ضربه تغییرات اقلیمی به تجارت

انتظار می‌رود زیان‌‌‌های اقتصادی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، در طول زمان افزایش یابد و مهم‌ترین تاثیرات آن در فقیرترین کشورها ایجاد شود. این کشورها ممکن است به دلیل تاثیرات تغییرات آب‌وهوایی، ثروت خود را به ازای هر نفر بین ۱۷ تا ۳۰‌درصد از دست دهند. در مقابل، ثروتمندترین کشورها احتمالا تحت‌تاثیر چندانی قرار نگرفته‌ یا حتی رشد اقتصادی فزاینده‌‌‌ای را تجربه کنند. بانک جهانی تخمین می‌زند که تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند تا سال ۲۱۰۰ درآمد جهانی را تا ۲۰‌درصد کاهش دهد. کشورهای درحال توسعه به‌ویژه در برابر این تاثیرات آسیب‌‌‌پذیرند؛ زیرا بیشتر به کشاورزی و منابع طبیعی متکی هستند.

افزایش نابرابری اقتصادی

مطالعه‌‌‌ای که توسط هیات بین‌‌‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی انجام شد، نشان داد که تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند تا سال ۲۰۳۰، ۱۰۰میلیون نفر دیگر را به فقر بکشاند. اکثریت این افراد در کشورهای درحال توسعه خواهند بود. این نهاد معتقد است که تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه را تا ۲‌درصد در سال کاهش دهد. تحقیقات دانشگاه استنفورد نشان داده است که تغییرات آب‌‌وهوایی از دهه ۱۹۶۰ به این سو، نابرابری اقتصادی را تشدید کرده است. این مطالعه نشان داد که گرم شدن کره‌زمین، کشورهای سردتر مانند نروژ و سوئد را غنی کرده است؛ در حالی که رشد اقتصادی در کشورهای گرم‌‌‌تر مانند هند و نیجریه با چالش‌‌‌های جدی‌‌‌تری مواجه شده است. شکاف بین بالاترین و کمترین تولید ناخالص داخلی سرانه، به دلیل تغییرات آب‌‌وهوایی، تقریبا ۲۵‌درصد افزایش یافته است.

به بیان دیگر، اثرات اقتصادی تغییرات آب‌‌وهوایی به‌‌‌طور متوازن در بین کشورها یا مناطق توزیع نشده است. برای نمونه، کشورهای جنوب آسیا در معرض سیل، کمبود آب، آتش‌‌‌سوزی و توفان هستند که می‌‌‌تواند به از دست دادن۱۰ تا ۱۸‌درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به دلیل حوادث آب‌‌وهوایی شدید منجر شود.تغییرات آب‌‌وهوایی به طرق مختلف نابرابری اقتصادی را تشدید می‌کند. برای مثال، رویدادهای شدید آب‌‌وهوایی مانند توفان، سیل و خشکسالی می‌‌‌تواند محصولات، خانه‌‌‌ها و زیرساخت‌‌‌ها را از بین ببرد و توسعه اقتصادی مناطق آسیب‌دیده را به عقب براند. این امر به نوبه خود می‌‌‌تواند به چرخه معیوب فقر و تخریب محیط‌زیست منجر شود؛ زیرا مردم مجبور می‌‌‌شوند برای زنده‌ماندن به شیوه‌‌‌های ناپایدار مانند جنگل‌‌‌زدایی و صید بی‌رویه تکیه کنند.

برای نمونه، سیل سال ۲۰۱۰ در پاکستان بیش از ۲۰میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داد که بسیاری از آنها در فقر به سر می‌‌‌بردند و برای امرار معاش دست‌وپنجه نرم می‌‌‌کردند. در عین حال، نابرابری اقتصادی با تداوم الگوهای مصرف ناپایدار و به بن‌بست کشاندن تلاش‌‌‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای، موجب تغییر اقلیم می‌شود.افزون بر این، نابرابری اقتصادی اجرای سیاست‌‌‌های آب‌‌وهوایی موثر را دشوار می‌کند. افراد و شرکت‌های ثروتمند نسبت به افراد و جوامع فقیرتر قدرت و نفوذ بیشتری بر سیاست‌های دولت‌‌‌ها دارند و اغلب در برابر سیاست‌‌‌هایی که سودشان را کاهش می‌دهد یا مصرفشان را محدود می‌کند، مقاومت می‌کنند.

