از زمان آغاز درگیری‌ها میان روسیه و اوکراین ، نشست‌های مختلفی از سوی میانجی‌گران برگزار شده اما هیچکدام به یک راه حل سیاسی و دیپلماتیک دست پیدا نکرده است.
عربستان در آغاز هفته جاری میزبان نشستی ۲ روزه برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه اوکراین بود که بدون حضور نمایندگان روسیه برگزار شد. در این رویداد نمایندگانی از بیش از ۴۰ کشور از جمله برزیل، انگلیس، هند، چین، آمریکا، ترکیه، آفریقای جنوبی و کشورهای اتحادیه اروپا حضور داشتند.
عربستان پس از تغییر در استراتژی و سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود تلاش دارد تا نقش و جایگاه جدید و تعریف‌شده‌ای را برای خود دست و پا کندعربستان پس از تفاهم‌های مصالحه با کشورهای منطقه، اکنون با تغییر استراتژی به‌دنبال نقش و جایگاه جدید در مهم‌ترین مسائل بین‌المللی است و پس از تلاش‌های بی‌فرجام برخی کشورها برای دستیابی به یک راهکار برای بحران اوکراین این بار عربستان تلاش کرد تا با برگزاری نشستی در جده ضمن نقش‌آفرینی جدید خود، با گردهم آوردن مقامات امنیتی تعدادی از کشورها، طرح صلح خود را ارائه دهد. در واقع عربستان پس از تغییر در استراتژی و سیاست‌های منطقه‌ای و بین المللی خود تلاش دارد تا نقش و جایگاه جدید و تعریف شده‌ای را برای خود دست و پا کند.
«حسن بهشتی‌پور» کارشناس مسائل اوراسیا درباره نقش عربستان در برگزاری این نشست به ایسنا گفت: عربستان دپیلماسی پول را دنبال می‌کند و با موضع بی‌طرفی که در جریان جنگ روسیه و اوکراین اتخاذ کرد از بازار نفت هم سود برد و با وجود اینکه آمریکا فشار آورد تا تولید نفت را برای کاهش صادرات نفت روسیه، افزایش دهد اما چنین کاری را انجام نداد و حتی با روسیه در اوپک‌پلاس همکاری کرد.
وی افزود: همچنین در دور زدن تحریم‌ها با روس‌ها هماهنگی داشت و در نشست جده نیز هزینه هنگفتی کرد تا یک اعتبار منطقه‌ای و بین‌المللی کسب کند زیرا در مسئله خاشقچی و اتفاقات بعد از آن چهره عربستان در فضای بین الملل خدشه دار شده بود.
عربستان با تعریف یک استراتژی چندجانبه برای عملکرد و رویکرد خود در فضای موجود منطقه و بین‌المللی، ضمن تامین منافع خود، می‌داند اگر در نشست‌هایی مانند آنچه در جده اتفاق افتاد بتواند موفقیتی کسب کند، طبیعتا اعتبار و جایگاه خود را بهبود خواهد بخشید. در واقع در صورتی که فرآیند صلح عربستان به نتیجه برسد، امتیاز ویژه و برگ برنده‌ای برای سعودی‌ها خواهد بود.
«عماد آبشناس» مدیر خبرگزاری اسپوتنیک در تهران نیز در گفت‌وگو با ایسنا گفت: وقتی درباره میانجی‌گری کشوری صحبت می شود طبیعتا باید دو طرف مسئله حضور داشته باشند در غیر این صورت میانجی‌گری بی‌معنی است. بنابراین عربستان به این دلیل که می واهد روابط خود را با روسیه حفظ کند این بحث را مطرح کرده تا بگوید تلاش دارد به عنوان میانجی نقش ایفا کند.
مدیر رسانه روسی گفت: باید در نظر داشته باشیم که شخص زلنسکی با استفاده از فضاهای موجود بین‌المللی برای دستیابی به اهداف خود و همچنین حامیانش یعنی آمریکا، انگلیس و سایرین تلاش می‌کند و همین عوامل اجازه دست یافتن به یک نقطه نظر و راه حل سیاسی و دیپلماتیک را برای جنگ روسیه و اوکراین نداده است.
