«ساناز فرج‌زاده» یک دیتیلر است ؛ حرفه‌ای تخصصی در صنعت خدمات خودرو که مدتی است در کشور ما نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به دلیل ظرافت و دقت بالایی که نیاز دارد، پای بانوان هم به آن باز شده است.
دیتیلینگ خودرو یا اتو دیتیلینگ در معنای کلی به رفع و رجوع خرده ایرادات ظاهری و داخلی خودرو گفته می شود که با هدف نزدیک کردن ظاهر و داخل خودرو به شرایط صفر و زیباسازی انجام می شود. این شغل آنقدر در ایران جدید است که معادلی برای آن حتی توسط افرادی که این شغل را انتخاب کرده اند ، مشخص نشده است و به همین دلیل هم معانی متفاوتی برای افراد مختلف دارد. برای مثال برخی از این اصطلاح برای عملیات عادی شست و شو و نظافت خودرو استفاده می کنند. برخی آن را معادل «صفرشویی» می دانند. کسانی که با هدف زیباسازی خودروی خود را به دیتیلرها می سپارند دوست دارند معادل پولیشکاری را به کار بگیرند ولی واقعیت این است که دیتیلینگ همه این چیزها را شامل می شود.
در یک تعریف اجماعی می توان دیتیلینگ خودرو را به معنای تمیز کردن و صفرشویی تمامی قسمت های آن اعم از داخل و خارج با دقت و وسواس زیاد و با استفاده از ابزار مخصوص دانست. پولیش و واکس کردن رنگ بدنه خودرو و ایجاد پوشش نانو سرامیک و یا اجرای کاور محافظ بدنه برای محافظت از رنگ خودرو هم بخشی از آن محسوب می شود. البته این کار شامل تعمیر فنی یا مکانیکی ، رنگ کاری و صافکاری خودرو نمی‌شود هرچند گاهی کارهای ساده و سبکی مانند لیسه گیری یا صافکاری جزئی با توجه به شرایط وسیله‌ی نقلیه و امکانات موجود در مرکز دیتیلینگ صورت می‌پذیرد.هدف و زمینه‌ی اصلی دیتیلینگ خودرو بهبود و تعمیر کلی رنگ بدنه وسایل نقلیه با از بین بردن خراش های کوچک و چرخشی ناشی از هولوگرام ها است که به مرور زمان ایجاد می شوند. این خراش ها نور را به صورتی زاویه دار منعکس می‌کنند و سبب می شوند تا رنگ بدنه ماشین مات دیده شود.
روی خط رویا
بانوی اهل ساری حدود یک سال است که کارگاهی برای خودش در راسته بازارترین مشاغل مردانه شهر راه‌اندازی کرده و در این روزهای کسادی بازار ، دائم مشغول کار است. در حالی که فعالان اغلب کسب و کارها از کسادی بازار گلایه دارند، او می‌گوید: «شکر خدا بازار خوب است.»
فرج زاده متولد ۱۳۷۱ است، در دانشگاه معماری خوانده و تحصیلاتش را تا مقطع کارشناسی ادامه داد ، اما ارتباط شغل پدرش با خودروها باعث شده بود که از کودکی به دنیای خودرو علاقه‌مند شود. برای تحصیل، رشته‌ای که با علاقه حرفه‌ای او همخوانی داشته باشد پیدا نکرد. به همین دلیل سراغ معماری رفت و در رشته کارشناسی معماری فارغ‌التحصیل شد ، اما تحصیلاتش که تمام شد علاقه‌اش را دنبال کرد و حالا یک دیتیلر زن است.