این امر به یک بن‌بست سیاسی در مورد اقدامات آب‌‌وهوایی منجر شده است؛ جایی که منافع قدرتمندان بر نیازهای سیاره و ساکنان آن اولویت دارد. افزون بر این، تاثیرات تغییرات آب‌‌وهوایی اغلب توسط جوامع فقیر و به حاشیه رانده شده جهان که کمترین امکانات را برای مقابله با آنها دارند، به‌شدت احساس می‌شود. برمبنای مطالعه‌‌‌ای که صندوق بین‌المللی پول انجام داده است، تغییرات اقلیمی تهدید قابل‌توجهی برای تلاش‌‌‌های کاهش فقر است و به طور نامتناسبی بر فقیرترین مناطق و مردم تاثیر می‌‌‌گذارد. بانک جهانی تخمین می‌‌‌زند که تغییرات اقلیمی می‌تواند ۶۸ تا ۱۳۵میلیون نفر را تا سال ۲۰۳۰ به فقر بکشاند.

تشدید روند مهاجرت

رویدادهای ناشی از تغییرات آب‌‌وهوایی مانند بالا آمدن سطح آب دریا، رویدادهای شدید آب‌‌وهوایی و خشکسالی می‌‌‌توانند باعث مهاجرت و جابه‌جایی افراد در مقیاس بزرگ شوند. این رخداد می‌‌‌تواند فشارهای اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند و موجب افزایش تنش بین کشورها شود. جمعیت‌‌‌های آواره ممکن است به کشورهای همسایه پناه ببرند و به طور بالقوه منابع را تحت فشار قرار دهند و درگیری‌‌‌ها را بر سر مرزها، زمین و دسترسی به امکانات اولیه تشدید کنند. تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند دسترسی به آب را مختل کند و موجب افزایش تنش‌‌‌ها و درگیری‌‌‌ها بر سر منابع آبی مشترک شود. برای نمونه، در مناطقی که به‌شدت به سیستم‌های رودخانه‌‌‌ای مانند نیل، گنگ یا مکونگ وابسته هستند، تغییر الگوی بارش و افزایش کمبود آب می‌‌‌تواند رقابت‌‌‌های ژئوپلیتیک را تشدید کند؛ زیرا کشورها برای کنترل منابع و حقوق آب رقابت می‌کنند.

تاثیر تغییرات اقلیمی بر کسب‌وکارها

شرکت‌های کوچک و متوسط، آسیب‌‌‌پذیرترین شرکت‌ها در برابر تغییرات اقلیمی هستند و به طور فزاینده‌‌‌ای در معرض اختلال‌‌‌های تجاری مرتبط با آب‌وهوا قرار می‌‌‌گیرند. به‌عنوان مثال، گردشگری، بخشی که بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط در آن فعال هستند، در پیامد تغییرات اقلیمی به‌شدت به چالش کشیده می‌شود. نکته مهم آنکه تنها ۳۸‌درصد از کسب‌وکارهای کوچک برای کاهش خطرات مرتبط با آب‌وهوا سرمایه‌گذاری کرده‌‌‌اند، در مقایسه با ۶۰‌درصد شرکت‌های بزرگ که در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌‌‌اند.شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل تغییرات اقلیمی با افزایش هزینه‌‌‌هایی مانند قیمت‌های انرژی بالاتر، حق بیمه و هزینه‌‌‌های مدیریت بلایا مواجه هستند.

مطالعه بانک جهانی نشان داده که تغییرات آب‌‌وهوایی تا سال ۲۰۳۰ می‌‌‌تواند برای شرکت‌های کوچک و متوسط در کشورهای درحال توسعه تا یک‌تریلیون دلار هزینه ایجاد کند.شرکت‌های کوچک و متوسط نیز به دلیل تغییرات آب‌‌وهوایی، مانند از دست دادن روزهای کاری به دلیل رویدادهای شدید آب‌‌وهوایی و اختلال در زنجیره تامین، با کاهش بهره‌وری مواجه‌اند. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داده که تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند تولید اقتصادی در ایالات‌متحده را تا ۲‌درصد تا سال ۲۰۳۰ کاهش دهد.