آبشناس اظهار داشت: تنها مطلبی که از برگزاری نشست جده می‌توان برداشت کرد، این که بر کسی پوشیده نیست تصمیم‌گیری در اوکراین در اختیار زلنسکی نیست و تصمیم گیرنده اصلی آمریکا و انگلیس هستند و تا زمانی که آن ها تصمیم نگیرند این مسئله به صورت دیپلماتیک حل نمی‌شود.
او با بیان این که رئیس‌جمهور اوکراین به ابزاری در دست آمریکاست، گفت: جوسازی و فضای بین‌المللی عملا در اختیار غرب است و اظهارات زلنسکی هم فایده‌ای ندارد. در هر حال اگر می‌خواستند مذاکره‌ای انجام شود و به یک راه‌حل برسند قطعا روسیه هم باید دعوت می‌شد و دو طرف صحبت کرده و سایر شرکت‌کنندگان دخالتی نمی‌کردند. لذا نفس اینکه روسیه دعوت نیست خودش نوعی مشکل است.
با این حال، رایزنی‌های مشاوران امنیت ملی و نمایندگان ۴۰ کشور در شهر جده در خصوص طرح ۱۰ ماده‌ای صلح اوکراین برای پایان دادن به بحران این کشور با روسیه، پس از ۲ روز برگزاری تنها به یک بیانیه اکتفا کرد که در آن توافق کردند به رایزنی‌ها جهت یافتن زمینه‌های مشترک که راه را برای صلح هموار می‌کند، ادامه دهند.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز روز دوشنبه و در پاسخ به سوالی در ارتباط با بحران اوکراین و نگاه ایران به این موضوع گفت: ما همواره بر این موضع ثابت و اصولی خود در مورد بحران اوکراین تاکید کرده‌ایم که جنگ راه حل این بحران نیست. ما از ابتدای جنگ در اوکراین تلاش‌هایی را در عالی‌ترین سطح برای توقف جنگ و انجام گفت‌وگو برای حل این بحران در دستور کار قرار دادیم و در این ارتباط اقدامات فعالانه‌ای را به عمل آوردیم. ما ناتو و تحریکات ناتو را از ریشه‌های اصلی جنگ اوکراین می‌دانیم.
در عین حال، برخی از کشورها و یا مقامات روس واکنش‌هایی را نسبت به این نشست و عدم حضور روسیه ابراز داشتند که در همین رابطه «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه نشست ۲ روزه جده را نمایانگر عزم غرب برای «تداوم تلاش‌های بی‌ثمر در راستای بسیج جامعه بین‌المللی و مشخصاً جهان جنوب در حمایت از راهکار صلح ولودیمیر زلنسکی» دانست؛ تلاش‌هایی که به گفته ریابکوف، از همین ابتدای امر غیرقابل دفاع و محکوم به فنا هستند.
این مقام روس ابراز داشت: درباره دعوت از شرکای بریکس شامل چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی که دعوت شدند و رفتند، این درک وجود دارد که ما و دیگر اعضای بریکس گفت‌وگویی برگزار کرده و عقاید مرتبط در پی نشست جده را به اشتراک بگذاریم.
وی افزود: گرچه روسیه کنار گذاشته شد، اما، مذاکرات منطقی بود و مشارکت اعضای بریکس ممکن است از نظر معرفی حامیان غربی کی‌یف با «عقل سلیم» مفید باشد. البته هنوز متوجه نشده‌ایم که دقیقا چه اتفاقی در جده افتاده است. در این نشست درک درستی از توازن قدرت و همسویی واقعی نیروها به مصلحت خواهد بود و روسیه این موضوعات را با شرکای خود در بریکس مورد بحث قرار خواهد داد.
