روزنامه اعتماد نوشت: مرکز آمار ایران اطلاعات جدیدی از نرخ تورم در تیر ماه سال جاری را منتشر کرده است. این اطلاعات، نخستین گزارش تورم است که در دوره ریاست جدید مرکز آمار ارایه می‌شود. وبسایت این مرکز در چند روز گذشته از دسترس خارج شده و این شائبه را ایجاد کرده بود که ممکن است آنچه «سرکوب آماری» خوانده می‌شود؛ در دوره ریاست جدید مرکز آمار افزایش پیدا کند.
حالا آمار جدیدی که از نرخ تورم منتشر شده نشان می‌دهد که این مرکز اعتقاد دارد تورم به پایین ۴۰ درصد سقوط کرده است. مرکز آمار ایران اطلاع داده که نرخ تورم تیرماه به دو درصد کاهش پیدا کرده است. اما باید توجه داشت که «کاهش نرخ تورم» به معنای کاهش «گرانی» کالا‌ها و خدمات نیست. در تعاریف مختلف، تورم به عنوان «شتاب افزایش قیمت‌ها» در نظر گرفته می‌شود. در واقع کاهش تورم به معنای «کاهش شتاب» گرانی است نه خود گرانی، به همین دلیل هم هست که عامه مردم معمولا به کاهش تورم و آماری که مراجع رسمی در این زمینه ارایه می‌دهند، با دیده تردید نگاه می‌کنند، چون معتقدند که چنین چیزی را احساس نمی‌کنند.
بنابراین کاهش تورم نقطه به نقطه به زیر ۴۰ درصد هم فقط نشان‌دهنده کاهش شتاب رشد قیمت‌ها بوده و چیزی از اثرات مخرب تورم دوره‌های گذشته کم نمی‌کند؛ در همین سه سال گذشته، قیمت‌ها بیش از ۳ برابر افزایش داشته و حالا با مکانیزم «ایجاد رکود»، از این «شتاب افزایش قیمت» کاسته شده است.
اما نکاتی درباره تورم تیرماه ۱۴۰۲ که در این گزارش دیده می‌شود. بیشترین تحولات مرتبط با تورم مربوط به افزایش شاخص در گروه‌های اصلی مسکن، آب و برق و گاز و سایر سوخت‌ها بوده است. اجاره‌بها به عنوان یک «موتور تورمی» عمل کرده و اگرچه شاخص تورم در این بخش ۲.۲ درصد به‌طور ماهانه (تیر ۱۴۰۲ نسبت به خرداد ۱۴۰۲) رشد کرده، اما باید توجه داشت که ضریب اهمیت این بخش در سبد خانوار ۳۶ درصد است. بنابراین اثر تورمی بالایی در سبد خانوار‌ها دارد.
سرايت تورم به ديگر گروه‌ها
برخلاف ماه‌های گذشته، در تیرماه تورم کالای غیرخوراکی در سطوح بسیار بالایی حرکت کرده است. بخش هتل و رستوران در نخستین ماه تابستان و همزمان با تعطیلات مدارس و دانشگاه‌ها و سفر‌های برون‌شهری، با شوک بالای تورمی مواجه شده است. به عبارتی فقط در تیرماه تورم این بخش نسبت به خرداد ماه ۵ درصد بوده است و بالاترین رقم تورم ماهانه است. ضمن اینکه تورم نقطه به نقطه این بخش (تیر ۱۴۰۲ نسبت به تیر ۱۴۰۱) به بیش از ۶۰ درصد رسیده و رکورددار تورم نقطه به نقطه شده است. یا در بخش بهداشت و درمان، تورم نقطه به نقطه تیر ماه به نزدیک ۵۰ درصد رسیده است.
در بخش پوشاک و کفش تورم نقطه به نقطه نزدیک به ۴۹ درصد و در بخش تفریح و فرهنگ نیز نزدیک به ۴۵ درصد تورم نقطه به نقطه وجود داشته است. به عبارتی می‌توان گفت که در بخش کالای غیرخوراکی، تورم‌های بالای ماهانه و نقطه به نقطه و سالانه رخ داده است. در بخش بهداشت و درمان، تورم ماهانه نزدیک به ۵ درصد و در بخش پوشاک و کفش بیش از ۳ درصد رشد کرده است.
در کنار اقلام غیرخوراکی، برخی خوراکی‌ها نیز در تیرماه با تورم بالایی مواجه شده‌اند. گوشت قرمز و سفید در بالاترین سطح تورم ماهانه قرار گرفته و نزدیک به ۵.۵ درصد در تیرماه نسبت به خرداد ماه امسال تورم داشته است.
به‌طور کلی ۱۷ استان تورم نقطه به نقطه بالای ۴۰ درصد و ۱۵ استان تورم سالانه بالای ۵۰ درصدی را تجربه کرده‌اند. در استان‌ها، بالاترین تورم ماهانه را اصفهان با ۳ درصد داشته است. یزد با ۵۰ درصد تورم نقطه به نقطه، بالاترین تورم در این مقیاس را در تیرماه تجربه کرده است.