فرصت‌‌‌ برای شرکت‌های سبز

از سوی دیگر، تلاش برای انطباق با تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند فرصت‌‌‌ها و مزایایی را برای آن دسته از شرکت‌هایی که بر موضوعات زیست‌‌‌محیطی تمرکز کرده‌‌‌اند، مانند «کارآفرینان اقتصادی» که محصولات و خدمات جدید را توسعه می‌دهند، ایجاد کند. افزون بر این، شرکت‌های کوچک و متوسط که در افزایش بهره‌وری تولید و کاهش هزینه‌‌‌های تجاری موفق می‌‌‌شوند، ممکن است فرصت‌‌‌های جدیدی را کشف کنند. براساس مطالعه سازمان تجارت جهانی، بیش از نیمی از شرکت‌های آفریقایی اعلام کرده‌اند که بهبود عملکرد زیست‌‌‌محیطی شرکت‌هایشان موجب بهبود بازده و کیفیت محصولاتشان، دسترسی به بازارهای جدید، کاهش هزینه‌‌‌های ورودی و توانایی بهتر برای دسترسی به منابع مالی سبز شده‌است.

یکی دیگر از زمینه‌‌‌های بالقوه رشد شرکت‌ها، فناوری‌‌‌های جذب و استفاده از کربن است که به دنبال حذف دی‌اکسیدکربن از جو و استفاده از آن برای اهداف تولیدی، مانند ایجاد مواد یا سوخت‌‌‌های جدید است. توسعه این فناوری‌‌‌ها می‌تواند به کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوا کمک کند و در عین حال فرصت‌‌‌های اقتصادی جدیدی ایجاد کند. به‌علاوه تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند نوآوری و توسعه مدل‌‌‌های کسب‌وکار جدید را هدایت کند؛ زیرا شرکت‌ها و کارآفرینان به دنبال مقابله با چالش‌‌‌های ناشی از تغییر آب‌وهوا هستند. تولید گوشت گیاهی و توسعه فزاینده وسایل نقلیه الکتریکی و سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی الکتریکی را می‌‌‌توان به عنوان نمونه‌‌‌هایی ذکر کرد.

اثر تغییرات اقلیمی بر تجارت

به‌طور خلاصه آثار تغییرات اقلیمی بر تجارت جهانی را می‌‌‌توان به سه‌دسته اختلال در زنجیره تامین، افزایش هزینه‌‌‌های تجاری و تغییرات مزیت نسبی تقسیم کرد. تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند زنجیره تامین را به طرق مختلف از جمله از طریق رویدادهای شدید آب‌‌وهوایی، بالا آمدن سطح آب دریاها و تغییرات در محصولات کشاورزی مختل کند. به‌عنوان مثال، یک مطالعه توسط بانک‌جهانی نشان داد که افزایش یک‌درصدی دما، صادرات محصولات کشاورزی کشورهای درحال توسعه را تقریبا ۱۳‌درصد کاهش می‌دهد. همچنین تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند هزینه‌‌‌های تجارت را از طرق مختلف افزایش دهد؛ از جمله از طریق نیاز به ایجاد زیرساخت‌‌‌های جدید برای محافظت در برابر حوادث شدید آب‌‌وهوایی، افزایش هزینه انرژی و نیاز به رعایت مقررات جدید زیست‌محیطی.

