به گزارش «پارسینه»، گاهی اوقات که در حال گفتگو هستیم، به کلمه خاصی می‌رسیم که به یاد نمی‌آوریم. مثلا با کسی درباره یک وعده غذایی باورنکردنی که در تعطیلات خورده ایم صحبت می‌کنیم و نمی‌توانیم به خاطر بیاوریم که نام غذا چه بود، یا سعی می‌کنیم نام یک فرد مشهور را به خاطر بیاوریم. کلمه را می‌دانیم، اما به ذهنمان نمی‌آید. شاید بتوانیم به حرف اول آن فکر کنیم یا آن را در مجسم کنیم، اما باز هم نتیجه‌ای ندارد و هر چه بیشتر فشار بیاوریم تا به یاد بیاوریم، بیشتر فرار می‌کند.
دانشمندان علوم اعصاب از این تجربه به عنوان پدیده نوک زبان یاد می‌کنند. هیلی نلسون، استاد روانشناسی و بنیانگذار آکادمی علوم اعصاب شناختی و رفتاری، می‌گوید: «این اتفاق زمانی می‌افتد که می‌دانید اطلاعات خاصی در حافظه خود دارید، اما در حال حاضر نمی‌توانید آن را کاملاً به خاطر بیاورید.» به اصطلاح کلمه «نوک زبان شما» است.
دکتر نلسون می‌گوید برخی پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهند که این نقص حافظه به دلیل «قطع ارتباط» بین بخش‌هایی از مغز که مسئول ذخیره و بازیابی خاطرات هستند، رخ می‌دهد. در اعماق مغز ساختاری به نام هیپوکامپ وجود دارد که پیام‌هایی را به مناطق مختلف می‌فرستد و همه چیز را، از گفتار و حرکت گرفته تا احساسات و یادگیری، کنترل می‌کند. هیپوکامپ همراه با نئوکورتکس، قسمت بیرونی مغز که دارای شیار‌ها و برجستگی‌ها است، در ذخیره و بازیابی خاطرات نقش دارد.
دکتر نلسون توضیح می‌دهد: «وقتی پدیده نوک زبان را تجربه می‌کنید، معمولاً به این دلیل است که فرآیند بازیابی، احتمالاً به دلیل اتصال ضعیف بین این مناطق که مانع از جریان روان اطلاعات می‌شود، به‌طور لحظه‌ای متوقف می‌شود.»
مطالعات دیگر نشان می‌دهند که پدیده نوک زبان صرفاً با نحوه سیم کشی مغز ما ارتباط دارد. تاد هَندی، متخصص علوم اعصاب شناختی و استاد روانشناسی در دانشگاه بریتیش کلمبیا، می‌گوید: «ما دانش خود از کلمات یا اطلاعات واج‌شناختی (یعنی نحوه تلفظ یک کلمه) را جدا از درک خود درباره معنای چیزی (یعنی اطلاعات معنایی) در مغز خود ذخیره می‌کنیم.»
از آنجا که کلمات و معنی آن‌ها در مناطق مختلف ذخیره می‌شوند، ممکن است یک کلمه را فراموش کنید، اما تعریف آن را به خاطر بیاورید. به عنوان مثال، ممکن است در مورد این صحبت کنید که چگونه مردم از عنکبوت می‌ترسند، اما نام این فوبیا را به طور موقت فراموش کنید. به همین ترتیب، ممکن است بتوانید کسی را به تصویر بکشید و جزئیات نحوه اولین ملاقات خود را به یاد بیاورید، بدون آن که نامش را یادتا بیاید.
دکتر هندی می‌گوید وقتی نمی‌توانید به کلمه‌ای فکر کنید، ممکن است ناامیدکننده باشد، اما نوک زبان بودن کلمه در واقع «یک پدیده انسانی بسیار عادی است.» دکتر نلسون می‌افزاید که «برای اکثر افراد در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ زندگی، رخ دادن گاه گاه لحظه‌هایی که کلمه نوک زبان است، کاملاً طبیعی است و جای نگرانی نیست.»
اگرچه این اتفاق در بزرگسالان مسن‌تر شایع‌تر است، اما لزوماً به این معنی نیست که فرد در حال تجربه زوال شناختی است. با این حال، یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ در مورد پدیده نوک زبان در میان افراد مسن نشان داد که افراد دارای شکایات حافظه، در آزمایش حافظه نتایج طبیعی کسب کردند، اما در مقایسه با بزرگسالانی که مشکل حافظه ندارند، بیشتر در به یاد آوردن نام افراد مشهور، تجربه نوک زبان بودن کلمه را داشتند. این امکان وجود دارد - اگرچه به هیچ وجه اطمینانی درباره آن نیست - که داشتن این مشکلات اغلب می‌تواند نشانه اولیه اختلال شناختی باشد.
