کارشناسان هسته‌ای آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) رسماً از طرح بحث برانگیز ژاپن برای رهاسازی فاضلاب رادیواکتیو نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دایچی به اقیانوس آرام حمایت کردند، اما این سوال مطرح است که آیا این کار درستی است و چه پیامدهایی دارد؟
ژاپن در سال ۲۰۱۱ با زلزله و سونامی شدیدی مواجه شد که تخریب سه رآکتور فوکوشیما و نشت مواد سمی از این مراکز را به همراه داشت. فاجعه‌ای که باعث یک ذوب سه‌گانه شد و بدترین بحران هسته‌ای جهان پس از حادثه چرنوبیل در ۲۵ سال قبل، را رقم زد.
متخصصان این حادثه را بعد از حادثه چرنوبیل بزرگ‌ترین فاجعه اتمی می‌دانند و از نظر پیچیدگی آن را در مقام نخست فجایع اتمی جهان قرار می‌دهند زیرا تمام رآکتورهای نیروگاه فوکوشیما در اثر این حادثه با مشکل مواجه شد.
آب‌های آلوده‌ای در نزدیکی این مراکز وجود داشته که از آن برای خنک نگه داشتن رآکتورها و زباله‌های اتمی فوکوشیما پس از فاجعه مورد استفاده قرار گرفته، و به مرور جمع آوری شده و اکنون در حدود یک هزار مخزن غول پیکر قرار دارد.
ژاپن اعلام کرده که قصد دارد به تدریج ۱.۳ میلیون متر مکعب از این آب‌های سمی را طی سه تا چهار دهه آینده در اقیانوس آرام رها کند و با این اقدام می‌تواند به روند انحلال سایت فوکوشیما ادامه دهد.
این حجم گسترده از آب ذخیره شده در مخازن عظیم در سایت از طریق سیستم پیشرفته پردازش مایع تپکو (آلپ) فیلتر شده است تا اکثر عناصر رادیواکتیو به جز تریتیوم، ایزوتوپ هیدروژن که جداسازی آن از آب دشوار است، حذف شود.
مقامات ژاپنی با استفاده از کلمه «آلوده» برای این آب‌ها مخالف هستند و از آن به عنوان «آب تصفیه شد» یاد می‌کنند.
طبق گزارش مقام‌های ژاپنی این آب‌ها قبل از اینکه از طریق یک تونل زیر دریا در فاصله یک کیلومتری از خط ساحلی به اقیانوس رها شوند، با آب دریا رقیق شده تا غلظت تریتیوم، بسیار کمتر از حد مجاز بین المللی باشد.
پس از اینکه ژاپن در آوریل ۲۰۲۱ تصمیم خود برای تخلیه آب ذخیره شده در نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دایچی (FDNPS) به دریا را اعلام کرد، این کشور از آژانس درخواست نمود تا ابعاد مختلف مرتبط با ایمنی این طرح را مورد بررسی قراردهد.
«رافائل ماریانو گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز درخواست ژاپن را پذیرفت و متعهد شد که این سازمان قبل، حین و پس از برنامه تخلیه آب‌های آلوده به اقیانوس آرام مشارکت و نظارت داشته باشد.
در گزارشی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز ۴ ژوئن (۱۴ خرداد) امسال منتشر شد، این نهاد به این نتیجه رسید که این رویکرد تأثیر رادیولوژیکی ناچیز بر مردم و محیط زیست خواهد داشت.
گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در این گزارش اعلام کرد که برنامه‌های ژاپن با استانداردهای ایمنی بین‌المللی مربوطه همخوانی دارد.
گروسی در گزارشی که به «فومیو کیشیدا» نخست وزیر ژاپن در توکیو ارائه کرد، گفت که کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقدند که تخلیه آب تصفیه‌شده تأثیر رادیولوژیکی ناچیزی بر مردم و محیط‌زیست خواهد داشت.
