تلاش جریان سیاسی برای عمومیت بخشی برداشت اشتباه خود از نگرش مردم درباره حجاب

به گزارش خبرگزاری برنا، سابقه تاریخی و تجربه زیسته جامعه ایرانی هرگونه تلاش به منظور ایجاد «اغتشاش مفهومی» حول عناصر ریشه دار فرهنگی را برنتابیده است؛ پاسخ نیروهای اجتماعی به این تلاش های بی اصالت سیاسی، «مقاومت فرهنگی» بوده و یا «بی اعتنایی» مردم این اقدامات را پس زده است. حتی آنجا که برخی عناصر فرهنگی به تناسب مقتضیات خود دارای هویت ذوابعاد از جمله هویت سیاسی باشند باز هم جامعه ایران اجازه بهره برداری ناصادقانه جریانات سیاسی را نداده و واکنشی هوشمندانه، خلاقانه و مبتنی بر آفرینش فرصت فرهنگی جدید از درون تهدیدها داشته است.

در حالی که مسأله حجاب بعنوان یک میثاق فرهنگی، تاریخی و دینی مردم ایران محسوب می شود، جریانی سیاسی سعی دارد به اسم «واقع -گرایی» برداشت اشتباه خود از نگرش مردم درباره حجاب را عمومیت بخشیده و بدون توجه به ابعاد جامعه شناختی حجاب با تحریف واقعیات حجاب در ایران، بر خاکستر منازعات سال گذشته بدمد و برای جامعه ایران بحران ایران بیآفریند.

قابل تأمل اینکه، بخشی از جریان اصلاحات به عنوان نیروی مورد حمایت غرب در ایران که سابقه تلاش برای براندازی سیاسی و فرهنگی را در چندین مقطع به نام خود و در حافظه تاریخی ملت ایران ثبت کرده است حتی در دوران اوج نفوذ خود در ساختار حاکمیت در نیمه دوم دهه 70 هیچ وقت نتوانست با برآورد غلط از تصور اقلیت 15 درصدی از نیروهای اجتماعی مدافع سنت و دین در ساختار اجتماعی ایران و دفاع خود از لاابالی گری تحت پوشش دفاع از جوانان و زنان و نظایر آن، ظرفیت اجتماعی قابل توجهی را در تقابل با عناصر فرهنگی جامعه ایران بسیج کنند.

هیچ چیز بیش از این سابقه تاریخی شکست خورده نخواهد توانست دورافتادگی این جریان سکولار را از واقعیت های اجتماعی ایران و عمق و وسعت خطای نظریه پردازان آن را نشان دهد. هر چند بخشی از ریشه این خطاهای محاسباتی به اتکای مطلق آنها بر نظریات علوم اجتماعی سکولار غرب و باور کردن تبلیغات رسانه ای غرب به جای واقعیت و بخشی به نیازهای خاص ناشی از وضعیت اجتماعی آنها و غلبه این نیازها بر کل حرکت سیاسی این جریان بر می گردد.

از آنجا که به تعبیر «ریچارد کاتم» ظرفیت اجتماعی نیروهای تجددخواه و سکولاریست بطور طبیعی قابلیت رشد و جاگیری در ساخت سیاسی کشورهایی همچون ایران را ندارد تنها راه برای این نیروها همانطور که او بیان کرده- این است که بتوانند مطالبات خود را به عنوان مطالبات توده ها بیان کنند. با توجه به این واقعیت است که هم اکنون بخشی از جریان اصلاحات سعی دارد در حالی که از پشتوانه نخبگی روشنفکران و نیروی جنبشی و انگیزه مند دانشگاهی تهی شده است مطالبات خود را تحت عنوان واقعیات حجاب و بنام توده مردم و از زبان جامعه بیان کند.

در مرحله بعدی نیروهای فکری ورسانه ای مورد حمایت غرب سعی دارند با دامن زدن به «ناواقعیات» و جعل حقیقت، مسأله پوشش و حجاب را به عنوان یک مسأله اجتماعی وارد نقطه بحرانی کرده و از آن به عنوان یک پشتوانه دوقطبی ساز و منازعه آفرین در حوزه سیاسی بهره برداری کنند. این واقعیات از آنجا بُعد نظری می یابد که مسائل اجتماعی (به تعبیر هانا آرنت) این قابلیت را دارد تا به عنوان یک ذخیره تحریکی جریان های سیاسی عمل کند.

اگر به پیش نیازهای هر اقدام براندازانه یا ساختارشکنانه توجه شود اهتمام نظام سیاسی مستقر به اهداف اجتماعی و اقتصادی (از دید براندازان) نه تنها مثبت نمی باشد بلکه غرب گرایان تا آنجا که می بایست وظیفه دارند با اغتشاش آفرینی جلوی حل مسائل اجتماعی و اقتصادی را گرفته و به آنها دامن بزنند. چرا که حل مسائل اجتماعی و مشکلات اقتصادی و امنیت بخشی به این حوزه ها، با رفع نارضایتی ها به تثبیت سیستم سیاسی منجر شده و موجبات بی معنایی حرکات اعتراضی را فراهم می سازد.