می گوید دوره‌های مختلفی را گذراند و یک سال هم در کارگاه‌های دیگری کار کرد تا تجربه کسب کند. به قول قدیمی‌ها شاگردی کرده تا استاد شود. تا این که از سال قبل مستقل شد و کارگاهش را راه‌اندازی کرد. از چیدمان و نظافت کارگاهش می‌توان تفاوت مدیریت زنانه بر یک شغل خدماتی صنعتی را احساس کرد. همه چیز با نظم خاصی در جای خود قرار دارد و نظافت هم کامل رعایت شده؛ از این نظر شباهتی با تصورات سنتی ما از مراکز خدمات خودرویی ندارد. البته این نظافت به گفته او از الزامات محیط دیتیلینگ است. در روزگار کرونایی به ابزار و تجهیزات کارگاهش ضدعفونی‌کننده‌ها را نیز اضافه کرده است. می‌گوید: «در قبال سلامت مشتری‌ها مسئولم. با همان دقتی که کارم را انجام می‌دهم، ضدعفونی محیط کار و خودروهای مشتریان پس از انجام کار را نیز جدی می‌گیرم.»
دیتیلینگ چیست؟
در ابتدای حضورم با هم در کارگاهش قسمت‌های مختلف و ابزار کار را می‌بینیم. مایلم که اطلاعات بیشتری از این تخصص به دست بیاورم. با دقت و علاقه خاصی از کار خود صحبت می‌کند: «در دیتیلینگ اقداماتی فراتر از نقاشی و تمیزکاری معمولی خودروها انجام می‌شود. نوعی تمیزکاری موشکافانه که در آن همه اجزای داخلی و بیرونی خودرو به شکلی دقیق و جزئی از نظر ظاهر بهسازی می‌شود. کار دیتیلرها انجام مرمت‌های سطحی برای زیباسازی خودرو شامل بازیابی و ترمیم رنگ خودرو، برطرف کردن خط و خش‌های سطحی و عمقی و نزدیک کردن ظاهر داخلی و بیرونی خودرو به شرایط اولیه پس از تولید آن است.»
دستگاه‌ها را یکی پس از دیگری به دست می‌گیرد و کار را شروع می‌کند: «دستگاه پولیش روتاری در یک جهت می‌چرخد و آسیب بیشتری به رنگ وارد می‌کند، دستگاه اوربیتال چرخش مثلثی و ماساژ مانند دارد و کمترین آسیب را به رنگ وارد می‌کند.»
کاری که دیتیلرها انجام می‌دهند بر خلاف تصور عامه مردم فقط براق کردن رنگ خودرو با برداشتن آلودگی‌های مانده روی رنگ نیست. بلکه فرآیندی است که به گفته فرج‌زاده در چند مرحله انجام می‌شود. او درباره این فرآیند کاری اظهار می‌کند: «در حرفه دیتیلینگ خش‌گیری بدنه طی چهار مرحله با استفاده از دستگاه روتاری و اوربیتال و مواد مخصوص انجام می‌شود که از مرحله کار زبر به مرحله کار نرم زیر نور اسکن‌گریپ باید باشد. اما در پولیشکاری سنتی، زیرکار از سمباده و دستگاه معمولی روتاری استفاده می‌شد. سمباده باعث می‌شد رنگ خودرو ضعیف شود. ولی اکنون با پیشرفت تکنولوژی دستگاه‌های به‌روزتری ساخته شده که آسیب به بدنه خودرو را به حداقل می‌رساند و این فرآیند با موادی که جایگزین سمباده شده بهتر از گذشته انجام می‌شود.»
حرفه نوپا
بر جای ماندن ردی از برچسب‌های مختلف مانند برچسب‌های هالوگرام‌دار روی خودروها مشکلی است که تا چند سال پیش معمولا به این سادگی‌ها برطرف نمی‌شد. اما در این تخصص که بانوی ساروی و تعداد اندکی از بانوان در سایر نقاط کشور آن را دنبال کرده‌اند، این مشکل قابل برطرف شدن است: «برطرف شدن تمامی هالوگرام‌ها باعث براقی و شفافیت چشمگیرتری نسبت به گذشته می‌شود. بعد از آماده‌سازی زیر کار، سرامیک بدنه را اجرا می‌کنیم که علاوه بر آبگریزی، عملکرد محافظتی در برابر فضولات پرندگان و اشعه نور خورشید و سایر عوامل محیطی اینچنینی دارد.»