این گزارش نتیجه تقریباً دو سال کار گروه ویژه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متشکل از متخصصان ۱۱ کشور فعال آژانس است که بر ایمنی هسته‌ای تمرکز دارند.
در دو سال گذشته، گروه ویژه آژانس، پنج مأموریت بازبینی به ژاپن انجام داده، ۶ گزارش فنی منتشر کرده و بارها با دولت ژاپن و شرکت برق توکیو ژاپن (TEPCO)، اپراتور FDNPS دیدار کرده و صدها صفحه از آن را تجزیه و تحلیل کرده است. اعضای گروه همچنین چندین بار از این سایت در شرق ژاپن بازدید کردند تا آماده سازی تخلیه در آنجا را بررسی کنند.
آنها پس از بررسی برنامه‌های ژاپن در مورد آب‌های آلوده فوکوشیما به این ارزیابی رسیدند که رویکرد و فعالیت‌ها برای تخلیه آب تصفیه‌شده توسط ژاپن با استانداردهای ایمنی بین‌المللی مرتبط مطابقت دارد و این اقدام تأثیر رادیولوژیکی ناچیزی بر مردم و محیط‌زیست خواهد داشت.
طبق این گزارش آب‌های آلوده راکتور فوکوشیما، پیشتر برای حذف ۶۲ آلاینده رادیواکتیو تصفیه شده است، اما همچنان به دلیل وجود ذرات سمی «تریتیوم، ایزوتوپ رادیواکتیو هیدروژن» آلوده است.
درحالی‌که آژانس بین المللی انرژی اتمی برنامه رهاسازی آب‌های راکتور فوکوشیما توسط توکیو را تأیید کرده اما برخی محققان و دانشمندان زیست‌محیطی دیدگاه و نظر دیگری را مطرح کرده اند.
«یان فرنان» استاد دانشگاه کمبریج در این زمینه می‌گوید: از آنجا که تریتیوم به خود مولکول آب متصل است، حذف آن دشوار است. بنابراین در واقع، جدا کردن تریتیوم از آب، امکان پذیر نیست.
به گفته فرنان، تریتیوم ذرات بتای کم انرژی ساطع می‌کند و به سلول‌ها آسیب کم وارد می‌کند.
اما وی درعین حال مدعی است: به دلیل پیوند تریتیوم با آب، از بیشتر موجودات دریایی بدون ایجاد آسیب عبور می‌کند. بسیاری از نیروگاه‌های هسته‌ای در سراسر جهان تریتیوم را به اقیانوس‌ها تخلیه می‌کنند. «هنری پونا» یکی از حقوقدانان فعال حوزه محیط زیست در شرق دور و از اعضای «انجمن جزایر اقیانوس آرام» در این زمینه به رسانه‌ها گفته است: نگرانی‌های جدی در مورد انتشار آب‌های آلوده راکتور فوکوشیما در اقیانوس آرام وجود دارد.
علاوه براین، برخی از نهادهای زیست محیطی نیز به رغم گزارش آژانس بین المللی اتمی، معتقدند رهاسازی آب‌های آلوده فوکوشیما نه تنها برای زیست بوم آب‌های شرق آسیا بلکه به دلیل ارتباط اقیانوس‌ها، می‌تواند برای سایر منابع آبی کره زمین نیز تهدیدزا و با پیامدهای منفی همراه باشد.
نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ نشان داد که چنانچه فاضلاب سمی و آلوده راکتور فوکوشیما به تدریج آزاد شود، افزایش غلظت تریتیوم بیشتر در سواحل شرقی ژاپن در اقیانوس آرام محدود می‌شود اما بخشی از این غلظت نیز به سایر نقاط اقیانوس انتشار خواهد یافت.
