بر اساس گزارش‌های تاریخی، اقامه نماز جمعه در دوره خلفای نخستین و نیز در دوره حکومت حضرت علی(ع) (۳۵ـ۴۰) و امام حسن (ع) متداول بود. در دوران امویان، عباسیان و حکومت عثمانیان نماز جمعه توسظ خلفا یا کارگزاران آن‌ها اقامه می شد که با خطبه خواندن به نام خلیفه وقت یا دعا کردن برای او همراه بود و از این نظر تبدیل به مناسکی سیاسی شد و از اقبال چندانی برخوردار نبود.
نماز جمعه در عصر صفویه
با این حال نماز جمعه از جمله فرایضی بود که با رسمیت یافتن مذهب تشیع به وسیله صفویان برای نخستین بار در سطح کلان در ایران برگزار شد. در این دوران مناصب مذهبی مناصبی دولتی بود و امام جمعه هم به نوعی منصب دولتی به شمار می رفت که از سوی شاه و حکومت انتخاب می‌شد. به باور پژوهشگران نماز جمعه در این دوران برای رقابت با حکومت عثمانی در برگزاری مناسک مذهبی پا گرفت.
نماز جمعه در عهد قاجار و پهلوی
در عهد قاجار وقتی فتحعلی‌شاه مسجد شاه را در تهران بنا کرد تصمیم گرفت میرسید مهدی خاتون‌آبادی امامت جماعت اصفهان را برای امام جمعه در مسجد شاه، به تهران بیاورد. به باور پژوهشگران بعد از روی کار آمدن افشاریه و زندیه و توجه نداشتن آنان به اصول مذهبی موجب رنگ باختن نماز جمعه شد. اما در دوران قاجاریه نماز جمعه مجددا رسمیت پیدا کرد و برای اولین بار امامت جمعه پایتخت موروثی و به عنوان یک منصب دولتی در میان مردم شناخته شد و از این جهت نیز مردم چندان اقبالی به برگزاری آن نداشتند چرا که امامان جمعه به نوعی توجیه‌گر دولت های قاجار به شمار می رفتند.
نماز جمعه پایتخت به سبک صدر اسلام
آیت الله بروجردی و امام خمینی (قدس سره) از اولین مخالفان شرایط برگزاری نماز جمعه در دوران پهلوی بودند چرا که در این دوران نیز امام جمعه به جای پرداختن به مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل انتصاب به دربار به مدح، ثنا و تمجید شاه می پرداخت.
چند ماه بعد از انقلاب در ۵ مرداد ۱۳۵۸ اولین نماز جمعه شیعیان در دانشگاه تهران اقامه شد. اهمیت و توجه به نماز جمعه بعد از انقلاب همین بس که تصویر نقش بسته بر روی اسکناس ۵۰۰ ریالی نمادی از وحدت شیعه و سنی در برگزاری نماز جمعه بود.
در واقع با پیروزی انقلاب اسلامی زمینه بازگشت نماز جمعه به عنوان نهادی مذهبی و مردمی که در صدر اسلام توسط پیامبر برآن تاکید می شد به جایگاه واقعی خود فراهم شد و تهران نیز به عنوان اولین پایگاه برگزاری نمازجمعه در کشور شناخته شد و کم‌کم در سراسر کشور مورد استقبال مردم قرار گرفت.
بیشتر بخوانید:
-
سربازان ایرانی در دوره قاجار/ +عکس های دیدنی
-
مجلس پنجم شورای ملی و لایحه تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی؛مواجه مخالفان و موافقان «لغو قاجار و نصب پهلوی»
۲۱۶۲۲۰
