سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در شرایطی برگزار شد که هنرمندان تئاتر کشور یک سال کرونایی را با همه محدودیت‌ها و مشکلات معیشتی و اقتصادی و فشار روانی که به آنها وارد شده بود پشت سر گذاشتند از این رو برپایی این رویداد هنری به نوعی می‌توانست امید به بقای تئاتر و رونق گرفتن فعالیت‌های این حوزه را در دل هنرمندان زنده کند. در شرایطی که تقریباً تئاتر کشور در شرایط نیمه تعطیل به سر می‌برد و هنرمندان حوزه‌های مختلف تئاتری سال سختی را پشت سر گذاشته بودند این جشنواره کورسوی امیدی برای هنرمندان بود و تا اندازه‌ای اندک نیز به معیشت آنها کمک کرد.
البته انتقاداتی هم در چرایی برگزاری جشنواره با توجه به شرایط نامساعد گسترش بیماری کرونا وجود داشت و عده‌ای دیگر هم اعتقاد داشتند اگر قرار است امسال جشنواره‌ای برگزار شود، بهتر است که کاملاً به صورت آنلاین باشد اما در نهایت و با وجود انتقاداتی که مطرح بود جشنواره به صورت حضوری و آفلاین برگزار شد. بخش تئاتر خیابانی جشنواره که امسال سامان خلیلیان عهده دار دبیری آن بود از جمله بخش‌هایی از جشنواره بود که امکان اجرای آنلاین یا حتی آفلاین برای آن وجود نداشت چون نفس اجرای تئاتر خیابانی بر پایه حضور تماشاگر استوار است و مخاطبان باید نفس به نفس اجراگران به اتفاقاتی که در هر اجرا رخ می‌دهد، واکنش نشان دهند.
از ابتدای اعلام نام هیأت انتخاب بخش خیابانی، انتقاداتی به نحوه برگزیدن این هیأت از طرف فعالان حوزه تئاتر خیابانی مطرح شد که این انتقادات بعد از اعلام نام داوران نمود بیشتری یافت. گلایه فعالان تئاتر خیابانی به اسامی که به عنوان هیأت انتخاب و داور این دوره از جشنواره اعلام شده بود نه به دلیل سطح سواد و تحصیلات این هنرمندان بود نه سابقه شأن در حوزه تئاتر بلکه به میزان فعالیت و تخصصشان در زمینه تئاتر خیابانی برمی‌گشت چون تعدادی از این افراد با وجود سابقه علمی و اعتباری که در فضای تئاتر ی کشور داشتند هیچ فعالیتی در زمینه تئاتر خیابانی نکرده بودند.
با اعلام منتخبان این بخش اعتراض هنرمندان تئاتر خیابانی به اوج رسید چون معتقد بودند عدالت در زمینه انتخاب برگزیدگان این بخش رعایت نشده است و چون داوران تخصص و تجربه لازم را در زمینه تئاتر خیابانی نداشتند، نتوانستند انتخاب‌های شایسته و به حقی در این بخش داشته باشند. برخی نیز معتقد بودند که تعدادی از پذیرفته شدگان شایسته حضور در جشنواره تئاتر فجر را نداشتند و با لابی‌گری به این رویداد راه یافته بودند.
در این زمینه با تعدادی از فعالان حوزه تئاتر خیابانی و تعدادی از هنرمندانی این عرصه که در این دوره از شهرهای مختلف در جشنواره تئاتر فجر حضور داشتند، گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
تئاتر خیابانی درگیر لابی‌گری شده است
پژمان شاهوردی مدیر کانون تئاتر خیابانی استان لرستان با اشاره به دوره‌های پیشین جشنواره بین المللی تئاتر فجر گفت: در سال‌های گذشته حضور آثار نمایشی منتخب از جشنواره‌های متفاوت و حضور آنها در بخش‌های مختلف جشنواره تئاتر فجر با رقابت بسیار سختی همراه بود که به اعتبار جشنواره تئاتر فجر می‌افزود. معتقدم جشنواره تئاتر خیابانی مریوان ویترین تئاتر خیابانی کشور است و سطح آن از جشنواره تئاتر فجر امسال بالاتر است.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی بروجرد با انتقاد از سیاستگذاران جشنواره تئاتر فجر بیان کرد: معتقدم جشنواره تئاتر خیابانی مریوان ویترین تئاتر خیابانی کشور و سطح آن از جشنواره تئاتر فجر امسال بالاتر است. تئاتر خیابانی به دلیل نداشتن متولی مشخص درگیر رابطه‌ها و لابی‌گری‌ها شده است. چرا نمایشی که در جشنواره‌های استانی و ملی رد می‌شود با رابطه‌های موجود به راحتی به جشنواره تئاتر فجر راه پیدا می‌کند؟
این کارگردان برگزیده تئاتر فجر ادامه داد: تئاتر خیابانی شبیه شوخی شده است. دبیر جشنواره تئاتر فجر و دبیر بخش خیابانی برچه اساس و معیار داوران این بخش را انتخاب کردند و با چه معیاری کارهای سطحی و نازل منتخب برای حضور در این بخش انتخاب اما کارهای ارزشمند کنار گذاشته شدند. سیاستگذار و مدیر بخش خیابانی تئاتر فجر به دلیل نبود برنامه‌ریزی صحیح باید پاسخگوی سطح کیفی نازل این بخش از جشنواره تئاتر فجر باشد.
