپراطوری جهانی بود که مولتی‌کالچرالیسم (چندفرهنگی) را در کشور خود حاکم کرد و توانست یک الگوی صحیح حکومتی در جهان ایجاد کند.
وی با بیان اینکه این مدنیت بزرگ، نمی‌گذارد جامعه ما خشن بشود ادامه داد: مدنیت، در بعد بیرونی نیز ایران را از لحاظ تاریخی به مرکز فرهنگی خاورمیانه و آسیای غربی تبدیل کرده است، در این فرهنگ کهن، هنر ایران نیز در بسیاری از موارد به بالندگی‌های بزرگی دست پیدا کرد از جمله موسیقی، بدون موسیقی، رشد فکری، فرهنگی و فلسفی هیچ جامعه‌ای ممکن نیست.
فیاض گفت: جامعه ایران یک جامعه بالنده است و این بالندگی هیچ‌گاه متوقف نشده، بر خلاف سنت‌گراها و غرب‌گراها که همواره سعی در منحرف کردن این بالندگی داشته‌اند، مردم اما بسیار واقع‌گرایانه رو به جلو حرکت می‌کنند.
استاد مردم شناسی دانشگاه تهران درباره رابطه تمدن و موسیقی و اینکه موسیقی چگونه در جوامع مختلف می‌تواند تمدن ساز باشد گفت: موسیقی، هنری‌ست که به طور مستقیم با تفکر و فلسفه عجین است، تخیل را به شدت افزایش می‌دهد، هرچقدر نوع موسیقی ارائه شده دارای مفاهیم عمیق‌تری باشد، تفکر و اندیشه درست‌تری ایجاد می‌کند. بشر زبان سه‌گانه موسیقایی، ریاضی و گفتاری دارد، زبان موسیقی زبان گفت‌وگوی جهان با انسان و ریاضی؛ زبان گفت‌وگوی انسان با جهان است و زبان گفتاری هر دوی این گفت‌وگوها را در بر می‌گیرد.
وی اظهار کرد: زبان‌های موسیقایی و ریاضی سبب ایجاد تمدن‌ها می‌شوند، یعنی ریاضیات بدون موسیقی هرگز نمی‌تواند تمدن، ایجاد کند، این دو زبان رابطه دیالکتیک بین انسان و جهان را به وجود آورده، اشتباهی که در جامعه ما وجود دارد این است که گمان می‌شود با ریاضی، فیزیک و علوم تجربی می‌توانیم به تمدن برسیم. اما غافل از اینکه ضلع اصلی ایجاد تمدن، هنر است.
وی درباره مرجع شدن اهالی موسیقی در جامعه، گفت: در یک مقطع زمانی فوتبالیست‌ها گروه مرجع جامعه بودند، بعد از آن سینماگرها و اکنون اهالی موسیقی گروه مرجع جامعه را تشکیل می‌دهند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که نبود موسیقی فاخر در جامعه چه تاثیری دارد؟ اظهار کرد: بوم‌گرایی اندیشه در کشور ما آغاز شده و مهم‌ترین مقوله آن موسیقی است، در حال حاضر از طرفی جامعه مااکنون به سرعت به سمت بوم‌گرایی در حال حرکت است و از طرف دیگر نیز موسیقی بومی در تمام جهان در حال اوج گرفتن است، اما حساسیت‌هایی درباره موسیقی در کشور ما وجود دارد که نه دینی، نه شرعی و نه قانونی است، فقط باعث بلبشو و آشفتگی شده و فرصتی برای خودنمایی موسیقی غیر هنری و سخیف ایجاد می‌کند.
وی درباره فراگیر شدن موسیقی هایی مثل همان آهنگ با محتوای بدآموز در کلاس درس یکی از مدارس شهر آمل، افزود: این همان اتفاقی موسیقی‌گرایی‌ست که در کشور اوج گرفته است، اما این اتفاق در شهر آمل رخ داده، شهری که از مراکز فلسفه در ایران محسوب می‌شود و زادگاه بزرگانی چون شیخ حیدر آملی تا علامه حسن‌زاده است، این شهر با این خصوصیات می‌توانست خواستگاه موسیقی هنری با مفاهیم عارفانه باشد، اما وقتی که با اشاعه موسیقی درست که ایجاد تفکر می‌کند مخالفت می‌شود، موسیقی‌های سخیف و سطحی اینچنینی در جامعه فرصت جولان پیدا می‌کنند و نیاز جامعه به موسیقی را با سلیقه خود تامین می‌کنند. نتیجه ادامه این روند ابتذال است.
فیاض با اشاره به اینکه این فاندامنتالیسم مذهبی پنهانی که در جامعه ما وجود دارد و در سنتگرایی خود را نمایان می‌کند، به طور خواسته یا ناخواسته منجر به بروز موسیقی‌های اینچنینی می‌شود، افزود: البته که موسیقی و هنری که باعث مفسده شود باید حرام و ممنوع باشد، اما آیا همه انواع موسیقی این حالت را دارد و باعث مفسده می‌شود؟ باید مسئولین هنر و فرهنگ توجه ویژه‌تری به موسیقی جدی دارای ریشه و تفکر داشته باشند، باید با موسیقی خوب جلوی موسیقی بد را گرفت.
وی درباره موسیقی رایج و سطحی جاری در سطح جامعه اعلام کرد: می‌توانم بگویم که ریشه موسیقی اصیل و دارای مفاهیم عمیق در کشور ما قطع شده، موسیقی‌ای هم که الان در کشور بیشتر رواج دارد مانند یک بوته‌است که توسط باد وزنده از سمت غرب حرکت می‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد سلیقه جامعه تغییر کرده و به سمت موسیقی جاری در سطح می‌رود که نتیجه آن ایجاد روحیه خشن، سطحی‌نگری و بدآموزی در جامعه است. موسیقی‌ای هم که در مدرسه توسط دانش‌آموزان و معلم‌شان همخوانی می‌شود، یک هشدار برای سیستم آموزشی کشور محسوب می‌شود، هر قدر دیرتر به فکر جبران بیفتیم، جامعه بیشتر درگیر اینگونه موسیقی‌های با مفاهیم سخیف می‌شود.
وی در پایان گفت: نتیجه بی‌توجهی به موسیقی و هنر دارای اصالت، ابتذال هنری و ابتذال فکری است، که باعث عقب‌ماندگی جامعه از نظر فکری و اجتماعی می‌شود. با ادامه این روند جامعه مدنی ما دچار اختلال می‌شود و چه بسا که تا حدی نیز شده است. تنها راه رهایی از این وضعیت، احیای هنر بومی است.
