گسترش انواع جهش‌یافته ویروس کرونا به این معنی است که کووید-۱۹ احتمالا برای همیشه در میان ما خواهد بود. مردم احتمالا برای مبارزه با جهش‌های جدید به طور دائم به دوزهای یادآور نیاز دارند. اما متخصصان هشدار می‌دهند که واکسیناسیون همه‌ی مردم دنیا به طور سالانه غیرممکن است، پس گسترش ویروس ادامه خواهد داشت.
در حالی به دومین سال همه‌گیری نزدیک می‌شویم که ویروس کرونا به دشمنی سرسخت‌تر از همیشه جهش پیدا کرده. تعدادی از جهش‌ها که دانشمندان در شیوع‌های سریع اخیر کشف کرده‌اند به طرز قابل توجهی نگران کننده هستند. نگرانی‌هایی به وجود آمده که این سویه‌ها واگیردارتر هستند یا حداقل تا حدی می‌توانند از ایمنی واکسن یا بیماری‌های قبلی فرار کنند.
روشن‌تر بگوییم، هیچکس نمی‌داند فاز بعدی همه‌گیری چگونه خواهد بود. آیا یک گونه‌ی خطرناک در آینده بدون این که شناسایی شود گوشه‌ای در کمین است؟ واکسن‌ها در بلندمدت چقدر کارایی دارند؟ و این که بالاخره کی می‌توانیم درباره بازگشت به مدرسه و اداره‌ها یا دورهمی با خویشاوندان مسن‌تر فکر کنیم؟ برخی از بهترین متخصصان بیماری‌های واگیردار تمایلی به اظهار نظر ندارند.
«اولین اصل بیماری واگیردار: هیچ وقت پاتوژن‌های خودتان را دست کم نگیرید.» این را دکتر «لری کوری»، ویروس‌شناس مرکز تحقیقاتی سرطان فرد هاچینسن در ایالات متحده به ما می‌گوید.
علی‌رغم این عدم قطعیت، اکثر دانشمندان این حقیقت تاسف‌بار را پذیرفته‌اند: ویروس کرونا احتمالا برای همیشه بخشی از زندگی ما خواهد شد، گرچه که فاز پندمیک سرانجام به پایان می رسد. چیزی که بیشتر از همه می‌توانیم به آن امید داشته باشیم این است که ویروس به یک بیماری خفیف مشابه آنفولانزا تبدیل شود، نه یک تهدید مرگبارتر و بلندمدت.
در ادامه عوامل کلیدی که می‌توانند مسیر پندمیک را تعیین کنند توضیح داده می‌شود. برخی از مهم‌ترین سوال‌های بی‌پاسخ به این وابسته هستند که چه بر سر انواع جهش‌یافته بعدی می‌آید و واکسیناسیون و ایمنی هم‌پای آن‌ها پیش خواهد رفت یا خیر؟
چهار نوع ویروس کرونای انسانی دیگر از قبل به صورت اندمیک در بین مردم وجود داشت، یعنی این ویروس‌ها به طور مداوم در حال شیوع هستند، اما به سطح پندمیک نمی‌رسند. در اغلب موارد این ویروس‌ها فقط باعث نشانه‌هایی خفیف شبیه سوماخوردگی‌های معمولی می‌شوند. دانشمندان همیشه این هراس را داشتند که یک ویروس کرونای جدید سر برسد که مرگبارتر و همچنین واگیردارتر است.
برویم سر وقت ویروس فعلی خودمان: SARS-CoV-2. دکتر «بکی اسمیت»، متخصص بیماری‌های واگیردار در موسسه بهداشت دوک، می‌گوید: «می‌توان با اطمینان گفت که این ویروس را به طور کامل ریشه‌کن نخواهیم کرد. بسیاری از مردم در دنیا به آن مبتلا شده‌اند. همچنین ویروس بسیار ساده گسترش پیدا می‌کند.»
ویروس همچنین زونوتیک است، به این معنی که می‌تواند بین انسان‌ها و حیوانات منتقل شود. حتی اگر بتوانیم SARS-CoV-2 را در انسان‌ها ریشه‌کن کنیم، حیوانات دوباره به سادگی یک بیماری مشابه به مردم منتقل خواهند کرد – شاید حتی یک جهش مرگبارتر آن را. تا به امروز، آبله تنها بیماری واگیردار است که در انسان‌ها ریشه‌کن شده. این ویروس هیچ مخزن حیوانی ندارد، پس برای زنده ماندن باید از انسان به انسان منتقل شود.