امروز فعال شدن  بخش غرب گرای جریان اصلاحات پیرامون مسأله حجاب و جعل و بزرگنمایی ناواقعیات این حوزه در این راستا تفسیر می شود و وظیفه نخبگانی ایجاب می کند همه آگاهان به عرصه اجتماعی در تبیین صحیح از واقعیات این عرصه پای در میدان بگذارند و در جهت انسجام اجتماعی کشور تلاش داشته باشند.

از این رو انجمن دانش آموختگان علوم اجتماعی دانشگاه تهران بنا بر اهمیت موضوع «درک واقعی مسأله حجاب» در ابعاد اعتقادی، بینشی، اخلاقی و رفتاری در گزارشی کوتاه به بررسی حقایق جاری حجاب در جامعه ایرانی می پردازد.

آنچه در ادامه می آید نتایج تجمیعی 6 پیمایش و مطالعه کلان ملی است که از ابتدای سال 1401 (6 ماه قبل از حوادث پاییز سال گذشته) تا خرداد 1402 توسط مراکز پژوهشی، دانشگاهی، سیاستگذاری و رسانه ای برگزار شده است که در قالب 8 بند کلی تشریح شده و تحت عنوان 10 واقعیت حجاب در قالب یک جدول عرضه می شود.

بُعد اعتقادی حجاب

1. درباره «اعتقاد به حجاب»، 81.7 درصد پاسخگویان (اعم از زن و مرد) به حجاب به عنوان یک حکم اسلامی، اعتقاد خود را ابراز داشته اند. برش جنسیتی این پیمایش، میزان اعتقاد صرفاً بانوان را به حجاب به عنوان یک اصل اسلامی بیشتر نشان می¬دهد؛ به گونه ¬ای که 84.2 درصد بانوان، حجاب را به عنوان یک حکم اسلامی قبول دارند.

بعد اخلاقی حجاب

2. درباره «گزاره های اخلاقی تأثیر حجاب»، توافق جامعه درباره مقیاس اخلاقی حجاب وزن بالایی دارد و دارای مقبولیت حداکثری است. به طوری که اکثریت افکارعمومی مسأله حجاب را به عفت و پاکدامنی مرتبط میدانند. در این باره 73 درصد جامعه معتقدند «حجاب باعث افزایش عفت و پاکدامنی زنان می¬شود».

همچنین 86.2 درصد بانوان در انتخاب رنگ لباس خود طوری دست به انتخاب می زنند که رنگ لباس برای دیگران جلب توجه نکند. 91 درصد طوری لباس می پوشند که تحریک کننده نباشد و 94.9 درصد پوشش خود را طوری انتخاب میکنند که در امنیت باشند.

در ادامه 77.8 درصد مردم با این گزاره که «یکی از عوامل موثر بر تحکیم خانواده، رعایت حجاب است» موافق بوده اند. درباره اعتقاد بانوان به این گزاره، 82.4 درصد بانوان حجاب را در تحکیم خانواده موثر قلمداد می کنند.

بُعد فرهنگی حجاب

3. حجاب در جامعه ایران مقوله ای اصالتاً فرهنگی است. درباره عوامل تعیین کننده در انتخاب پوشش، اکثر زنان نقش «فرهنگ» را در انتخاب پوشش بیشتر از نقش «قانون» می دانند. 76 درصد بانوان در انتخاب لباس خود به «فرهنگ» به عنوان اولین عامل اثرگذار توجه دارند و 32.3 درصد نیز «قانون» را اثرگذار دانسته اند. (پاسخگویان درباره هر دو عامل نظر جداگانه داده اند) تأثیرگذاری از قانون لزوماً به معنی اجبار تحلیل نمی شود چرا که در این گزاره اثرگذاری تام و نهایی مورد سؤال واقع نشده، بلکه جنبه اجبار قانون در گزاره ای دیگر و در حد 8.2 درصد (بند 5) بررسی شده است.

بُعد رفتاری حجاب و بی حجابی

4. درباره میزان شیوع بی حجابی، میانگین کسانی که بصورت بدون حجاب (نداشتن شال یا روسری و بدون پوشاندن موی سر) در سطح معابر رفت و آمد دارند، 6.4 درصد کل بانوان متردد در معابر شهری (در سطح کشور) می باشند. این وضعیت در برخی کلان شهرها مثل تهران تا 9.3 درصد هم می رسد. بی حجابی بطور طبیعی در برخی مراکز مثل بعضی مراکز خرید و تفریحی بیشتر و در برخی معابر و اماکن عمومی کمتر از این مقدار قابل مشاهده است. با توجه به تعداد بی حجابان، بیش از 90 درصد بانوان در سطح کشور گونه ای از حجاب سر را استفاده می کنند و اندازه ای از موهای خود را می پوشانند که طیفی از اقسام حجاب کامل و شرعی یا ضعیف الحجابی را در بر میگیرد.