Awadhesh Jha از محققان دانشگاه پلیموث، انگلیس نیز دراین زمینه هشدار داده است که تحقیقات بیشتری برای بررسی تأثیر خطرات تریتیوم در زنجیره غذایی دریایی مورد نیاز است، زیرا نتایج گزارش‌های آزمایشگاهی حاکی است که تریتیوم می‌تواند در بافت برخی موجودات دریایی مانند صدف‌ها تجمع پیدا کند، اما هنوز اطلاعات کمی در این زمینه وجود دارد.
به گفته وی، شناسایی ابعاد مختلف تأثیر تریتیوم بر موجودات و زیست بوم دریاها و اقیانوس‌ها، نیاز به تحقیقات بین المللی و گروهی دارد.
در همین حال، شرکت برق توکیو، شرکتی که سایت راکتور اتمی فوکوشیما را تحت مدیریت دارد، پذیرفته است که آب موجود در مخازن نگهدارنده، برای فیلتر کردن ایزوتوپ‌های خطرناک‌تر مانند روتنیوم -۱۰۶، کبالت -۶۰ و استرانسیم -،۹۰ به تصفیه اضافی و "ثانویه" نیاز دارد.
باسلر Buesseler، یکی از کارشناسان مؤسسه اقیانوس شناسی Woods Hole در ماساچوست آمریکا نیز در گزارشی ابراز نگرانی کرده است که این ایزوتوپ‌ها ممکن است تهدیدی برای زندگی موجودات دریایی باشد.
طبق این گزارش، بر خلاف تریتیوم، کبالت ۶۰ حدود ۳۰۰ هزار برابر بیشتر در بستر دریا در محل خروجی لوله‌ها تجمع یابد. در نتیجه، کبالت ۶۰ می‌تواند توسط ماهی‌های ساکن کف زمین وارد زنجیره غذایی دریایی شود.
البته برخی از کارشناسان نیز می‌گویند مقامات ژاپنی چاره‌ای جز تخلیه آب‌های آلوده به اقیانوس ندارند، زیرا با توجه به خطر زلزله، ورود این پساب در خشکی نیز با احتمال انتشار گسترده همراه است.
اما باسلر پیشنهاد داده است که به منظور حذف ایزوتوپ‌های خطرناک، آب‌های آلوده راکتور فوکوشیما باید به طور کامل تصفیه شود و سپس برای ساخت بتن برای استفاده در سایت فوکوشیما یا برای ساخت موانع سونامی ساحلی مورد استفاده قرار گیرد.
باسلر استدلال می‌کند که این اقدام، پتانسیل قرار گرفتن در معرض تشعشع برای عموم جانداران دریا و همچنین انسان به حداقل کاهش می‌دهد.
اگرچه ژاپن اعلام کرده که باید به زودی روند تخلیه آب‌های آلوده در اقیانوس آرام را آغاز کند، زیرا ظرفیت مخازن نگهداری این آب‌ها در سال ۲۰۲۴ به پایان خواهد رسید، اما این اقدام با مخالفت یا ابراز شک و تردید و نگرانی، برخی کشورهای شرق آسیا و معدودی حمایت همراه شده است.
توکیو اصرار دارد که این منبع فاضلاب مواد سمی باید رقیق شود تا اطمینان حاصل شود که سطح تریتیوم هرگز از دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی تجاوز نکند.
اما چین، کره جنوبی و کشورهای حوزه اقیانوس آرام که در همسایگی ژاپن قرار دارند در موضع گیری‌ها و اظهارات جداگانه نسبت به طرح تخلیه آب‌های آلوده توسط ژاپن ابراز تردید کرده‌اند.
این کشورها همچنین ابراز نگرانی کرده اند که انتشار فاضلاب احتمالاً زنجیره غذایی اقیانوس آرام و دریاهای وابسته به آن را آلوده کند.
در مجموع تلاش مقامات ژاپنی برای جلب حمایت منطقه‌ای از این طرح، موفقیت محدودی داشته است.
چین که در سال ۲۰۲۱ این طرح را "بسیار غیرمسئولانه" خوانده بود، هفته گذشته بار دیگر مخالفت خود با آن را مطرح کرد و خواستار تعلیق این طرح شد.