یک تحقیق تازه اظهار می‌کند که SARS-CoV-2 به احتمال زیاد بین ۵ تا ۱۰ سال به یک اندمیک تبدیل می‌شود، چیزی شبیه به یک سرماخوردگی معمولی که مردم در کودکی به آن مبتلا می‌شوند. این سناریو به این نظریه متکی است که موارد ابتلا خفیف باقی خواهند ماند. اگر جهش‌های تازه ویروس را در کودکان کشنده‌تر کنند، احتمالا نیاز به واکسن کرونا برای کودکان خواهد بود، مشابه واکسن فلج اطفال یا سرخک.
با این حال، متخصص برجسته بیماری‌های واگیردار، «مایک استرهلم» می‌گوید تقریبا غیرممکن خواهد بود که هر سال واکسنی برای کرونا بسازیم که در دسترس همه‌ی مردم زمین باشد. استرهلم که ریاست مرکز پژوهش و سیاست‌های بیماری‌های واگیردار در دانشگاه مینه‌سوتا را بر عهده دارد می‌گوید: «ویروس همیشه با ما خواهد بود. این چیزی نیست که بتوانیم به طور کامل در انسان‌ها ریشه‌کن کنیم.»
وقتی اولین واکسن‌ها از شرکت‌های فایزر و مدرنا برای استفاده‌ی اضطراری تایید شدند، واقعا امیدی وجود داشت که بتوانند پندمیک را متوقف کنند. واکسن‌ها بیش از ۹۰٪ موثر بودند – یک دستاورد شگفت‌انگیز – و محافظت فوق‌العاده‌ای در برابر نشانه‌های خفیف، متعادل و شدید به وجود می‌آوردند. حالا هدف واکسن‌ها متواضعانه‌تر شده: صرفا جلوگیری از بدترین نتایج، جلوگیری از مرگ و بستری در بیمارستان.
«دبورا فولر»، میکروب‌شناس و پژوهشگر واکسن در دانشگاه واشینگتن، می‌گوید «صحبت‌ها از «ما به ایمنی گله‌ای خواهیم رسید» به «قرار است ابزاری داشته باشیم که ما را به شرایط معمولی برمی‌گرداند، البته از این نقطه‌نظر که بیمارستان‌ها بالاتر از ظرفیت خود بیمار نداشته باشند» تغییر کرده‌اند.»
بخشی از این موضوع به خاطر نگرانی‌ها درباره‌ی نوع جدید ویروس، با نام B.1.351 است که در آفریقای جنوبی گسترش پیدا کرده. این سویه حامل ۱۰ جهش در پروتئین اسپایک ویروس – هدف بیولوژیکی تمام برنامه‌های پیشروی واکسن – است. سویه‌ی P.1 در برزیل نیز جهش‌های مشکل‌ساز مشابهی دارد.
B.1.351 همین الان هم مقاومتی جزئی در برابر واکسن مدرنا از خود نشان داده که یعنی هر تزریق در جلوگیری از بیماری‌های خفیفی که در اثر این سویه ایجاد می‌شوند کارایی کمتری دارد. نتایج بالینی پروژه‌های واکسن توسط موسسه‌های جانسون و جانسون، آسترازنکا و نواواکس نیز باعث بروز نگرانی‌هایی در مورد کارایی واکسن‌ها در برابر B.1.351 یا هر نوع دیگر ویروس با جهش‌هایی مشابه شده‌اند.
کیفیت این یافته‌ها هنوز به هیچ وجه قطعی نیست: تعدادی مطالعه آزمایشگاهی در پتری دیش‌ها منتشر شده‌اند، اما هیچ نتیجه‌ای از آزمایش روی افراد واقعی در ژورنال‌های پزشکی به چشم نمی‌خورد.
