به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، چند صباحی است که خراسان‌شمالی با مشکلی ریز گردها و آلودگی هوا مواجه شده و هر شهروند بجنوردی این روزها گاهی در اوقات بی‌کاری خودش شاخص‌های اعلام‌شده در سایت‌ها و نرم‌افزارهای هواشناسی را رصد می‌کند تا ببینید وضعیت هوای امروز شهرش چگونه است.
استانی که تا چند سال قبل اغلب روزها را با برچسب «هوای پاک» سپری می‌کرد، حالا کمتر روزی است که شاخص از برچسب «هوای ناسالم» پایین‌تر بیاید.
برخی این آلودگی‌ها را مربوط وجود تعداد زیاد سنگ‌شکن‌ها در حواشی شهر بجنورد می‌دانند اما وقتی کمی از شهر دور می‌شویم می‌بینیم موضوع فراتر از وجود چند سنگ‌شکن در اطراف یک شهر است و باید موضوع را ملی و فراملی بررسی کرد.
وجود دشت‌هایی در استان که این روزها از بی‌آبی رنج می‌برند و خاکشان را سوار بر بادکرده و راهی شهرهای ما می‌کنند یکی دلایلی است که برخی کارشناسان به آن اشاره‌کرده‌اند.
برخی کارشناسان نیز موضوع را فراملی دانسته و صحرای بزرگ همسایه شمالی را مقصر اصلی آلودگی استان‌های شمال شرق کشور می‌دانند.
صحرای قره‌قوم، صحرایی که بخش اعظمی از ترکمنستان را فراگرفته و این روزها نقل محافل کارشناسان محیط زیست استان است.
همه‌چیز در مورد صحرای قره‌قوم!
صحرای قره‌قوم به معنی شن سیاه، بیابانی است در آسیای میانه و یکی از بزرگ‌ترین کویرهای شنی جهان که حدود ۷۰ درصد از مساحت کشور ترکمنستان (۳۵۰ هزار کیلومترمربع) را پوشانده است.
این بیابان از دریاچهٔ آرال در شمال تا کوهستان‌های کپه‌داغ در جنوب، و از رودخانهٔ آمودریا در شمال شرق تا دریای خزر در باختر گسترش پیداکرده است.
این بیابان نواحی غربی، مرکزی و شمالی ترکمنستان را در برگرفته، و ادامهٔ آن به قزاقستان هم کشیده شده است. قره‌قوم با میانگین ۶٫۵ نفر در هر کیلومترمربع سرزمینی کم‌جمعیت است و بارندگی در آن‌هم بسیار کم بوده، به‌صورتی که در برخی مناطق آن هر ده سال یک‌بار مقداری بارش دیده می‌شود.
ماسه‌های آرال قره‌قوم از یک باتلاق نمکی تشکیل‌شده است که از تبخیرهای ریز پراکنده و بقایای ذخایر معدنی قلیایی تشکیل‌شده است که از مزارع آبی به داخل حوضه شسته شده است.
کانال بزرگ قره‌قوم به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر از این بیابان عبور می‌کند. واحه‌های مرو و تجن از مناطق بسیار مهم کشت پنبه در امتداد این کانال در بیابان قره‌قوم هستند و راه‌آهن سراسری خزر نیز از این بیابان عبور می‌کند. قره‌قوم دارای منابع غنی نفت و گاز طبیعی است. حفرهٔ آتشینی به نام دروازهٔ جهنم از مکان‌های دورافتاده ولی دیدنی در قره‌قوم است.
در صحرای مرکزی قره‌قوم ترکمنستان میدان گازی عظیم «زامکی داروین» قرار دارد که گاز آن در اعماق حدود ۱۲۰۰ الی ۱۳۰۰ متری قابل‌دسترسی است ولی هرچه به‌طرف شرق برویم به سمت دشت مرغاب این ذخایر در اعماق حدود ۷۰۰۰ الی ۸۰۰۰ متری قرار دارند.
رودخانهٔ تجن که از به هم پیوستن دو رودخانهٔ هریرود و کشف‌رود در محل پل خاتون در مرزهای ایران و ترکمنستان به وجود می‌آید، از دیگر رودخانه‌های مهم ترکمنستان است که حدود ۱۲۵ کیلومتر از مرزهای ایران و ترکمنستان را تشکیل می‌دهد و سپس به طول ۹۰ کیلومتر در خاک ترکمنستان جریان می‌یابد و سرانجام در ریگزارهای قره‌قوم فرو می‌رود.