دکتر نلسون می‌گوید: «اگر متوجه افزایش قابل توجهی در نقص حافظه یا سایر مشکلات شناختی شدید، توصیه می‌شود برای ارزیابی کامل با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.»
دکتر هندی اضافه می‌کند که این مشکل تنها در صورتی یک زنگ هشدار خواهد بود که بخشی از یک الگوی گسترده‌تر از چیز‌هایی باشد که به نظر درست نیستند. اگر نگران از دست دادن حافظه هستید، بهتر است با پزشک مراقبت‌های اولیه خود صحبت کنید.
ممکن است برخی از هفته‌ها احساس کنید که در حین صحبت دائماً مکث می‌کنید و سعی می‌کنید کلمه‌ای را به خاطر بیاورید. دکتر نلسون می‌گوید: «عواملی مانند خستگی، استرس و کم خوابی می‌توانند در بروز این پدیده نقش داشته باشند.»
او می‌افزاید، برای مثال، وقتی افراد کم‌خواب هستند، به احتمال زیاد مشکلات حافظه را تجربه می‌کنند که به دفعات بیشتری از پدیده نوک زبان منجر می‌شود.
دکتر هندی توضیح می‌دهد که موقعیت دیگری که در آن مشکلات حافظه خود را نشان می‌دهند، زمانی است که در وضعیت دشواری قرار می‌گیرید تا چیزی را به یاد بیاورید: «وقتی که می‌خواهید مردم را تحت تأثیر قرار دهید یا وقتی که به خاطر حضور در یک مصاحبه شغلی عصبی هستید یا با کسی صحبت می‌کنید که نظرش، چه شخصی یا حرفه‌ای، واقعاً برای شما مهم است ممکن است گرایش بیشتری به این چالش‌ها داشته باشید.»
دکتر هندی می‌گوید از آنجایی که پدیده نوک زبان معمولا موقتی است، این که سعی کنید کلمه را به یاد بیاورید به جای آن که از آن بگذرید، می‌تواند یک دستاورد شناختی داشته باشد. «این به نوعی مانند فشار آوردن در یک تمرین سخت است. هرچه بیشتر از مغز خود استفاده کنید، وضعیت بهتری خواهید داشت.»
اگر به دنبال راهنمایی هستید، پرسیدن از یک دوست یا جستجوی اطلاعات مرتبط ممکن است به شما در یادآوری کلمه کمک کند. دکتر نلسون می‌گوید: «با جستجوی نشانه‌های مرتبط، می‌توانید مسیر‌های عصبی مرتبط با آن حافظه خاص را فعال کنید و احتمال اینکه بعداً هم به ذهنتان بیاید، بیشتر می‌شود». با این حال، او می‌گوید که ارزش دارد به جای اتکای بیش از حد به گوگل، چیز‌ها را به تنهایی به یاد بیاورید.
هر دو متخصص معتقدند که بهترین راه برای تقویت حافظه، خواب کافی، انجام فعالیت بدنی منظم و خوردن یک رژیم غذایی مغذی است. یک بررسی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که تمرینات هوازی منظم موجب بهبود حافظه و عملکرد شناختی در افراد مسن فاقد مشکل حافظه می‌شود. دکتر هندی توضیح می‌دهد: «هرچه بیشتر ورزش کنید، ممکن است انگیزه بیشتری برای خوب غذا خوردن داشته باشید و به خواب شما کمک بیشتری می‌کند، و بنابراین همه این‌ها به هم مرتبط هستند.» کاستن از استرس نیست به این موضوع ارتباط دارد.
برای تند و تیز ماندن حافظه با افزایش سن، باید به استفاده از مغز خود ادامه دهیم. دکتر هندی می‌گوید: «بخش زیادی از زوال شناختی در سنین بالاتر، به خاطر ارتباط شناختی کمتر با جهان تشدید می‌شود.» حفظ روابط اجتماعی خوب و انجام فعالیت‌هایی مانند حل کردن پازل و بازی کردن باعث تحریک ذهنی می‌شود و به تیز نگه داشتن حافظه شما کمک می‌کند.