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در مورد کاهش نرخ تورم تیر ماه ۱۴۰۲ به «اعتماد» گفت: دولت در ماه‌های اخیر سیاست فعال دیپلماسی خارجی را در پیش گرفت که منجر به بهبود روابط با کشور‌های همسایه بالاخص عربستان و امارات شد و تلاش داشت تا روابط دیپلماسی با مصر را هم ایجاد کند که با موانعی روبرو شد و سعی داشت تا همکاری‌های اقتصادی خود را در پیمان‌های شانگ‌های و بریکس گسترش دهد که مجموع این فعالیت‌ها باعث شد تا حدود زیادی انتظارات تورمی کاهش پیدا کند.
او ادامه داد: با فروکش کردن انتظارات تورمی، هر چند میزان تورم افت کرد، اما رکود در بازار‌های مختلف به وجود آمد و حتی شاهد رکود در بازار دارایی‌ها هم بودیم که مهم‌ترین آن در بخش مسکن است. شقاقی‌شهری با بیان اینکه در حال حاضر در آرامش قبل از توفان به سر می‌بریم، تصریح کرد: برای ماه‌های آینده و برای سال‌های بعدی شرایط خاصی پیش رو داریم و باید در نظر داشت که انتخابات در امریکا در حال آغاز است و انتخابات درون‌حزبی و بین حزبی امریکا می‌تواند در انتظارات تورمی کشور ما هم اثرگذار باشد به خصوص اگر نمایندگان تندرو در حزب جمهوریخواه انتخاب شوند
این امر می‌تواند بر روی انتظارات تورمی در ایران مجددا اثرگذار باشد. او ادامه داد: در صورتی که جمهوریخواهان در انتخابات پیروز شوند این موضوع می‌تواند سیاست‌های تحمیلی سخت‌گیرانه‌ای را بر کشور وارد کند و از این منظر هم در آرامش قبل از توفان به سر می‌بریم و باید این موضوع را هم در نظر گرفت که اقتصاد ایران فعلا در شرایط انتظاری به سر می‌برد که این شرایط هم به این دلیل ایجاد شده که همه در انتظار سرنوشت بحث‌های مربوط به برجام، مذاکرات سیاسی و انتخابات امریکا هستند.
این اقتصاددان گفت: البته در حال حاضر دموکرات‌ها بر کار هستند و به دلیل سرگرمی آن‌ها در بحث مربوط به جنگ اوکراین و روسیه موتور تحریم‌ها هم در حوزه برجام تا حدودی فروکش کرده و دست به عصا هم راه می‌روند این در حالی است که موضوع جنگ اوکراین و روسیه تمام شود تحریم‌ها شدت خواهد گرفت و زمانی که جمهوریخواهان بر سر کار بیایند شرایط ایران باز هم بدتر خواهد شد. این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: موضوع بعدی اینکه ما در بخش رشد پایه پولی با افزایش قابل توجهی روبرو هستیم که آن هم به دلیل اضافه برداشت بی‌رویه بانک‌ها از بانک مرکزی بوده که اثرات رشد پایه پولی می‌تواند برای ماه‌های آینده بر روی رشد نقدینگی اثرگذار باشد.
او افزود: موضوع بعدی اینکه موتور‌های رشد نقدینگی ما همچنان امکان شعله‌ور شدن دارند که یکی از موتور‌های رشد نقدینگی در ایران، صندوق‌های بازنشستگی است که اگر اصلاحات این بخش آغاز نشود برای سال‌های آینده به‌شدت می‌تواند موتور رشد نقدینگی را روشن کند و در کنار آن هزینه‌هایی که دولت آغاز کرده مانند یارانه‌هایی که در قالب کوپن‌های الکترونیک و سبد کالابرگ مطرح شده بود فشار مضاعفی بر بانک‌ها وارد کند که در کنار آن ارایه تسهیلات به بخش مسکن است که می‌تواند مجددا رشد نقدینگی را در پی داشته باشد.
شقاقی‌شهری تصریح کرد: امروز کشور با ابرچالش‌هایی مثل بحران‌های کمبودآب، فرونشست زمین، فرسودگی زیرساخت‌ها و وضعیت مالی صندوق‌های بازنشستگی و دیگر ناترازی‌های اقتصاد کلان روبرو است که همه این‌ها قابلیت روشن کردن رشد پایه پولی و رشد نقدینگی را دارد که هر کدام از این ابرچالش‌ها این ظرفیت را دارد تا موتور رشد نقدینگی را شعله‌ور کند.
این اقتصاددان در ادامه گفت: صندوق‌های بازنشستگی از سال‌های آینده کسری بودجه شدیدی را بر دولت تحمیل خواهند کرد و این کسری بودجه مجددا بر منابع بانک‌ها و بانک مرکزی فشار سنگینی را وارد خواهد کرد و دوباره می‌تواند منجر به رشد نقدینگی با اعداد بسیار بالایی شود.