به‌عنوان مثال، مطالعه OECD  نشان داد که تغییرات آب‌‌وهوایی می‌‌‌تواند هزینه‌‌‌های تجارت جهانی را تا سال ۲۰۵۰ تا ۳۰‌درصد افزایش دهد. تغییرات اقلیمی احتمالا مزیت نسبی کشورها را از نظر توانایی تولید و صادرات کالا و خدمات تغییر خواهد داد. به‌عنوان مثال، کشورهایی که در حال حاضر گرم و خشک هستند ممکن است حتی برای تولید محصولات کشاورزی نامناسب‌‌‌تر شوند، در حالی که کشورهای سرد و مرطوب ممکن است برای تولید این محصولات مناسب‌‌‌تر شوند. این تغییرات می‌توانند موجب تغییر در الگوهای تجارت جهانی شوند. تغییرات آب‌‌وهوایی فرصت‌‌‌های جدیدی مانند توسعه و استقرار فناوری‌‌‌های جدید سازگار با آب‌وهوا را نیز برای تجارت ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، بازار انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر به‌سرعت در حال رشد است و فرصت‌‌‌های جدیدی برای تجارت پنل‌‌‌های خورشیدی، توربین‌‌‌های بادی و سایر فناوری‌‌‌های انرژی پاک وجود دارد.

در نهایت این گزارش نتیجه‌‌‌گیری می‌کند که تغییرات آب‌‌وهوایی تهدیدی بزرگ برای اقتصاد و تجارت جهانی است. اثرات تغییرات آب‌‌وهوایی در حال حاضر در سراسر جهان به شکل رویدادهای شدید آب‌‌وهوایی، افزایش سطح آب دریاها و تغییرات در محصولات کشاورزی احساس می‌شود. این تاثیرات احتمالا در آینده شدیدتر می‌شوند و تاثیر قابل‌توجهی بر تجارت بین‌المللی خواهند داشت. به‌منظور کاهش اثرات تغییرات آب‌‌وهوایی بر تجارت، کشورها باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای اقدام کنند و سیاست‌هایی را در پیش گیرند تا با تغییرات آب‌‌وهوایی سازگار شوند. قدرت‌های بزرگ مانند ایالات‌متحده، چین و اتحادیه اروپا نقش کلیدی در رسیدگی به تغییرات آب‌وهوا و اثرات آن بر تجارت دارند. این کشورها باید برای توسعه و اجرای سیاست‌‌‌های جاه‌طلبانه اقلیمی با یکدیگر همکاری کنند.

 افزون بر این آنها باید با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود و ترویج فناوری‌‌‌های انرژی پاک، الگو باشند. آینده تجارت بین‌الملل نامشخص است، اما واضح است که تغییرات آب‌‌وهوایی تاثیر بسزایی بر نحوه تجارت جهانی خواهد داشت.  با انجام اقداماتی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و انطباق با آب‌وهوای متغیر، کشورها می‌توانند کمک کنند تا اطمینان حاصل شود که تجارت همچنان نقش مثبتی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. همچنین این گزارش در مورد ایران پیشنهاد می‌کند که محیط حمایتی‌تری برای کسب‌وکارهای سازگار با تغییرات اقلیمی ایجاد کند. این اقدامات شامل ارائه معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌ها و سایر مشوق‌ها برای مشاغلی است که در تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای خود هستند. افزون بر این ایران می‌تواند سیاست‌‌‌های تجاری حمایت‌کننده از اقدامات اقلیمی را اعمال‌کند.

این اقدامات شامل اجتناب از موانع تجاری است که ورود کالاها و خدمات سازگار با آب‌وهوا را به کشور دشوار می‌کند. در سطح کلان با توجه به سرعت‌گرفتن روندهای تغییر اقلیم، به‌تدریج هزینه‌های تجارت، الگوهای تجارت و توزیع منابع دچار تغییر می‌شود. این تغییرات بر موقعیت ژئواکونومیک ایران تاثیرات فزاینده‌ای خواهد داشت. در ایران هنوز برنامه مشخصی برای مواجهه با این تغییرات تدوین نشده است. شکل‌گیری انواع مکانیزم‌های تعدیل مرزی و قیمت‌گذاری کربن را می‌توان نخستین نشانه این تحولات دانست؛ موضوعی که هنوز در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. ایران نیازمند بازاندیشی و تطبیق سیاست‌های تجاری خود با الگوهای در حال تحول تجارت جهانی در پیامد تغییرات اقلیمی است.