البته عنوان دیتیلر و حرفه دیتیلینگ هنوز چندان به گوش مردم آشنا نیست. اما از زمان ورود دیتیلرهای زن، این وضعیت تا حدودی تغییر کرده است. فرج‌زاده نیز می‌گوید که دیتیلینگ تازه در شهرستان‌ها شناخته شده است: «اغلب افراد عادی آشنایی زیادی از دیتیلینگ ندارند. خدماتی که دیتیلرها ارائه می‌دهند قبلا به شکل صفرشویی و واکس و پولیش در مراکز مختلفی انجام می‌شد. اما دیتیلینگ همه این خدمات را به شکل تخصصی در یک مرکز ارائه می‌دهد.»
دیتیلینگ برای همه
تبلیغات ارائه شده از دیتیلینگ در فضای مجازی به سبکی بوده که عمده افراد عامه جامعه گمان می‌کنند این تخصص ویژه خودروهای گران‌قیمت و به اصطلاح عامیانه لاکچری است. اما بانوی دیتیلر ساروی می‌گوید هر نوع خودرویی را برای دیتیلینگ پذیرش می‌کنند: «یکی از دلایلی که دیتیلینگ کمتر در قشر عامه جامعه دیده می‌شود این است که افراد با خودروهای معمولی‌تر، هزینه کمتری می‌کنند. البته گاهی برخی از این افراد برای افزایش قیمت خودرو، پیش از فروش به ما مراجعه می‌کنند و به قول معروف دستی بر سر ماشین می‌کشند. اما در کل برای خودروهای متوسط از نظر قیمت، مالک خودرو هزینه کمتری می‌کند. به همین دلیل اغلب مشتریان ما، مالکان خودروهای خارجی هستند. با این حال ما پذیرای همه نوع خودرو هستیم و این حرفه نیز برای همه خودروها کاربرد دارد. به هر کسی که زیبایی خودرو برایش مهم باشد و مراجعه کند این خدمات را می‌دهیم.»
عبور از باورهای اجتماعی
همزمان که به حرف‌هایش گوش می‌دهم به این فکر می‌کنم که حضور بانوان در برخی مشاغل که به باور جامعه صرفا مردانه هستند چقدر می‌تواند بر کیفیت آن حرفه اثرگذار باشد. وقتی از او درباره وجه تمایز یک دیتیلر زن با دیتیلر مرد می‌پرسم می‌گوید: «بانوان دقت و ظرافت بیشتری در کارها نسبت به آقایان دارند، به همین دلیل با وسواس بیشتری کار انجام می‌دهند و مخاطب هم نتیجه کار را بهتر می‌پسندد.»
به هر حال نمی‌توان منکر شد که نقاشی، صافکاری، مکانیکی و خدمات دیگر مرتبط با خودرو در نگاه عموم جامعه، شغل‌های مردانه محسوب می‌شوند و به همین دلیل ورود بانوان به این مشاغل نوعی تابوشکنی محسوب می‌شود که فرج‌زاده و بانوانی مثل او آن را به درستی شکسته‌اند. اما این باورهای اجتماعی تاثیر منفی در کار ساناز نداشت. او درباره دشواری شکستن این سد فکری و آغاز یک فعالیت شغلی خودرویی در محیطی کاملا مردانه تصریح می‌کند: «در شروع کارم کمی اضطراب داشتم. چون نخستین زن در ساری بودم که مجموعه‌ای مجزا راه‌اندازی می‌کردم. تبلیغاتی هم نداشتم. برای همکارانم نمونه کار انجام داده بودم و رضایت داشتند. دقت در کار خروجی خوب باعث شد که هم در محیط به عنوان یک همکار پذیرفته شوم و هم بین مشتریان کارم را بپذیرند به هم معرفی کنند. بهترین تبلیغ، کارِ خوب است که باعث جذب مشتری می‌شود. خوشبختانه تا امرور همه چیز خوب پیش رفت.»