حجاب به عنوان یک الزام اجتماعی

5. سنجش نظر مردم درباره «لزوم داشتن حجاب در محیط های عمومی» حاکی از آنست که 84.3 درصد پاسخگویان (زن و مرد) با الزام اجتماعی حجاب موافق هستند. میزان موافقت «بانوان» با الزام رعایت حجاب، بیشتر و برابر با 86.5 درصد می باشد. البته تلقی همه این افراد با نوع و میزان الزام بخشی یکسان نیست و شامل طیفی از الزام قانونی تا الزام فرهنگی و اخلاقی را در بر میگیرد. در حالی که بخشی از جامعه برای مقوله حجاب قائل به الزام قانونی و ایفای نقش دولت هستند (46 درصد) طیفی دیگر علاوه بر الزامی دانستن حجاب در محیط عمومی به مواجهه فرهنگی با این الزام موافق می باشند (49 درصد).

کم رنگی وجه اجباری حجاب

6. کسانی که حجاب خود را تابعی از «اجبار» می دانند در اقلیت هستند. بگونه ای که 79 درصد بانوان هیچ نوعی از اجبار را در انتخاب پوشش خود احساس نمی کند. در کل 14.7 درصد بانوان نوعی از اجبار را در انتخاب پوشش خود اثرگذار می دانند که شامل اجبار قانونی (8.2 درصد)، اجبار شغلی (4.5) و اجبار از طرف خانواده (2 درصد) می باشد.

بر اساس مطالعه ارزشها و نگرش های ایرانیان، لزوماً کسانی که نوعی از اجبار را در حجاب خود احساس می کنند متمایل به بی حجابی نیستند. بلکه تمایل به استفاده از لباس راحت تر، زیباتر و جذاب تر، بخشی از تمایلات این افراد محسوب می شود. هر چند برخی نیز تمایل خود را به عدم رعایت حجاب ابراز داشته اند؛ از میان کسانی که پوشش خود را تابعی از اجبار می دانند 4.6 درصد بانوان اظهار داشته اند پوششان متأثر از اجبار است و در صورت برداشته شدن اجبار، تمایل به بی حجابی دارند. 10.1 درصد دیگر متمایل به استفاده از گونه های دیگر حجاب با مشخصه های راحتی، رنگی تر بودن، زیبایی و جذاب بودن هستند. (جمعاً 14.7 درصد)

سهم حجاب از وقایع پاییز 1401

7. تأثیر وقایع پاییز 1401 در کاهش حجاب بانوان یکی دیگر از گزاره های تبیین کننده واقعیات در جامعه ایران است. در این باره 11 درصد مردم خواسته اصلی معترضان را «آزادی حجاب» قلمداد می کنند و در کل 10 درصد بانوان اظهار داشته اند «میزان یا نوع حجابشان متأثر از وقایع اعتراضی سال گذشته کمتر شده است». این کاهش اعم از «برداشتن روسری و شال» (5.3 درصد)، «تبدیل تبدیل چادر به مانتو» (2.5 درصد) و تبدیل «مانتوی بسته یا گشاد به مانتوی باز یا تنگ» (1.8 درصد) عنوان شده است. (جمعاً حدود 10 درصد)

تفکیک واقعیت حجاب از احساس واقعیت

8. از مهمترین یافته های پیمایش های انجام شده، تفاوت معنادار بین «واقعیت» و «احساس واقعیت» در ارزیابی از مولفه های اجتماعی است. یعنی برخی مسائل، بیشتر از آنچه وجود دارند احساس می شوند. در حالی که غالب مردم (بیش از 80 درصد) به حجاب اعتقاد داشته و به آن به عنوان یک الزام اجتماعی باور دارند اما اکثر مردم آنچه از باور جامعه درک و احساس می کنند بکلی متفاوت با این واقعیت است. در این باره 68 درصد مردم اینگونه احساس می کنند که اکثر مردم با حجاب مخالف هستند.

تفاوت بین واقعیت و احساس واقعیت، خود را در قالب تلقی از میزان بی حجابان نیز نشان می دهد. در واقعیت ملّی 6.4 درصد بانوان به کشف حجاب روی آورده اند اما در یک ارزیابی وقتی از مردم پرسیده می شود به نظر شما میزان بی حجابی چقدر است؟ پاسخ ها تا 5 برابر واقعیت متفاوت می باشد و ارزیابی از بی حجابی توسط پاسخگویان تا 30 درصد برآورد می شود.

این مساله گویای اهمیت جنگ شناختی و غلبه ذهنیت بر عینت است و ناشی از بزرگنمایی و جعل واقعیت در رسانه تفسیر می شود و نقطه تمرکز جریان غرب گرا در ایران بر بزرگنمایی این «ناواقعیت احساسی» به جای «حقیقت میدانی حجاب» و متعاقب آن مساله زایی از حجاب و بحران آفرینی پیرامون آن شکل گرفته است.

انتهای پیام/