خبرگزاری مهر-گروه بین‌الملل: روابط ترکیه و عربستان، همواره میان رقابت و همکاری در نوسان بوده است، از ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و اتخاذ سیاست خارجی جدید توسط آنکارا و آغاز بحران در سوریه، ماهیت روابط دو کشور هم‌گرایانه بود اما با ادامه و تشدید و گسترش بحران، ترکیه حضور نظامی مستقیم در سوریه را ترجیح داد که به تبع آن دو کشور به رقابت و منازعه مبدل گشت. به عبارت دیگر روابط این کشور همواره با فراز و نشیب زیادی همراه بوده است و هر دو به دنبال هژمونی و برتری به عنوان قدرت برتر بوده‌اند.
عربستان سعودی و ترکیه در چند سال اخیر به علت اختلافات در سیاست‌های منطقه‌ای و حمایت از گروههای اسلام‌گرا با هم اختلاف داشتند و قتل روزنامه‌نگار عربستانی، جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه در سال ۲۰۱۸ این تنش‌ها را تشدید کرد.
روابط سیاسی و تجاری عربستان و ترکیه زمانی دوره طلایی خود را سپری می‌کرد و آن زمانی بود که منافع دو کشور در بحران سوریه به یکدیگر گره خورده بود تا گروههای مسلح را سازماندهی و حمایت مالی کنند به این امید که حکومت سوریه را براندازند؛ اما پس از آن روابط وارد مرحله رکود و ضعف شد و در نهایت به چیزی شبیه قطع شدن، انجامید و این از زمانی بود که مشخص شد که دستگاه اطلاعاتی سعودی در جنایت ترور خاشقجی که به شکلی هولناک در کنسولگری عربستان در استانبول در اکتبر سال ۲۰۱۸ انجام شد، دخیل بوده است.
با این حال روابط عربستان و ترکیه هرچند در برهه‌ای رو به ضعف نهاد اما هیچ‌گاه بحرانی نبوده است و با سفر محمد بن سلمان به ترکیه در اول تابستان پارسال که اولین بار پس از قتل خاشقجی بود معاملات تجاری میان دو کشور به سرعت رشد کرد. گسترش روابط تجاری با عربستان سعودی به عنوان بزرگترین اقتصاد در میان کشورهای حوزه خلیج فارس برای ترکیه اهمیت زیادی دارد.
یک سال بعد در اواخر تیر ماه سال جاری هم اردوغان سفری دو روزه به عربستان داشت که طی آن دو کشور چندین تفاهم و قرارداد همکاری مشترک در بخش‌های انرژی، املاک، ساخت و ساز، آموزش، فناوری دیجیتال، بهداشت و صنایع نظامی و سرمایه گذاری امضا کردند.
در جریان این سفر اردوغان که همراه با ۲۰۰ نفر از تجار و بازرگانان و مقامات دولت جدید ترکیه انجام شد، هیئت‌های ترکیه و عربستان به مذاکره پرداختند و «بوراک داغلی اوغلو» رئیس دفتر سرمایه‌گذاری ریاست جمهوری ترکیه و «خالد الفالح» وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی یادداشت تفاهم همکاری در زمینه تقویت سرمایه‌گذاری مستقیم بین ۲ کشور را امضا کردند.
«فخرالدین آلتون» رئیس بخش ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه و «سلمان بن یوسف الدوساری» وزیر رسانه عربستان سعودی یادداشت تفاهم همکاری در زمینه ارتباطات را امضا کردند. در جریان این سفر «یاشار گولر» وزیر دفاع ملی ترکیه و شاهزاده «خالد بن سلمان آل سعود» وزیر دفاع عربستان نیز طرح اجرایی همکاری دفاعی و نظامی بین دو کشور را امضا کردند.
امضای یادداشت تفاهم در بخش انرژی میان «آلپ ارسلان بیرقدار» وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه و شاهزاده «عبدالعزیز بن سلمان آل سعود» وزیر انرژی سعودی و نیز امضای توافقنامه همکاری میان «حالوک بیرقدار» مدیرکل شرکت بایکار ترکیه و «خالد بن حسین البیاری» معاون وزیر دفاع سعودی از جمله نتایج سفر اردوغان به عربستان بود. در جریان این سفر قرارداد خرید پهپادهای «آکینجی» شرکت ترکیه‌ای «بایکار» و نیز طرح همکاری دفاعی دو کشور امضا شد.
نگاه ویژه ریاض به پهپاد
همانطور که گفته شد، تقویت همکاری نظامی و دفاعی میان دو ریاض و آنکارا جایگاه مهمی در سفر اخیر اردوغان به عربستان ایفا کرد. عربستان به طرح‌های خود با هدف توسعه پروژه صنعت داخلی ساخت پهپاد با هدف تقویت استقلال استراتژیک و افزایش سطح آمادگی نظامی سیستم دفاعی این کشور ادامه می‌دهد. عربستان در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که برای سرمایه گذاری بیش از ۲۰ میلیارد دلار در صنعت نظامی خود طی دهه آتی در چارچوب چشم اندازش با هدف توسعه صنعت نظامی، برنامه‌ریزی می‌کند.تلاش‌های عربستان در صنعت نظامی‌اش، بر سامانه‌های پهپادی برای تحقق خودکفایی در این حوزه و کاهش تکیه بر تسلیحات خارجی متمرکز است.