با این حال، طبق گفته «برایان وارد»، مدیر پزشکی شرکت تولید کننده واکسن مدیکاگو، حتی اگر واکسن‌ها در برابر برخی از سویه‌های جدید ویروس کرونا به خوبی قبل عمل نکنند، این «به این معنی نیست که واکسن‌ها به درد نمی‌خورند.» واکسن‌ها همچنان بهترین سلاح بشریت در برابر ویروس کرونا خواهند بود – و همین الان هم به‌روز رسانی آن‌ها شروع شده تا یک قدم جلوتر از ویروس باقی بمانند.
مدرنا و نواواکس با برنامه‌هایی برای دوزهای یادآور متناسب با سویه‌ی B.1.351 کار خود را ادامه می‌دهند. فایزر و جانسون و جانسون در حال دنبال کردن جریان پندمیک هستند تا سویه‌های درست را برای مبارزه در آینده انتخاب کنند.
در مجموع، به نظر می‌رسد بسیاری از افراد آسیب‌پذیر در کشورهای ثروتمند حداقل یک دوز یاداور دریافت کنند. شرکت‌های تولید کننده هنوز اعلام نکرده‌اند دوزهای یادآور چه زمانی آماده خواهند بود. تحلیل‌گر بیوتکنولوژی SVB لیرینک، جافری پُرژ می‌گوید که به عقیده‌اش دوزهای یادآور از اواخر بهار یا اوایل تابستان تزریق خواهند شد.
کار روی نسل بعدی واکسن‌ها در ده‌ها شرکت داروسازی آغاز شده است. هدف برخی از آن‌ها خنثی کردن چندین نوع ویروس کرونا با یک واکسن است، در حالی که بقیه پروژه‌ها آغاز به توسعه‌ی واکسنی کرده‌اند که همزمان در برابر آنفولانزا و کووید-۱۹ ایمنی ایجاد می‌کنند.
این احتمال وجود دارد که انواع قوی‌تر و واگیردارتر ویروس جای انواع قدیمی‌تر آن را بگیرند، که در این صورت مبارزه با پندمیک دشوارتر خواهد شد؛ اما پیش‌بینی این که ویروس در آینده دستخوش چه تغییراتی می‌شود، یا این که این تغییرات برای ما چه معنایی خواهند داشت، غیرممکن است. گذشته از هر چیز همه جهش‌ها ویروس را خطرناک‌تر نمی‌کنند.
طبق گفته دکتر «کودی مایسنر» متخصص ویروس‌های تنفسی در مرکز پزشکی تافتس: «شاید ویروس تغییر کند و کمتر واگیردار شود. شاید باعث بیماری‌هایی شود که شدت کمتری دارند، چون یک ویروس نمی‌خواهد میزبانش را بکشد.»
یک احتمال دیگر این است که نوع فعلی ویروس تا حد نهایی خود مشکل‌ساز است. بعضی از ویروس‌شناسان باور دارند که ویروس، وقتی صدها میلیون نفر را مبتلا کرده، به بالاترین حد سازگاری خود رسیده، یعنی بیشتر از این تکامل پیدا نخواهد کرد.
یک چیز قطعی باقی می‌ماند: بهترین دفاع در برابر انواع جدید توقف انتقال انسان به انسان است. واکسیناسیون گسترده‌تر می‌تواند در این راه ما را کمک کند. اگر تمام دنیا را واکسیناسیون نکنیم، افرادی که واکسن نزده‌اند به انتقال ویروس ادامه می‌دهند و ویروس نیز به نوبه خود به تغییر ادامه می‌دهد.
سوالات دشوار دیگری در ارتباط با دفاع طبیعی بدن در برابر ویروس کرونا وجود دارد. پژوهشگران در حال مطالعه‌اند که این ایمنی چه مدت دوام خواهد داشت؟ و این که آیا افرادی که یک بار به ویروس مبتلا شده‌اند در برابر انواع جدید آن آسیب‌پذیر هستند یا خیر؟
پژوهشگران دریافته‌اند که آنتی‌بادی‌های ویروس کرونا – پروتئین‌هایی که بدن را در برابر بیماری‌های بعدی حفاظت می‌کنند – بعد از چند ماه از بین می‌روند. لایه های دیگر ایمنی می‌توانند بیشتر دوام داشته باشند و مردم را از سویه‌های آینده حفاظت کنند.
