کمک هوشمندسازی نظام مالیاتی به شفافیت مالی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما ، رادیو اقتصاد  در برنامه مجله کشاورزی
با آقای مهندس اشکان هراتی، معاون پژوهشی سازمان امور مالیاتی کشور گفتگو کرد. 
مجری : درباره مالیات صحبت می‌کنیم مالیات و انواع آن در برنامه امروز شاید از باب آشنایی بتوانیم اشاره کوتاهی به آن بکنیم، ولی آنچه که درایران شاهد هستیم پیشرفتگی نظام مالیاتی کشور هست و آنچه که در این عرصه بیشتر دارد خودنمایی می‌کند استفاده از فناوری روز برای مدارا کردن آنچه که در بخش‌های مختلف شاهدش هستیم و در عین حال به دنبال بهبود این موضوع امروز جامعه ایران در پی این هست که آیا هوشمندسازی نظام مالیاتی می‌تواند به شفافیت، دقت و کارآمدی بیشتر منجر بشود با آنچه ما از طریق عدالت اجتماعی دنبال می‌کنیم به دست بیاید، شما هم اظهارنظر کنید راجع به نظام مالیاتی هوشمند در ایران که چگونه می‌تواند سریعتر به یک موقعیت‌هایی دست پیدا کند که همه ما دنبال منصفانه رقم خوردن مالیات متعلقه و درست اخذ کردن و در عین حال درست و به جا و به قاعده هزینه کردنش هست، طرف دیگر ترازو به شدت به موقعیت‌های دولت‌ها هم بر می‌گردد تک جمله‌ای دارم که حالا در خلال برنامه به آن اشاره می‌کنم.
سوال: ما با هم مصاحبه‌های مختلفی در رادیو اقتصاد داشتیم در عین حال آنچه که شما از حوزه اجتماعی هم سراغ دارید مردم درباره چرا‌هایی می‌پرسند که این چرا‌ها تنها با گفتمان بهبود یافته و در حقیقت متقنی می‌تواند سامان پیدا بکند و آن‌ها را به آرامش برساند و در عین حال آنچه که نظام مالیاتی هم دنبالش هست منصفانه عمل کردن و دقیق عمل کردن هست که در حقیقت در نهایت به عدالت ختم بشود نه؟
 هراتی: درست می‌فرماید من اجازه می‌خواهم یک موضوع را با بحث هوشمند سازی که فرمودید آغاز کنم، کلیدواژه بحث انصاف و عدالت مالیاتی در مفهوم هوشمندسازی مالیاتی نهفته شده، اما این هوشمندسازی نیازمند یک واکاوی معین هستش که ما مشخص کنیم منظور ما از هوشمندسازی نظام مالیاتی چیست؟ آنچه از هوشمندسازی برداشت می‌شود شاید در وهله اول بحث همان مالیات الکترونیک یا به عبارتی همان مفاهیم دولت الکترونیک باشد درواقع این شائبه شاید در ذهن مردم ایجاد بشود که منظور ما از هوشمندسازی استفاده از نرم افزار‌ها و سخت افزار‌ها و سامانه هاست، اما در واقع مفهوم هوشمند سازی مفهوم فراتر از دولت الکترونیک یا به عبارتی مالیات الکترونیک دارد، ما در مفهوم هوشمندسازی با یک سری واژگان و در واقع مفاهیم جدیدی آشنا می‌شویم که مهمترین رویکرد در این نظام هوشمندمالیاتی یا نظام مالیات ستانی هوشمند، بحث شفافیت است و شفافیت در این بستر به جز اطلاعات مبتنی بر رویداد‌های مالی واقعی و اطلاعات مبتنی بر داده‌های سیستمی اتفاق نمی‌افتد، مفهوم دیگری که توی هوشمندسازی باید به آن بپردازیم بحث حکمرانی شهروندی است بدین منظور که ما دیگر آن الگو‌های تعاملی سابق را با مودیان محترم مالیاتی مان نخواهیم داشت آن مراجعات ماموران مالیاتی به محل فعالیت مودیان محترم و بالعکس مراجعات مودیان مان به ادارات امور مالیاتی برای انجام تکالیف قانونی خودشان، به عبارتی درچارچوب هوشمندسازی نظام مالیاتی این الگو‌های تعاملی اند که دستخوش تغییر قرار می‌گیرند .