شقاقی‌شهری با بیان اینکه همه مردم در شرایط انتظار به سر می‌برند، تصریح کرد: همین مساله هم موجب شده که رکود در کشور گسترده شود البته بانک مرکزی هم سیاست‌های انقباضی را در پیش گرفته و تا حدودی سخت‌گیری‌هایی را برای کنترل رشد نقدینگی در نظر گرفته است که بر رکود بیشتر بازار‌ها اثرگذار بوده و در مجموع مسائل پیش رو یک نگاه عمیقی را می‌طلبد.
او ادامه داد: نمی‌توان با کاهش اندک رشد نقدینگی و یا کاهش اندک میزان تورم خوشحال شد، چرا که برای سال‌های پیش رو با ابرچالش‌های بسیار زیادی مواجه هستیم که می‌تواند فشار سنگینی بر رشد پایه پولی و نقدینگی داشته باشد و ناترازی‌های اقتصادی عمیقی را رقم بزند. شقاقی‌شهری با اشاره به ناترازی انرژی در کشور گفت: این ناترازی در آینده به گونه‌ای است که دولت ناچار می‌شود نسبت به اصلاح قیمت حامل‌های انرژی تصمیم‌گیری کند، چرا که هر افزایش قیمتی در بخش حامل‌های انرژی می‌تواند منجر به تورم شود و یا ناترازی در بخش صندوق‌های بازنشستگی و در هزینه‌های زیرساختی کشور هر کدام فشار سنگینی را بر بانک مرکزی و نظام بانکی وارد خواهد کرد.
این کارشناس اقتصادی افزود: اقتصاد ایران یک اقتصاد بانک‌محور است و این ناترازی‌ها در کل اقتصاد وجود دارد و دولت هم هر زمان با ناترازی در اقتصاد مواجه می‌شود اولین محلی که برای تامین منابع مالی بر روی آن دست می‌گذارد بانک‌ها و منابع بانکی است و نگرانی هم که وجود دارد این است که ما هنوز یک تصویر عمیق و دقیقی از آینده نداریم.
او خاطرنشان کرد: متاسفانه شرایط به گونه‌ای است که یک مورد از این بحران‌ها مثلا مشکلات صندوق‌های بازنشستگی می‌تواند منجر به تورم‌های بالا در کشور شود و به یک کسری بودجه سهمگینی در دولت منجر شود و موتور رشد پایه پولی را روشن کند و یا در بخش زیرساختی کشور هرگونه بازسازی نیازمند منابع مالی است و نگرانی که وجود دارد این است که دولت برای بازسازی این زیرساخت‌ها دست به منابع بانک‌ها بزند.
این اقتصاددان گفت: حامل‌های انرژی در ایران نسبت به سایر کشور‌ها بسیار ارزان است و می‌بینیم که قیمت یک بطری کوچک آب معدنی بیش از ۵ هزار تومان شده این در حالی است که قیمت یک لیتر بنزین ۳ هزار تومان است و این ارزان بودن حامل‌های انرژی منجر به تشدید شدن ناترازی‌های انرژی شده است و دولت چاره‌ای جز اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در سال‌های آینده ندارد که این امر می‌تواند منجر به شوک تورمی در کشور شود.
شقاقی شهری تصریح کرد: توصیه بنده به دولت و بانک مرکزی این است که یک تصویر حداقل ۵ ساله از وضعیت ابرچالش‌های اقتصاد ایران ارایه کند و منابع مالی لازم برای مواجهه با این ابرچالش‌ها را ارایه دهد. او افزود: در زمان همه‌گیری ویروس کرونا بیش از اینکه فشار‌ها بر وزارت بهداشت وارد شود فشار‌ها بر بانک مرکزی وارد شد چرا که رییس وقت بانک مرکزی باید برای تعطیلی کسب و کار‌ها منابع مالی تزریق می‌کرد که آن زمان عبدالناصر همتی ناچار شد تا سیاست انبساطی را در پیش گیرد و با کاهش نرخ ذخیره قانونی منابعی را آزاد کند تا به کسب و کار‌های کرونازده وام بدهد.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: مسوولان در بانک مرکزی احساس می‌کنند که تنها مسوول سیاست‌های پولی هستند و نمی‌دانند که هر ناترازی در اقتصاد ایران نیازمند منابع مالی است و اولین بخشی هم که دولت به آن ورود می‌کند بانک مرکزی و نظام بانکی است که می‌تواند منجر به رشد پایه پولی شود.
او افزود: نگاه بانک مرکزی نباید تنها معطوف به سیاست‌های پولی و بانکی باشد و باید نگاهش به ناترازی‌های کل اقتصاد هم باشد در غیر این صورت آینده از حیث رشد پایه پولی و رشد نقدینگی خواهد بود. شقاقی شهری گفت: تصویری که بانک مرکزی برای خود ایجاد کرده برای دو تا سه ماه آینده است در حالی که اگر قرار است مسائل اقتصادی حل شود باید تصویر پیش رو بلندمدت‌تر شود و برای سال آینده و یا ۵ سال آینده تصویری روشن پیش رو داشته باشیم در غیر این صورت در سال‌های آینده دولت‌ها مجبور به اصلاح قیمت انرژی و یا اصلاح در صندوق‌های بازنشستگی خواهند شد که همه این‌ها نیازمند منابع زیادی است که باید بانک مرکزی آن را تامین کند.