دیمیتری مدودف معاون رئیس شورای امنیت و رئیس جمهور سابق روسیه در واکنش به نشست جده با بیان اینکه گفت‌وگو درباره منشور سازمان ملل بدون در نظر گرفتن حق حاکمیت کشورها غیر ممکن است، افزود: هرگونه پیشنهادی برای صلح می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد اما به شرط آن‌که این سه مورد را محقق کند. اول اینکه هر دو طرف باید در گفت‌وگوها مشارکت داشته باشند که در نشست جده روسیه غایب بود. دوم اینکه جنبه تاریخی را باید در نظر گرفت و این نکته را خاطرنشان ساخت که اوکراین پیش از ۱۹۹۱ وجود نداشته و تکه جدا شده‌ای از امپراتوری روسیه است و مساله سوم پذیرش واقعیت‌های کنونی می‌باشد و اینکه اوکراین کشوری در آستانه فروپاشی است و بخش‌هایی از سرزمین‌هایش به روسیه بازگشته است.
این در حالی است که در مذاکرات انجام شده در جده و همچنین در بیانیه پایانی این نشست در مورد اختلافات سرزمینی که از موانع تحقق حل‌وفصل این بحران است، صحبتی نشده و طبیعتا نمی‌توان انتظار داشت برآیند این نشست به یک نتیجه ملموس ختم شود.
بهشتی‌پور همچنین درباره عدم حضور روسیه در نشست جده گفت: اینکه روسیه در این نشست حضور نداشت، به این دلیل بوده که بیشتر چینی‌ها این کشور را نمایندگی می‌کنند زیرا چینی‌ها پیش از این طرح ۱۲ ماده‌ای را ارائه کرده بودند و روسیه از آن استقبال کرد اما اوکراین نپذیرفت. عدم حضور روسیه در این نشست می‌تواند ۲ حالت داشته باشد، یعنی روسیه رسما آن را نفی نمی‌کند بلکه اعلام کرده نتایج را پی‌گیری می‌کند، از طرفی نمی‌خواست با حضورش اعتباری به عربستان داده باشد لذا به صورت احتیاطی با مسئله برخورد کرده است.
با درک این مسائل، به نظر می‌رسد هدف اوکراین این است کشورهایی مانند آفریقای جنوبی، برزیل، چین، هند و آن‌هایی که موضع بی‌طرف داشتند را به سمت حمایت از اوکراین بکشاند و این‌گونه القاء کند که طرفدار صلح است.
طبق ادعای کی‌یف، «زمان برای میانجی‌گرها» مانند چین، برزیل و واتیکان به پایان رسیده است و در حالی که ابتکار عمل اندونزی نیز «فقط برای روسیه زمان خواهد خرید»، اوکراین آماده است تا در مورد پیشنهادات مطرح شده از سوی آفریقا بحثی داشته باشد اما هیچ قصدی برای توقف درگیری ندارد.
مسکو اما نسبت به «برنامه صلح» که در نشست جده ارائه شده مشکوک است و می‌گوید این مسئله صرفا تلاشی از سوی غرب برای متقاعد کردن کشورهای خنثی جهت حمایت از فرمول صلح ۱۰ بندی زلنسکی است.
زلنسکی مدعی است روسیه باید نیروهای خود را از اوکراین خارج کند، تمامیت ارضی اوکراین را بازیابی کند و اسرای جنگی را با اوکراین تحت فرمول « همه در ازای همه» مبادله کند. همچنین کی‌یف باید به موجب مکانیسم‌های بین‌المللی از امنیت نظامی، هسته‌ای، غذایی، بیولوژیکی و انرژی برخوردار باشد. علاوه بر این، اوکراین درخواست کرده که روسیه از بابت تمامی خسارات ناشی از خصومت‌ها غرامت بپردازد.
با این حال، روز یکشنبه یک مقام ارشد اروپایی به روزنامه «وال استریت ژرونال» گفت کی‌یف بر خلاف گذشته، در نشست جده اصراری بر جلب حمایت برای طرح صلح پیشنهادی خود ندارد.
روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» هم روز شنبه نوشت در شرایطی که اوضاع میدانی برای اوکراین خوب پیش نمی‌رود و رئیس‌جمهور این کشور هم گفته احتمالا فشارها برای یافتن مسیری از راه مذاکره به منظور صلح با روسیه افزایش می‌یابد، کی‌یف تمام تلاش خود را برای «تضعیف موضع مسکو» به کار بسته و نشست جده در واقع نقطه آغاز این تلاش است.