سوال: آنچه که ما امروز شاهدش هستیم پوشش گرفتن نظام مالیاتی است، نظام مالیاتی امروز از دقت کافی برخودار است ما می‌توانیم بگوییم که فناوری‌های موجود، داده‌های موجود در ثبت احوال، فعالیت‌های تجاری، سامانه‌های گوناگونی که دولت راه اندازی کرده که فهرست بلندبالایی امروز بعد از به چند دهه در ایران دارد به خودش اختصاص می‌دهد ما می‌توانیم بفهمیم که اتفاقات مساعد و مثبتی رخ داده، ولی همچنان جامعه بازتاب‌های نگران کننده خودش را دارد در ارتباط با مالیات، می‌توانیم بگوییم چند درصد موفق شدیم؟
 هراتی: قاعدتا توی این زمینه حق با جامعه است، ما به هیچ عنوان نمی‌توانیم ادعا کنیم که عملکرد بسیار مطلوبی تو حوزه هوشمندسازی یا تو حوزه شفافیت داشتیم و این علتش می‌تواند به نوعی فقدان اطلاعات کامل سیستمی باشد، ما تو سال گذشته با همدیگر صحبت کردیم در مورد ساماندهی دستگاه کارتخوان ما یک سری اطلاعاتی را در حوزه بانکداری به دست آوردیم از طریق بانک مرکزی در چارچوب ماده ۱۱ قانون پایانه فروشگاه و سامانه مودیان، ما ساماندهی دستگاه کارتخوان را داشتیم ودر چارچوب ماده ۱۰ همان قانون، ما درواقع تفکیک حساب‌های تجاری و غیرتجاری را داریم، اما این کفایت لازم را برای برقراری یک عدالت افقی و عمودی در مالیات ندارد. قاعدتا نیاز به بلوغ داریم، نیاز به تکمیل داریم و آن بستر‌های لازم و زیرساخت‌های لازم را باید تامین بکنیم.
سوال: تقریبا بخش زیادی از مسئولین  می‌گویند زیرساخت‌ها آماده نبود، یا نشد می‌خواهم بپرسم این زیرساخت‌ها چیه؟ که باید تقریبا وقتی می‌دانیم باید چکار کنیم نمی‌کنیم ایجادش کنیم یا مانع وجود دارد که نمی‌گذارند ایجاد کنید؟
 هراتی: درصد زیادی از این زیرساخت‌های که در موردش صحبت می‌کنیم سمت خودسازمان هست، ما به دنبال فرافکنی نیستیم، ظرفیت مان را داریم عرض می‌کنیم که ما چه ظرفیتی داریم، در چارچوب آن ظرفیت می‌توانیم حرکت کنیم، من علت اعتراضات به حق مردم رو عرض کنم، ببینید ما کماکان در یک نظام مالیاتی نیمه سنتی داریم قدم می‌زنیم، که این نظام، قاعدتا ماموران مالیاتی، به داده‌های سیستمی دسترسی ندارند به دلیل فقدان اطلاعاتشان و این که اطلاعات را صرفا بر مبنای آن اظهارات خود مودی و یا اسناد و مدارکی که مودی ارائه می‌کند به مامورمالیاتی در اختیار دارند یا برمبنای شواهد و قرائنی که خود مامور مالیاتی در جریان تشخیص و رسیدگی‌های خودش به آن می‌رسد قاعدتا توی این چارچوبی که شما درش دارید زیست می‌کنید این نظر و تشخیص مامور مالیاتی دخیل است لذا می‌بینید که قاعدتا تطابق قابل قبولی بین آن مالیات وضع شده و درآمد‌های مودی وجود ندارد، این دلیلش فقدان اطلاعات است مامور مالیاتی چاره‌ای جز استناد به نظر و تشخیص خودش ندارد، توی این فرهنگی که وجود دارد می‌بینید الگو‌های چانه زنی هم شکل می‌گیرد، این الگو‌های چانه زنی قاعدتا عواقب خوشایندی چه برای نظام مالیاتی و چه برای مردم ندارد، لذا فرار مالیاتی به شدت گسترده است.