دشت درگز در شمالی‌ترین بخش استان خراسان رضوی ایران واقع‌شده و ازنظر تقسیمات آب‌شناختی، جزو زیر حوزه‌های کویر قره‌قوم به شمار می‌آید. سالانه مقادیر زیادی آب به‌صورت سطحی و زیرزمینی از این منطقه خارج و به کشور ترکمنستان می‌ریزد.
خراسان‌شمالی ۲ کانون ریزگرد مهم دارد
رضا شکاریان، مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد اظهار کرد: موضوع ریز گردها یکی از موضوعاتی است که بیشتر نقاط کشور و تعداد زیادی از نقاط دنیا با آن درگیر هستند و علت اصلی آن خشک‌سالی‌های پی‌درپی است.
وی گفت: میاندشت جاجرم و میاندشت اسفراین، ۲ کانون اصلی گردوغبار خراسان‌شمالی هستند که از این ۲ کانون گردوغبار محلی نام‌برده می‌شود.
مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌شمالی افزود: شخم در جهت شیب، کاهش بارندگی، چرای بی‌رویه دام‌ها از دلایلی است که روند آلودگی استان را تسریع می‌کند.
دلیل اصلی گردوغبار شمال شرق ایران، صحرای قره‌قوم است
شکاریان ادامه داد: اما موضوعی که بسیار مهم است و بیشتر آلودگی گردوغباری استان به آن مربوط است گردوغبارهای حاصل از صحرای قره‌قوم ترکمنستان است.
وی بیان داشت: متأسفانه استان خراسان‌شمالی، گلستان و خراسان رضوی تحت تأثیر این ریز گردهای این استان قرار دارند.
مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌شمالی گفت: در بررسی‌های انجام‌شده و مدل‌های اثبات‌شده این ذرات که کمتر از ۱۰ میکرون هستند و منشأ خارجی داشته و بیشتر از صحرای قره‌قوم ترکمنستان سرازیر ۳ استان شمال شرقی کشور می‌شوند.
این مقام مسئول افزود: ارتباط‌هایی با مسئولین و وزارت محیط‌زیست و کشاورزی ترکمنستان برای بررسی و ارائه راهکار انجام‌شده است.
وی گفت: صحرای قره‌قوم، صحرای بسیار بزرگی است که چند استان ترکمنستان را در برگرفته است.
شکاریان بیان داشت: متأسفانه بیشتر تأثیرگزاری این ریز گردها برای استان‌های مرزی ایران است و این ریز گردها تأثیر کمی در شهرهای ترکمنستان دارند.
باید فعلا به دنبال راهکار داخلی باشیم
حسین هراتی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست خراسان‌شمالی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد اظهار کرد: بر اساس رصدهای که توسط سامانه‌های هواشناسی صورت گرفته است، این ریز گردها از سمت دشت قره‌قوم به سمت سرخس و سپس به سمت خراسان‌شمالی و گلستان حرکت می‌کند.
وی گفت: منشأهای داخلی نیز برای ریز گرد وجود دارد که کانون‌های جنوب استان در شهرستان‌های گرمه، جاجرم و اسفراین قرارداد.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست خراسان‌شمالی افزود: کمبود بارندگی و کاهش رطوبت خاک باعث شده با کوچک‌ترین وزش باد، ریز گردها به سمت شهرها سرازیر شوند.
هراتی تصریح کرد: هنوز نمی‌توان به‌صورت دقیق اعلام کرد که چه میزان از این ریز گردها منشأ داخلی و چه میزان منشأ خارجی دارد.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست خراسان‌شمالی تصریح کرد: چیزی که مشخص است این است که ذرات کمتر از ۲ و ۵ میکرون هستند و احتملا بیشتر منشأ آن خارجی است.
وی گفت: بهتر است تا یافتن راه‌حل‌های خارجی، به دنبال راهکارهای داخلی مانند مدیریت مزارع دیم رهاشده، ایجاد کمربند سبز در بخش‌های موردنیاز و مدیریت چرای دام و دشت‌های بحرانی است.