عربستان به دنبال تشدید تلاش‌ها برای تسریع در توسعه محصولات نظامی و سامانه‌های فنی نوین خود است، در همین رابطه ولید ابو خالد، مدیرعامل شرکت صنایع نظامی عربستان گفت: عربستان برای ساخت پهپاد در داخل این کشور تلاش می‌کند. عربستان بر توسعه سامانه‌های راداری و همراهی با تازه‌ترین فناوری هوش مصنوعی و امنیت سایبری متمرکز است.
عربستان در نوامبر ۲۰۲۱، پروژه توسعه پهپادی تحت عنوان «حارس الأجواء» (محافظ حریم هوایی) را برای افزایش سطح آمادگی سیستم نظامی کشور آغاز کرد عربستان در نوامبر ۲۰۲۱، پروژه توسعه پهپادی تحت عنوان «حارس الأجواء» (محافظ حریم هوایی) را برای افزایش سطح آمادگی سیستم نظامی کشور آغاز کرد. پهپاد جدیدی دارای ویژگی‌های پیشرفته است و مجهز به سیستم‌های ناوبری و کنترل خودکار استو دوربین‌هایی با دقت بالا و سیستم فرود و برخاستن خودکار در آن تعبیه شده و سیستم‌های ارتباطی و انتقال اطلاعات آن نیز به روز خواهد شد. این پهپاد، جز پهپادهای تاکتیکی با حجم متوسط و مأموریت‌های متعدد است.
علوان حسون العبوسی، سرتیپ خلبان در این‌باره به الخلیج آنلاین گفت: با توجه به نقش مهم پهپادها، عربستان بر اساس اصل همکاری با ترکیه، اقداماتی برای مشارکت با این کشور برای تولید پهپاد انجام داده است. عربستان نسخه قدیمی پهپاد با اهداف شناسایی را دارد اما اخیراً تولید نسخه‌های جدید با همکاری با شرکت ترکیه هابوب را آغاز کرده است. تولید مشترک پهپاد با ترکیه از سال جاری آغاز شده و نزدیک به ۴۰ پهپاد طی ۵ سال آینده تولید خواهد شد.
وی در ادامه افزود: عربستان و ترکیه بر سر تجهیز پهپادها به راکت‌های هدایت شونده پیشرفته از نوع MAM-L که توسط شرکت روکیتسان تولید می‌شود و در پهپادهای بیرقدار به کار می‌رود، توافق کردند.
کلام پایانی
آنچه در پایان می‌توان گفت این است که روابط میان ترکیه و عربستان و تغییرات ایجاد شده و تقویت آن، چه در بُعد تجاری و چه نظامی و دفاعی، متأثر از عوامل داخلی و بین‌المللی است و به عبارت دیگر پای روابط ژئوپولتیک در میان است. موضع همراه با نوسان آمریکا فضای مناسبی را برای برقراری روابط سازنده میان ریاض و آنکارا به وجود آورده است. تبادل سفر میان رهبران دو کشور نشان از درک این موضوع از سوی طرفین است که نیاز به رابطه متوازن دارند.
اقتصاد در تحرکات اخیر ترکیه در قبال عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس حرف اول را می‌زند. هدف اساسی اردوغان یافتن راهکاری برای بحران اقتصادی ترکیه از طریق جذب سرمایه کشورهای غنی است. اردوغان پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهور ترکیه به شدت به دنبال دستاورد اقتصادی است و ریاض در این زمینه می‌تواند در تحقق اهداف رئیس جمهور ترکیه کمک شایانی کند.
عربستان پروژه اقتصادی سودآوری برای ترکیه است. سعودی‌ها به عنوان گردشگر و سرمایه گذار می‌توانند، به اقتصاد ترکیه کمک شایانی کنند و بازارهای عربستان برای کالاهای ترکیه نقش حیاتی دارند. در مقطعی که روابط دو کشور رو به ضعف نهاده بود و به دنبال آن تراز تجاری میان دو کشور کاهش پیدا کرد، آسیب زیادی به صنایع ترکیه وارد شد. جدای از بحث اقتصادی، نباید از ابعاد سیاسی هم غافل شد به ویژه که اخیراً شاهد نزدیک شدن ایران و عربستان به یکدیگر هستیم.
به طور کلی چشم‌انداز روابط دو کشور را می‌توان این گونه پیش بینی کرد که در عرصه اقتصادی روابط نزدیک با ریاض، به اردوغان برای احیای اقتصاد ترکیه و مقابله با تورم افسار گسیخته کمک شایانی خواهد کرد. در بخش دفاعی و نظامی هم ریاض مایل به مشارکت بیشتر در صنعت دفاعی ترکیه است و احتمالاً طی سال‌های آتی روابط اقتصادی و دفاعی دو کشور شاهد توسعه بیشتری خواهد بود.
بُعد دیگر همکاری مؤثر در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی است که احتمال دارد در زمینه موضوعات منطقه‌ای همکاری نزدیک تری شکل گیرد. با توجه به روابط دو کشور با آمریکا و اینکه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا به طور قابل توجهی بر مناسبات آنکارا و ریاض تأثیر خواهد گذاشت، توجه به بُعد بین‌المللی ضروری و اجتناب ناپذیر است.