حفظ توازن نقش شغلی و خانوادگی
در کنار دیتیلری و شغلی که برای خودش انتخاب کرده، از نقش غیرکاری‌اش نیز غافل نیست. هم مادر است، هم همسر و هم یک دیتیلر حرفه‌ای. در کنار هم قرار گرفتن این سه مسئولیت طبیعتا دشواری کار بیشتر می‌کند. اما فرج‌زاده می‌گوید علاقه‌اش به شغلی که انتخاب کرده و حمایت خانواده باعث شده بتواند در این مسیر موفق باشد: «کسی که به کارش علاقه نداشته باشد بعد از مدتی خسته و دل‌زده می‌شود. ممکن است افراد کارهای مختلفی را شروع کنند، اما ثبات در کار مهم است. من با اینکه فرزند سه ساله دارم، اما با حمایت‌های همسرم و خانواده‌ام، تلاش می‌کنم برنامه درستی برای ماندن در مسیر علاقه‌ام داشته باشم. گاهی ممکن است از صبح تا نیمه‌های شب مشغول به کار باشم. وقتی به شغلم علاقه‌مندم سختی‌های آن را هم می‌پذیرم. بیشتر کارها را هم خودم انجام می‌دهم.»
علاوه بر ظرافتی که بانوان در مشاغل اینچنینی به کار می‌گیرند و خروجی با کیفیت‌تری که معمولا در کار ارائه می‌دهند، هموار کردن مسیر برای ورود سایر بانوانی که به چنین مشاغلی علاقه‌مند هستند نیز از دستاوردهای شهامت ساناز فرج‌زاده و سایر بانوانی است که به چنین عرصه‌ای وارد می‌شوند. او به دنبال علاقه‌اش رفته و مسیر را برای بانوان دیگر باز کرد. بانوانی که به این دست مشاغل علاقه‌مند هستند، اما به دلیل نگاه بخشی از جامعه و مسائل سنتی، به رویای خود جامه عمل نمی‌پوشانند. فرج‌زاده هم چنین نگاهی دارد: «حتی اگر محیط کار مردانه باشد، وقتی وارد شویم راه را برای ورود بانوان دیگر باز می‌کنیم. مانند بقیه مشاغل که شاید روزی فقط مردانه بودند و اکنون خانم‌ها هم انجام می‌دهند. محیط کار دیتیلرها هم در آینده به این شکل تغییر خواهد کرد. وقتی زمینه را برای حضور بانوان فراهم کنیم نگاه جامعه هم تغییر می‌کند. شاید برای بعضی مشاغل به لحاظ فیزیولوژی جنسیت مهم باشد. برای برخی شغل‌ها هم عرف جامعه تشخیص می‌دهد که محیط کار فقط برای زنان یا مردان فراهم است که به آن هم احترام می‌گذاریم. اما بعضی از مشاغل فارغ از نگاه جنسیتی، به توانایی و مهارت افراد بستگی دارند. شاید به دلیل اینکه برخی مشاغل سخت به نظر می‌رسند بانوان از ورود به آن خودداری کرده‌اند. اما وقتی یک زن از این نگاه عبور کند و بر اساس علاقه و مهارت وارد آن شود، جامعه هم به مرور می‌پذیرد که سایر بانوان را حمایت کند.»
این همان اتفاقی است که در محیط پیرامونی کارگاه ساناز فرج‌زاده هم اتفاق افتاده است. او اکنون به عنوان یک همکار حرفه‌ای بین سایر همکاران این محدوده پذیرفته شده و علاوه بر فعالان صنف خدمات خودرویی، بسیاری از مشتریان نیز حضور یک زن به عنوان دیتیلر را پذیرفته‌اند. فرج‌زاده رویای خود را به حقیقت تبدیل کرده و فارغ از هیاهوی جامعه، آنجا که اغلب از کسب و خود رضایت ندارند از شغل خود راضی است.