سوال: سازمان امور مالیاتی طرفدار گزاره اول است یعنی چانه زنی ارباب رجوع و ممیزان، یا به دنبال یک نظام هوشمند خدمت محور است که مردم راحت باشند، کارشناسان هم دقیق هم عمل کنند؟
 هراتی: قاعدتا مسیری که سازمان مالیاتی در پیش گرفته گزینه دوم هست یعنی حرکت به سمت نظام مالیاتی هوشمند و اصلاح الگو‌های تعاملی بین مودی و سازمان امور مالیاتی که در مورد صحبت می‌کنیم.

سوال: یکی از شنوندگان پرسیدند که اگر کسی خودرواش را بعد از دریافت بفروشد ۳۰ درصد مالیات باید بدهد اگر آقا دکتر پاسخش را داشته باشند حتما می‌گوییم. آقای دکتر هراتی شما معاون پژوهشی سازمان امور مالیاتی هستید که در این ویژه برنامه رادیو اقتصاد به مناسبت هفته مالیات، به پرسش‌های من دارید پاسخ می‌دهید مردم می‌پرسند این همه داده‌هایی که در اختیار دولت هست چطور در اختیار شما نیست؟ برای مثال سامانه ثبت احوال، سامانه اصناف، سامانه‌هایی که مربوط به راهنمایی و رانندگی است، سامانه اسکان و املاک، سامانه ثبت اسناد و املاک مملکت، سامانه پولی و بانکی و دیگر کجا را نگفتم و سامانه رفاه ایرانیان، آیا باز هم کم است که دهک‌ها بتوانند تفکیک بشوند و مالیات ستانی شفاف و عادلانه بشود؟
هراتی: من اجازه بفرمایید به ترتیب به پرسش‌های شما پاسخ بدهم، چون هر کدام از این سامانه‌ها، پاسخ مختص خودش را دارد، ما سامانه ثبت اسناد و املاکت را در جریان مالیات بر خانه‌های خالی، داریم منتهای مراتب شما باید ببینید آیا از نظر تکمیل اطلاعات یا آن تکامل اطلاعاتی که در سامانه ثبت اسناد و املاک وجود دارد در چه سطحی قرار گرفتیم، این سامانه‌ها تعدادیش به ما متصل نیستند و ما به عنوان یک نهادی که مطالبه داشتیم درخصوص دریافت این اطلاعات و کماکان داریم، نیازمند این برقراری ارتباط هستیم از جمله گمرک جمهوری اسلامی ایران که در تبصره ماده ۵ قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مودیان ملزم به ارسال برخط اطلاعات ارزش افزوده‌ای که در زمان واردات پرداخت شده به سازمان امور مالیاتی هستش، و سایر مطالبات دیگر. اما در خصوص آن بحث سامانه رفاه، که در واقع به آن اشاره فرمودید سازمان مالیاتی طرحی را در قالب نظام یکپارچه مالیاتی و حمایتی دارد که یک سری پیش نیاز‌های تقنیینی، زیرساختی و پیش نیاز‌هایی دارد در این زمینه‌ها که باید نظام مالیاتی به آن برسد از جمله مالیات بر مجموعه درآمد اشخاص، قاعدتا درست می‌فرمایید چنانچه ما اگر از یک ساختاری یکپارچه‌ای در حوزه مالیات بر رفاه برخوردار باشیم قاعدتا می‌دانیم آن کارکرد‌های نظام مالیاتی را به ویژه در حوزه بازتوزیع درآمدها، به خوبی رعایت بکنیم، اما در مقطع کنونی
سوال: کی به آن می‌رسیم؟
 هراتی: ما به این سمت حرکت کردیم من خدمت تان عرض می‌کنم حتی بحث نظام یکپارچه مالیاتی، حمایتی بسیار بحثی است که به شدت دارد دنبال می‌شود و ما به دنبال یک نظام یکچارچه مالیاتی، حمایتی هستیم این به مفهوم این نیست که ما نهاد‌های حمایتی را زیرچتر نظام مالیاتی بخواهیم بیاوریم بلکه هدف یکپارچگی اطلاعات و مدیریت موثر دستیابی به منابع پایدار که قاعدتا مالیات جز این منابع پایدار درنظر گرفته می‌شود و همچنین مدیریت موثرتخصیص این منابع، ببینید تو حوزه حمایتی، فردی وجود دارد یا خانواری وجود دارد که از چند نهاد حمایتی دارد کمک رفاهی می‌گیرد، اما یک خانواده‌ای هم هستش که از هیچ نهادی این کمک رفاهی را دریافت نمی‌کند این به دلیل ضعف در مدیریت تخصیص منابع هست، در طرف دیگر ما می‌بینیم دسترسی به منابع پایدار بسیار محدود هست لذا برای این که ما همچون کشور‌های توسعه یافته که مثل ایرلند، حالا کشور‌هایی مثل سوئد که این‌ها نظام یکپارچه‌ای در حوزه مالیات و رفاه دارند و به این سمت که حرکت کردند باید به این سمت برویم، رایزنی‌ها دارد انجام می‌گیرد، ما یک کارگروه نظام یکپارچه مالیاتی حمایتی داریم که در همایش اقتصاد ایران به زودی برگزار می‌شودبنده دبیر این کارگروه نظام یکپارچه مالیاتی و حمایتی هستم و این دغدغه خود نظام مالیاتی و قاعدتا خود نظام رفاهی و نظام به ویژه هدفمندسازی یارانه‌ها تو این حوزه داریم فعالیت می‌کنیم و انشاالله به اهداف مشترکی برسیم با همدیگر.
