زندگی نامه رشیدالدین وطواط
رشیدالدین وطواط یکی از بانفوذترین و مهم ترین شاعران و منشیان بزرگ دربار خوارزمشاهیان حساب می شد ، که آثاری نیکو به نظم و نثر از خود به یادگار گذاشته است. خواجه رشید وطواط در ۴۸۱ قمری چشم به جهان گشود همچنین نام اصلی وی امیر امام رشیدالدین سعدالملک محمد بن محمد بن عبدالجلیل عمری می باشد و به دلیل کوچکی جثه وی به وطواط معروف است و وطواط به معنی نوعی پرستو و خفاش می باشد.
وی تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه نظامیه بلخ زیر نظر امام ابوسعد هروی به پایان رساند و پس از پایان تحصیل و برای کسب مهارت در زبان عربی و فارسی به خوارزم رفت . در آنجا به خدمت یکی از پادشاهان خوارزمشاهیان به نام آتسز خوارزمشاه درآمد و از طرف آن پادشاه به صاحب دیوانی رسائل برقرار شد و بیش از ۳۰سال در خدمت این پادشاه بود. وفات رشیدالدین وطواط را در سال 573 قمری در 93 سالگی گفته‌اند.
اشعار رشیدالدین وطواط
مهم ترین آثار وطواط ، منشات نام دارد که به ۲ زبان عربی و فارسی ترجمه شده است . در واقع منشات رشیدالدین ، مستندترین مجموعه اطلاعات را در خصوص اوضاع سیاسی و تشکیلات اداری حکومت خوارزمشاهیان می دهد و از خواجه رشید وطواط آثار مختلف و متنوعی دیگری برجای مانده است از جمله این آثار می‌توان به دیوان اشعار فارسی در پنج هزار بیت اشاره کرد همچنین این دیوان به تصحیح سعید نفیسی رسید و تنها چاپ دیوان شاعر است.
وطواط به فارسی و عربی شعر می‌سرود و در قصیده به شیوه عنصری نظر داشت و بیشتر قصاید خود را در مدح اتسز خوارزمشاه می نوشت . وی استعداد خاصی در به کارگیری صنعت های ادبی داشت و شعر گفتن برای او ابزاری برای به نمایش درآوردن مهارت های بلاغی بوده است.
از دیگر آثار وی می‌توان به نامه‌های رشیدالدین وطواط شامل : ۲ مجموعه ، یکی عرائس الخواطر ، نفائس النوادر ، ابکارالافکار فی الرسائل و … اشاره کرد که خود وطواط آنها را جمع کرده است. ۲ مجموعه از جمله قدیمی ترین دیوان رسائل به جامانده به زبان فارسی به شمار می آیند.
در قسمت این مقاله شما را به چند نمونه از آثار از شاعر آشنا می کنیم :
_ فصل الخطاب
_ انس اللهفان
_ درر غرر
_ دیوان عربی
_ فرائد القلائد
_ دیوان فارسی ۸۵۰۰ بیتی
و …
آوازۀ رشیدالدّين وطواط و رتبه و پايگاه او در دربار خوارزمشاهیان و همچنین اشعار او به استعمال صنايع بلاغی و آرايه های ادبی و صنعت سرودن اشعار و ترتیب ابیات و تنظیم الفاظ باعث شده است که از قديم اشعاری از ديگر شاعران به ديوان اشعار او راه يافته و کاتبان ، ناسخانِ نسخ و جُنگ ها ابیاتی را که عموماً گويندگان آن از ناظمان کمتر شناخته می شود و بی نام و نشان تر بوده اند دراشعار او به نام آن ها ثبت و ضبط کنند همچنین اين عامل سبب شده است که اشعار بسیاری از ديگر شاعران در ديوان وطواط مصحَّح سعید نفیسی راه يابد.
دیوان رشیدالدین وطواط
دلم در عاشقی زار اوفتادست
بدست رنج و تیمار اوفتادست
ستم کش بایدم بودن بنا کام
که معشوقت ستمگار اوفتادست
نکو رویست و بدخویست و نشگفت
که گل در صحبت خار اوفتادست
بلای جان خلقست و دل من
بصد جانش خریدار اوفتادست
دلم امسال در دام غم عشق
بتراز پارو پیرار اوفتادست
همی شویم بخون این بار چهره
که دست خونم این بار اوفتادست
مرا عشقست و جز من مردمان را
ازین انواع بسیار اوفتادست
دلم بر دست و جان هم برد خواهد
نه خر مرده است و نه بار اوفتادست
ملامت چون کنم خود را؟ نه اول
ز من آیین این کار اوفتادست
ز من بیزار شد معشوق و بامنش
ندانم تا چه آزار اوفتادست؟
حدیث عشق ما و خوبی او
بر شاه جهان دار اوفتادست
علاء دین و دنیا شاه اتسز
که شاهی را سزاوار اوفتادست
رشیدالدین وطواط کیست
گردآوری : بخش علمی بیتوته