پکن از طریق سفارت خود در ژاپن گفت که گزارش آژانس نباید به عنوان "مجوزی" برای انتشار آب‌های فوکوشیما تفسیر شود.
سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در نشست هفتگی خود با نمایندگان رسانه‌های مختلف گفت که پکن از ژاپن خواسته است که نگرانی‌های بین المللی و داخلی را جدی بگیرد و از ادامه اجباری طرح تخلیه اقیانوس‌ها خودداری کند و برنامه خود را تحت نظارت کامل بین‌المللی قرار دهد.
انجمن‌های محلی ماهیگیری ژاپنی نیز با این طرح مخالفت کرده‌اند و می‌گویند که این طرح بیش از یک دهه کار بازسازی صنعت آنها را از بین می‌برد و خریداران احتمالاً از صید خود دوری می‌کنند و در نتیجه قیمت‌ها به شدت کاهش می‌یابد.
مقامات فوکوشیما می‌گویند برخی از سخت‌گیرانه‌ترین رژیم‌های آزمایش تشعشع در جهان را در برنامه خود لحاظ کرده اند، اما بسیاری از مصرف‌کنندگان هنوز مطمئن نیستند که ماهی و سایر محصولات این منطقه ایمن هستند.
اگرچه همسایگان نزدیکتر به ژاپن با این طرح مخالفت کرده اند، اما آمریکا از طرح حمایت کرده است. وزارت امور خارجه این کشور در بیانیه‌ای در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که ژاپن در مورد تصمیم خود شفاف بوده و به نظر می‌رسد استانداردهای ایمنی هسته‌ای پذیرفته شده جهانی را دنبال می‌کند.
شورای انرژی اتمی تایوان نیز در حمایت از طرح ژاپن اعلام کرد که میزان تریتیوم آزاد شده احتمالاً کمتر از حد استاندارد باشد و تأثیر آن بر تایوان حداقل خواهد بود. این جزیره در جنوب غربی ژاپن قرار دارد.
بر اساس گزارش یونهاپ، «هان داک سو» نخست وزیر کره جنوبی در ماه ژوئن از این طرح حمایت کرد و گفت که می‌تواند پس از تصفیه فاضلاب برای مطابقت با استانداردهای بین المللی، آن را بنوشد؛ بیانیه‌ای که توسط رهبر مخالفان این کشور مورد اعتراض قرار گرفت.
دبیر کل مجمع جزایر اقیانوس آرام که یک گروه بین دولتی از جزایر اقیانوس آرام از جمله استرالیا و نیوزلند است، نیز در ژانویه مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن "نگرانی‌های شدید" را ابراز کرد.
وی در این گزارش تاکید کرد: قبل از اینکه اجازه انتشار اقیانوس داده شود، به داده‌های بیشتری نیاز است. ما مدیون فرزندان و نوه‌های خود هستیم که برای اطمینان از امنیت و امنیت آینده آنها تلاش کنیم.
جمع بندی
متخصصان ایمنی هسته‌ای می‌گویند: خطرات هسته‌ای صرفاً به سلاح‌ها و بمب‌های هسته‌ای ختم نمی‌شود بلکه پساب‌ها و فاضلاب هسته‌ای کشورهای دارای صنایع هسته‌ای، یکی از مهمترین مخاطرات ایمنی زیست کره است.
نکته حائز اهمیت این است که در صنایع هسته‌ای هنوز هیچ راه حلی برای «مشکل زباله یا پساب» وجود ندارد. اکنون در جهان حمل و نقل و دفع زباله‌ها، پساب‌ها و آب‌های سمی مورد استفاده در راکتورهای اتمی، از پر مخاطره ترین اقدامات برای سلامت مردم و محیط زیست کره زمین محسوب می‌شود و متخصصان هنوز نتوانسته اند راهکار کاملاً ایمن و مناسبی برای رفع این تهدیدات ارائه کنند.