انتخاب درست داوران ریشه ناعدالتی را می‌خشکاند
احمد جعفری بازیگر و کارگردان تئاتر نیز با اشاره به یک سال بیکاری هنرمندان تئاتر بدون حمایت دولت گفت: با همت دبیر جشنواره و ستاد برگزاری، شرایط حضور نمایش‌های خیابانی در این رویداد فراهم شد که جای قدردانی دارد اما در این دوره انتقاداتی نسبت به هیأت انتخاب و داوران نهایی بخش خیابانی وجود داشت چون متأسفانه برخی از آنها متخصص این عرصه نبودند و همین مساله باعث ناراحتی تعدادی از هنرمندان شد.
این هنرمند ایلامی با اشاره به لزوم متخصص بودن داورانی که برای بخش خیابانی جشنواره تئاتر فجر انتخاب می‌شوند، افزود: چه خوب است در سال‌های آینده هر فردی که دبیر بخش خیابانی جشنواره تئاتر فجر می‌شود کمی تخصصی‌تر به انتخاب بازبین‌ها و داوران اصلی بپردازد. با انتخاب صحیح داوران ریشه ناعدالتی‌ها خشکیده می‌شود چون این ناعدالتی ریشه در نداشتن تخصص دارد به شکلی که به نظر می‌رسد در این شرایط ارتباطات و تماس‌ها بودند که نقش پررنگی در انتخاب آثار خیابانی داشتند نه کیفیت اجرا و ویژگی‌های مضمونی و اجرایی آثار. در دوره‌های آینده دبیر جشنواره می‌تواند افرادی را به عنوان داور یا بازبین انتخاب کند که حداقل اجرای هنرمندان تئاتر خیابانی در شرایط سخت و سرمای زمستان را درک کنند و با شرایط تولید یک نمایش خیابانی آشنایی داشته باشند.
قادر آشنا صدای اعتراضمان را بشنود
سوران حسینی نویسنده و کارگردان کردستانی که امسال با نمایش «وطوپیا» در جشنواره تئاتر فجر حضور داشت نیز درباره این بخش از جشنواره گفت: با وجود کوتاهی‌ها و مظلومیت اهالی تئاتر خیابانی، امسال هنرمندان اجراهای خوبی در جشنواره داشتند اما متأسفانه اجحاف به هنرمندان تئاتر خیابانی در داوری‌ها مشهود بود و کنار گذاشتن برخی کارها، نارضایتی و اعتراض هنرمندان را در پی داشت.
وی تصریح کرد: انتظار نداشتیم داوران قضاوت‌های اشتباه خود را به هنرمندان تحمیل کنند چون کسانی که از تئاتر خیابانی دور هستند نباید این گونه نمایشی را قضاوت کنند. امیدواریم قادر آشنا مدیر کل هنرهای نمایشی صدای اعتراض ما بشنود.
دبیر همایش ملی تئاتر خیابانی «راهیان نور» ادامه داد: تئاتر خیابانی نیازمند پالایش است و علیرغم پتانسیل‌های فراوان و هنرمندان کاربلد این گونه نمایشی هنوز تا رسیدن به جایگاه اصلی خود فاصله بسیار دارد.
