عصر ایران - سرخه ولیک یا زالزالک برگ ریز (نام علمی Crataegus monogyna) میوه ریزی است که روی درختان و درختچه های متعلق به جنس کراتاگوس رشد می کند. این جنس شامل صدها گونه است که معمولا در اروپا، آمریکای شمالی و آسیا یافت می شوند. توت ها غنی از مواد مغذی هستند و طعم ترش و تند با شیرینی ملایم دارند. رنگ آنها نیز از زرد تا قرمز تیره متغیر است.
صدها سال است که مردم از زالزالک به عنوان یک داروی گیاهی برای مشکلات گوارشی، بیماری های قلبی- عروقی و فشار خون بالا استفاده می کنند. در واقع این میوه عضو کلیدی و جدانشدنی طب سنتی چین از سال 659 پس از میلاد بوده است. امروزه انواع مکمل های دارویی حاوی کراتاگوس از طریق داروخانه های سراسر کشور قابل تهیه هستند. نکاتی که در ادامه و مرتبط با این گیاه شگفت انگیز مورد بررسی قرار می گیرند از طریق وب سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا در دسترس علاقه مندان هستند.
زالزالک منبعی غنی از ترکیبات پلی فنلی است که آنتی اکسیدان های قدرتمند به شمار می روند و در گیاهان مختلف یافت می شوند. آنتی اکسیدان ها به خنثی کردن مولکول های ناپایدار به نام رادیکال های آزاد کمک می کنند تا از آسیب به سلول های بدن جلوگیری شود.
لازم به ذکر است که سطح رادیکال های آزاد در بدن می تواند به دنبال مصرف برخی از مواد غذایی ناسالم بالا رود. علاوه بر این افراد سطوح بالاتری از آنها را در نتیجه قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند آلودگی هوا و دود سیگار نشان می دهند.
پلی فنل ها به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی خود با مزایای سلامتی متعددی همراه هستند، از جمله کاهش خطر:
- برخی از سرطان ها
- دیابت نوع 2
- آسم
- برخی از عفونت ها
- مشکلات قلبی
- پیری زودرس پوست
هرچند تحقیقات اولیه حیوانی و سلولی امیدوارکننده واقع شده اند، اما مطالعات انسانی بیشتری برای ارزیابی اثرات دقیق زالزالک بر کاهش ریسک ابتلا به بیماری های متفاوت نیاز است.
زالزالک ممکن است دارای خواص ضد التهابی ارزشمندی باشد که در مجموع وضعیت سلامت مصرف کننده را بهبود می بخشند.
تحقیقات نشان داده اند که التهاب مزمن با بسیاری از بیماری ها از جمله دیابت نوع 2، آسم و برخی سرطان ها مرتبط است. در مطالعه ای روی موش های مبتلا به بیماری کبدی، عصاره زالزالک به میزان قابل توجهی سطوح ترکیبات التهابی را کاهش داد و با آسیب کبدی مقابله کرد.
در یک مطالعه، محققان ویتکسین؛ ترکیبی که در برگهای زالزالک وجود دارد را به موش های مبتلا به بیماری تنفسی دادند. این روش درمانی باعث کاهش تولید مولکول های مولد التهاب شد و در عین حال پاسخ گلبول های سفید به التهاب را نیز کاهش داد.
کراتاگوس به واسطه کاربرد سنتی خود در درمان نارسایی قلبی بسیار شناخته شده است. نارسایی قلبی وضعیتی است که در آن قلب نمی تواند خون را به درستی پمپاژ کند.
مطالعات متعدد نشان داده اند که این میوه ممکن است اثرات مفید و بدون عوارض جانبی شدید در افراد مبتلا به نارسایی قلبی داشته باشد. در این میان پژوهش های معتبر عمدتا بهبود در عملکرد قلب و علائم نارسایی قلبی مانند تنگی نفس و خستگی را تایید کرده اند.
به گفته محققان، اثرات مذکور به علت وجود ترکیباتی به نام فلاونوئیدها است. با این حال، شواهد متناقضی نیز در دست است که نشان داده این گیاه می تواند برای موارد خاصی از نارسایی قلبی مضر باشد. برای نمونه مشاهده شده که مصرف آن در کنار درمان های متداول دارویی، خطر پیشرفت نارسایی قلبی را افزایش می دهد. از این رو پیش ار مصرف مکمل های حاوی این گیاه بهتر است با پزشک معالج یا داروساز خود مشورت کنید.
دانشمندان زالزالک را به عنوان یک گزینه درمانی جدید و موثر برای اختلالات اضطرابی مورد بررسی قرار داده اند. در یک مطالعه قدیمی روی 264 فرد مبتلا به اضطراب، ترکیبی از عصاره زالزالک، منیزیم و گل خشخاش کالیفرنیایی به طور قابل توجهی سطح اضطراب را در مقایسه با دارونما کاهش داد. با این حال، مشخص نیست که زالزالک در این مورد دقیقا چه نقشی بازی کرده و تاثیر آن تا چه حد قوی بوده است. از طرفی دیگر به نظر می رسد که زالزالک در مقایسه با داروهای رایج ضد اضطراب عوارض جانبی کمی دارد. این ویژگی یکی از دلایلی است که دانشمندان را به تحقیق در مورد گیاه مذکور برای اختلالات سیستم عصبی مرکزی مانند اضطراب و افسردگی ترغیب می کند.
با این وجود، در چنین مطالعاتی از قسمت های مختلف کراتاگوس استفاده شده است، نه لزوما میوه این گیاه. به همین دلیل همچنان به تحقیقات بیشتری برای تکمیل یافته ها نیاز است.
اگر قصد مصرف مکمل زالزالک را برای مدیریت اضطراب خود دارید، استفاده از داروهای فعلی خود را متوقف نکنید و حتما قبل از آن با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
عوارض جانبی چندانی به دنبال مصرف مکمل ها، عصاره یا خود گیاه کراتاگوس گزارش نشده است. از این رو به نظر می رسد موارد محدود احتمالی نیز خفیف تا متوسط باشند.
شایع ترین عوارضی که مصرف کنندگان تاکنون گزارش کرده اند عبارت اند از: تعریق، سردرد، خواب آلودگی، تپش قلب، بثورات خفیف پوستی، بی قراری و اختلالات گوارشی. در حالی که این عوارض جانبی شدید یا تهدید کننده حیات نیستند، توصیه می شود در صورت مشاهده هر یک از علائم مذکور حتما به پزشک مراجعه کنید.
تحقیقات در مورد تداخلات احتمالی میان کراتاگوس و داروهای تعیین دوز شده حاکی از آن است که نباید این گیاه را همراه با داروهای قلب مصرف کرد. زالزالک مشخصا می تواند اثر داروهای رقیق کننده خون، داروهای کاهنده فشار خون و داروهای نارسایی قلبی را افزایش دهد.
علاوه بر این، زالزالک ممکن است سطح دیگوکسین را افزایش دهد؛ دارویی که برای درمان نارسایی احتقانی قلب و آریتمی یا مشکلات ریتم قلب استفاده می شود. این عملکرد خطر مسمومیت و آریتمی قلبی را افزایش می دهد.