دو نوع گلبول سفید که با نام سلول‌های T و سلول‌های B شناخته می‌شوند نیز مهاجمان خارجی را اغلب برای مدتی بیش از آنتی‌بادی‌ها به خاطر می‌سپارند. یک تحقیق تازه اظهار می‌کند که بیمارانی که از ویروس کرونا بهبود یافته بودند برای حداقل هشت ماه ایمنی سلول T و سلول B قدرتمندی داشتند. مطالعه‌ای درباره بیماری سارس، که با یک ویروس کرونای مشابه ایجاد می‌شود، نشان می‌دهد که بیماران بهبود یافته تا ۱۷ سال بعد از ابتلایشان از محافظت سلول T بهره‌مند بودند.
پژوهشگران، بر اساس رفتار ویروس‌های کرونای انسانی دیگر، انتظار دارند ابتلا برای بار دوم خفیف‌تر باشد. اما فردی که مجدد مبتلا شده همچنان می‌تواند ویروس را انتقال دهد.
انواع جدید موضوع را پیچیده‌تر می‌کنند، چرا که اکثر مطالعاتی که درباره‌ی ایمنی ویروس کرونا انجام شده‌اند، سویه‌هایی مثل B.1.351 را در نظر نگرفته‌اند. یک مطالعه‌ی جدید دریافته که ابتلا به B.1.351 همان‌قدر در بین افرادی که قبلا از کووید-۱۹ بهبود یافته‌اند شایع بوده که در بین باقی افراد.
در بدترین سناریوی ممکن، سیستم ایمنی افرادی که کووید-۱۹ داشته‌اند اصلا قادر به شناسایی انواع جدید نخواهد بود. برای نمونه یک مطالعه در ماه اکتبر در لانست مردی ۲۵ ساله را شناسایی کرده بود که در ماه ژوئن برای بار دوم و این بار به یک نوع جدید ویروس کرونا مبتلا شده بود و علائمی شدیدتر از اولین بیماریاش در آوریل داشت.
«جنی لوین»، پژوهشگر فوق دکتری در دانشگاه اموری، می‌گوید که هنوز فکر می‌کند واکسن‌های پیشتاز ویروس کرونا در آینده نیز موجب مقداری حفاظت خواهند شد.
به علاوه، دکتر اسمیت می‌گوید وقتی به ویروس‌هایی همچون واریسلا زوستر (ویروس آبله مرغان) نگاه می‌کنیم، واکسن‌ها گاهی اوقات بهتر از ایمنی طبیعی عمل می‌کنند. به گفته‌ی او افرادی که در کودکی واکسن آبله مرغان دریافت می‌کنند، احتمال ابتلایشان به زونا در بزرگسالی ۲۰ برابر کاهش می‌یابد.
این احتمال وجود دارد افرادی که در برابر کووید-۱۹ واکسن می‌زنند، نسبت به افرادی که به آن مبتلا شده‌اند از محافظت بیشتری بهره‌مند شوند. احتیاط‌های ضروری در برابر کووید-۱۹ هنوز هم اهمیت دارند، احتمالا حالا بیشتر از هر زمان دیگر.
ما دقیقا نمی‌دانیم که انواع جدید چرا و چگونه به این خوبی شیوع پیدا می‌کنند، پس اطمینان از این که مردم ماسک می‌زنند، از هم فاصله دارند و دست‌هایشان را می‌شویند به اندازه‌ی همیشه ضروری است.
درمان‌های ویروس – مخصوصا در مراحل اولیه و خفیف – هنوز قطعی نیستند. ممکن است مساله برای مدت زیادی به همین صورت باقی بماند. ما هنوز برای بسیاری از ویروس‌های دیگر درمان خوبی نداریم، برای مثال فلج اطفال، سرخک، اوریون و سرخچه. در عوض به واکسن‌ها تکیه می‌کنیم تا جلوی آن‌ها را بگیریم.
مایسنر می‌گوید:
«این ویروس چیزی است که یاد خواهیم گرفت با آن زندگی کنیم، درست مثل آنفولانزا. چیزی که واقعا می‌خواهیم از پس آن بر بیاییم توقف بستری شدن‌ها و مرگ‌ها است.»