شیوه مدیریتی تئاتر خیابانی از همگرایی و هم افزایی دور شده است
مصطفی بوعذار نویسنده و کارگردان خوزستانی نیز در این باره مطرح کرد: متأسفانه شیوه مدیریتی تئاتر خیابانی از همگرایی و هم افزایی دور شده و به مجالی برای رابطه بازی‌های معمول و انشقاق در میان هنرمندان تبدیل شده است. در سال‌های اخیر اعتراض‌هایی پیرامون وضعیت نامطلوب تئاتر خیابانی مطرح شده که از سوی مدیران فرهنگی نادیده گرفته شده است. البته سکوت برخی از هنرمندان نشانه نجابت آنها است که در قبال زیاده خواهی‌های افراد فرصت طلب سکوت اختیار کردند اما این رفتار به معنای رضایت از وضع موجود نیست.
این مدیر فرهنگی و هنری ادامه داد: نقطه اوج شیوه نامطلوب مدیریتی در جشنواره تئاتر فجر نمایان شد که در بخش «سرباز انقلاب» شاهد نمایش‌های بودیم که در شأن نام سردار سلیمانی نبودند اما بنابر برخی ملاحظات و ارتباطات در این بخش حضور داشتند.
وی با تاکید بر اینکه تئاتر خیابانی نیازمند آسیب شناسی جدی در حوزه مدیریتی است، گفت: هنری که برآمده از مردم و برای مردم است نیازمند مدیرانی مردمی و جهادی است. جشنواره تئاتر فجر محلی برای نان به هم قرض دادن نیست از طرفی بی توجهی به داشته‌ها و سرمایه‌های هنری و هنرمندان حرفه‌ای تئاتر خیابانی برای استفاده در امر داوری جای تأمل دارد.
مدیر انجمن تئاتر شاهد ادامه داد: اگر جناب قادر آشنا قدرت اجرایی لازم برای بهبود وضع نامطلوب تئاتر خیابانی را ندارد به صراحت اعلام کند تا هنرمندان تئاتر خیابانی به دنبال راه حل دیگری باشند. افراد سودجو و فرصت طلبی که برای مقاصد شخصی و گروهی در بدنه تئاتر کشور فعالیت می‌کنند باید از این حوزه خارج شوند چون تئاتر کشور جایی برای رابطه‌ها و ایجاد مافیا نیست.
اختلاف فاحش بخش تئاتر خیابانی با دیگر بخش‌های «تئاتر فجر»
مهدی صالحیار کارگردان تئاتر خیابانی از آذربایجان شرقی که امسال با نمایش «ساری گلین» در جشنواره تئاتر فجر حضور داشت، درباره تفاوت بخش خیابانی با بخش‌های دیگر جشنواره بیان کرد: تئاتر خیابانی همیشه ویترین جشنواره‌هاست اما همچنان اختلاف فاحشی با سایر بخش‌های دیگر جشنواره دارد. متأسفانه تئاتر خیابانی به جایگاه اصلی خود نرسیده و در بحث حمایت‌های مالی و جوایز در بخش خیابانی به هنرمندان ظلم شده است.
مسئول دفتر تئاتر خیابانی استان آذربایجان غربی ادامه داد: فعالیت هنرمندان تئاتر خیابانی با وجود اجرا در شرایط سخت آب و هوایی و نصب دکور در خیابان و فضای باز ارزش‌گذاری صحیحی نشده است اما باوجود مشکلات معیشتی و دشواری‌های تئاتر خیابانی امسال نیز همچون سال گذشته بودجه مناسبی به این بخش اختصاص پیدا نکرد و متأسفانه طی سال‌های اخیر اقدامی برای بهبود اوضاع انجام نشده است.
مهدی حبیبی کارگردان نمایش خیابانی «هشت روز بدون تماس تصویری» که در بخش خیابانی این دوره از جشنواره حضور داشت با اشاره به سمت و سوی داوری‌های امسال این رویداد گفت: اگر رابطه‌ها و لابی‌ها وجود ندارد چگونه فردی که حتی یک دقیقه سابقه اجرای تئاتر خیابانی ندارد سال‌هاست بر مسند داوری می‌نشیند. جایگاه علمی هریک از داوران و اعضای هیأت انتخاب قابل تأمل و احترام است اما فردی خنثی و بی تجربه در حوزه تئاتر خیابانی نباید در ترکیب داوران قرار بگیرد.
وی با انتقاد از روند گزینش هیأت داوران بخش تئاتر خیابانی بیان کرد: جشنواره امسال به شدت مورد نقد است و داوری‌ها زیر سوال رفته است. با این روند با آبروی تئاتر خیابانی بازی شده است و دبیر جشنواره تئاتر فجر و مدیر بخش خیابانی باید پاسخگوی اجحاف‌های صورت گرفته در حق هنرمندان این حوزه باشند.