سوال: شنوندگان ما دارند به ۳۰۰۰۰۳۶ و ۳۷، راجع به ابعاد مختلف نظام‌های مالیاتی می‌فرستند به موارد مختلفی هم دارند اشاره می‌کنند من دوباره تاکید می‌کنیم داریم در این فرصت کوتاه اندکی که در اختیار ما هست راجع به نظام مالیاتی هوشمند سخن می‌گوییم، دکتر هراتی ما امکان این که موفق بشویم را طی چه دوره زمانی داریم، ببینید مردم هنوز گله دارند که از این که باید چانه زنی کنند، هنوز گله دارند که اطلاعات آن‌ها گاهی ناقص شمرده می‌شود، هنوز نگاه می‌کنند که برای افرادی لحاظ نمی‌شود یا نگاه می‌کنند دارد اتفاقاتی می‌افتد که از منظر سود و کسب درآمد تفاوت‌ها فاحش هست، کی می‌توانیم بگوییم که درست ما مثل کد ملی برایمان احترام دارد، درست مثل کارت ملی، نظام مالیاتی و سامانه آن هم برای ما محترم است و هوشمند هم عمل می‌کند؟
 هراتی: خدمت تان عرض کنم ما در میانه این مسیر قرار گرفتیم، این نوید را به مردم بزرگوار بدهم که توی این مسیر قرار گرفتیم و امیدوارم شما هم به عرایض بنده صحه بگذارید که من هم مفاهیم را عرض بکنم و هم مصادیقی که در سازمان مالیاتی دارد دنبال می‌شود، اجازه بدهید که ما ویژگی‌های این نظام هوشمند را با هم بررسی کنیم، نظام هوشمند نظامی هست که اطلاعاتش در بستر سامانه‌های خود سازمان مالیاتی شکل می‌گیرد، ما مصداق این را سامانه مودیان خودمان می‌دانیم، الگو‌های تعاملی تغییر پیدا می‌کند، یعنی یکی از مصادیق این بود که الگو‌های تعاملی باید تغییر پیدا بکند ما کارپوشه مودیان را داریم، مودیان با وجود کارپوشه دیگر نیازی به مراجعه حضور به ادارات امور مالیاتی نخواهند داشت کمااینکه در اجرای ماده ۴ قانون پایانه فروشگاهی سامانه مودیان هم، ماموران مالیاتی حق مراجعه به محل فعالیت مودی که صورت حساب‌های خودش را دارد به سامانه مودیان در سازمانی که ارسال می‌کند، ندارد.