هراتی افزود: حساسیت لازم برای این موضوع ایجادشده وی باید در کنار راهکارهای داخلی به دنبال راهکارهای خارجی و ایجاد تفاهم‌نامه‌های لازم باشیم.
وی تصریح کرد: ارتباطات لازم نیز از سطح ریاست محترم جمهور و وزرا و مدیران کل محیط‌زیست صورت گرفته ولی باید به دنبال راه‌حل‌های عملی باشیم.
نقشه‌ها، ریزگردها را خارجی می‌دانند!
مهدی کمالی، معاون پیش‌بینی و توسعه سازمان هواشناسی خراسان‌شمالی نیز همین خصوص در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد اظهار کرد: برای شناخت منشأ این آلودگی‌ها باید پدیده گردوخاک را بشناسیم.
وی گفت: اگر سرعت باد از یک‌میزانی بیشتر باشد، این باد گردوخاک را از کانون به سمت محدوده شهری حرکت می‌دهد.
معاون پیش‌بینی و توسعه سازمان هواشناسی خراسان‌شمالی افزود: طبق بررسی‌های تصاویر ماهواره‌ای، بخش اعظمی از این ریز گردها از سوی کشور ترکمنستان و صحرای قره‌قوم به سمت خراسان‌شمالی گسیل داده می‌شود.
کمالی تصریح کرد: این گردوخاک‌ها معمولاً در ۶ ماهه اول سال که سامانه بارشی در منطقه وجود ندارد و زمین رطوبتی ندارد رخ می‌دهد.
وی ادامه داد: موضوع ریز گردها داستانی درهم تندیدِ است که کاهش بارندگی‌ها و تغییر اقلیم ازجمله دلایل آن است.
معاون پیش‌بینی و توسعه سازمان هواشناسی خراسان‌شمالی تأکید کرد: این تغییر اقلیم صرفاً مختص به منطقه ایران نیست و بسیاری از کشورها حتی کشورهای اروپایی نیز درگیر آن هستند.
کمالی بیان داشت: یکی از راهکارهای سریع برای نتیجه‌بخشی تغییر رفتار انسان با طبیعت است که می‌تواند میزان قابل‌توجهی به حل این مشکل کمک کند.
راهکار چیست؟
شاید بتوان راه‌حل ریز گردهای شمال شرق کشور را به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم کرد. در بخش خارجی استفاده از دیپلماسی و انجام اقداماتی توسط کشور همسایه برای کاهش ایجاد گردوغبار از صحرای قره‌قوم، که البته تاکنون یا اقدامی نشده و یا اقدامات نتیجه‌بخش نبوده است.
اما راه‌های داخلی پیشگیری و مبارزه با ریز گردها در کانون‌های داخل کشور نیز به روش‌های بیولوژیکی (پوشش گیاهی و کمربند‌های جنگلی)، مکانیکی (استفاده از پوشش برای تثبیت تپه‌های شنی شامل خرده‌های کاه، گندم، برنج، شن، گراول، خاک‌اره، مونت موریلونیت، برگ گیاهان، لیگنین، کود‌های گیاهی و حیوانی)، شیمیایی (مالچ‌های نفتی)، مهندسی (استفاده از حصار‌های سیمی) و اقتصادی و اجتماعی (شامل سیاستهای بهسازی زمین، استراتژی‌های کاهش فقر) تقسیم‌بندی می‌شوند.
پوشش گیاهی یکی از راه‌حل‌هایی است که می‌تواند از بروز گردوغبار در فصول متفاوت جلوگیری به عمل آورد.
همچنین بیابان‌زدایی و ایجاد پوشش گیاهی و تلاش برای حفظ آن‌ها، حفاظت از جنگل و منابع طبیعی موجود می‌تواند مؤثر باشد.
صنایع تولیدی که مجوز تولید محصول دارند باید در زمان ساخت کارخانه ۲۵ درصد از فضای کارگاه تولیدی را به فضای سبز اختصاص دهند تا آلاینده‌های تولیدشده از طریق فضای سبز و جنگل‌ها جذب شوند.
این راهکارها شاید به‌تنهایی اثر ملموسی نداشته باشند اما درمجموع می‌توانند به کمک یکدیگر بخشی از آلودگی‌های طبیعی و انسانی ایجادشده را مهار و کنترل کنند
پایان پیام/آ