سوال: صورت حساب، منظورتان صورت حساب‌های استاندارد هست؟
 هراتی: خیر صورت حساب‌های الکترونیکی موضوع قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مودیان، که دارای شماره منحصر به فرد مالیاتی ۲۲ کاراکتری هستش که شاید حالا یک مجال خاص خودش را بخواهد که در موردش توضیح می‌دهیم قاعدتا مودیان عزیز ما درجریان قرار گرفتند اگر قرار نگرفتند کم کاری نظام مالیاتی در حوزه آموزش فرهنگسازی بوده که قطعا با برنامه‌های خوبی مثل برنامه شما، این موضوع پیگیری خواهد شد، اما می‌بینیم که دارد مصادیق یکی یکی شکل می‌گیرد و در نهایت مالیات مودیان بر مبنای اطلاعاتی که خود مودی برای سازمان ارسال کرده به واسطه یک سازوکار سیستمی محاسبه می‌شود و اصلا به هیچ عنوان مامور مالیاتی در زمینه محاسبه مالیات مودی، در مقطع کنونی در حوزه ارزش افزوده نمی‌تواند دخالت کند، در آینده در اجرای ماده ۱۹ همین قانونی که عرض کردم حتی مودیان می‌توانند اظهارنامه مالیات بر عملکردخودشان را هم از طریق همین سامانه مودیان یا کارپوشه مودیان خودشان، به سازمان مالیاتی ارائه کنند و چنانچه اطلاعات این اظهارنامه‌ها که به ما ارائه کردند هیچ مغایرتی با اطلاعات سامانه‌های سازمان نداشته باشد بدون رسیدگی این اظهارنامه‌ها پذیرفته میش ود لذا می‌بینیم این بستر شکل گرفته، اما درست است این بستر در مقطع کنونی آن کارآیی موردنظر نظام مالیاتی و مردم عزیز را ندارد چرا؟ چون این سامانه نیازمند طی یک دوره گذار هست هر سامانه‌ای این خاصیت را دارد.
سوال: دقیقا همین را می‌خواهم بگویم بعید می‌دانم که در جهان هم در آن واحد اتفاق افتاده باشد، چون از یک جایی این پایه گذاری می‌شود، از آنجا به بعد تکمیل می‌شود، الان هدف برای سازمان امور مالیاتی، یعنی نظام مالیاتی هوشمند روشن است؟
 هراتی: کاملا روشن است اهدافی که نظام مالیاتی می‌خواهد طی بکند یک رعایت انصاف مالیاتی و تطابق بین درآمد و مالیاتی که مودی پرداخت می‌کند، جلوگیری از فرار مالیاتی، عدم شکل گیری مودیان صوری، که ما یکی از معضلاتمان بود، عدالت عمودی و افقی مالیاتی، این نکته‌ای که شما فرمودید در سایر کشور‌ها اجازه بدهید اشاره بکنم، حتی کشور‌های توسعه یافته‌ای مثل سوئد از زمانی که به دنبال نظام مالیاتی هوشمند به مثابه سامانه مودیان و پایانه فروشگاهی ما رفتند کشور سوئد مثلا عرض می‌کنم ۲۰۰۷ قانون را مصوب می‌کند، اما ۲۰۱۰ اجرا می‌کند یا کشور ایتالیا در ۲۰۱۷ قانونش در ذیل قانون بودجه مربوط به صورتحساب‌های الکترونیکی و چیزی مثل همین پایانه فروشگاهی ما در ذیل قانون بودجه اش در دو هزار و ۱۷ مصوب می‌شود، اما در ۲۰۱۹ صرفا برای مودیان بزرگ که در سال بالاتر از ۴۰۰ هزار یورو در سال درآمد دارند اجرایی می‌شود و در سال ۲۰۲۱ برای همه مودیان این لازم الاجرا می‌شود، یک روز می‌بینیم که این نظام‌های مالیاتی توسعه یافته هم حتی دوره زمانی بسیار طولانی از زمان تصویب تا زمان اجرای کامل قانون دارند. کمااینکه در زمان اجرا هم مرحله‌ای این قانون اجرا شد.
سوال: خیلی متشکرم حرف زیاد هست ممنونم که از این کار‌های تحقیقی و مقایسه در جهان گفتید که شنوندگان ما را بیشتر آگاه کردید فعالان اقتصادی را همین طور، کار بزرگی صورت گرفته، یک سوال دارم و آن هم این است که این مفاهیمی که شما دارید می‌گویید در تهران، در مرکز، در مقامات و مسئولین عالی سازمان امور مالیاتی هست در سراسر ایران، این مفهوم برای همکاران شما واحد‌ها جاافتاده؟
 هراتی: به صورت صددرصدی این ماموریت نظام مالیاتی است، اما به صورت صددرصدی خیر.