همشهری آنلاین-محسن تولایی: یک هیات ایرانی هفته گذشته از مناطق پایین دست رودخانه هیرمند پس از سد کجکی بازدید کرد. در گفت‌وگو با امیرقلی جعفری نماینده بروجن رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس و عضو حاضر در جمع هیات بازدید هیرمند درباره جزئیات این بازدید گفت‌وگو کردیم.
نتیجه بازدید شما از حوزه آبی هیرمند در افغانستان چه بود؟
ما طبق معاهده بین ایران و افغانستان معروف به معاهده هیرمند تیم کمیساران داریم. این معاهده می‌گوید اگر سالی اختلاف شود که ترسالی و بارش نرمال بوده یا نبوده، طرف ایرانی می‌تواند درخواست کند که از ایستگاه آب‌سنجی دهراود -ایستگاه آب‌سنجی بالای سد کجکی که تقریبا ورودی‌های سد کجکی می‌شود و حدود ۸کیلومتر بالاتر از سد کجکی است- بازدید کند.
این بخش از معاهده تابه‌حال اجرا شده بود؟
ظاهرا یک یا ۲بار بعد از انقلاب این بازدید صورت گرفته است. سال‌ها بود که این اجازه داده نمی‌شد و و وقتی اختلاف پیش می‌آمد که سالی نرمال بوده یا غیرنرمال و درخواست بازدید می‌کردیم، طرف افغان نمی‌پذیرفت. خوشبختانه با تعاملی که بود و ارتباطات دیپلماتیک که شکل گرفت، طالبان پذیرفت که یک تیم برای بازدید از ایستگاه دهراود بیاید.
اختلافات بر سر بازدید از سد کجکی ناشی از چیست؟
بنده هم در خبرها دیدم که بحث بازدید از سد کجکی مطرح بوده است. خیر، این‌طور نیست. بازدید از سد کجکی جزو معاهده نیست. در معاهده بحث بازدید از ایستگاه دهراود است که ورودی سد کجکی است.
چه افرادی در بازدید حضور داشتند؟
گفته بودند تیمی از ریش‌سفیدهای سیستان بیایند. از وزارت خارجه در این بازدید حضور داشتند و از کمیسیون آب و کشاورزی مجلس هم بنده حضور داشتم.
برنامه بازدید چطور طراحی شده بود؟
برنامه دوستان افغان این بود که ابتدا بازدیدی از خود منطقه ولایت نیمروز که همسایه سیستان ماست صورت گیرد و بعد به سمت نهر لشکری، بند کمال‌خان، حوزه هیرمند و نهایتا ایستگاه آب‌سنجی دهراود برویم. ما یک روز در افغانستان بودیم. تیم افغانستانی که ما خدمت‌شان بودیم، ما را یک روز کامل در منطقه نیمروز که همسایه سیستان است، گرداندند و نشان دادند که آب وجود ندارد. این برای ما خیلی روشن بود که وضعیت نیمروز هم دقیقا مشابه وضعیت سیستان ماست.
بازدید از دهراود چه شد؟
امارت اسلامی به ۲نفر تکنیسین یعنی مهندسان بیشتر اجازه بازدید از دهراود نداده است. حرف آقایان وزارت امور خارجه به طرف افغان این بود که ما در مذاکراتی که داشتیم، بر سر بازدید تیمی توافق شده بود، اما طرف افغان زیر بار نرفت. جلسه مقداری طولانی شد و دیدیم نتیجه ندارد. درنهایت قرار شد ۲نفر از مهندسین وزارت نیرو به ایستگاه آب‌سنجی دهراود بروند. در واقع این بازدید فردای بازدید تیمی از نیمروز صورت گرفت که ما در آن حضور نداشتیم و تنها مهندسان حضور داشتند. ما هم به ایران بازگشته بودیم. بنده به همراه استاندار سیستان و بلوچستان، حجت‌الاسلام عزیزی امام جمعه زابل و یکی از دوستان وزارت امور خارجه برگشتیم. در عین حال تیم مهندسان به ایستگاه آب‌سنجی دهراود رفتند. آن بازدید هم صورت گرفت. ۴روز است که تیم مهندسان ایرانی هم برگشته‌اند. به‌اعتقاد بنده که تاکنون ۴بار رفته‌ام و در جلسه کمیساران هم شرکت کرده‌ام، اولین گام مثبت بود. چند دهه بود که اجازه بازدید داده نمی‌شد. گرچه این بازدیدها در فصل مناسبی نبود، چون ورودی سد کجکی در تابستان مثل ورودی سدهای خودمان است که کمترین مقدار آب را دربرمی‌گیرد. در عین حال بنای ما این بود که اطلاعات آنجا هم گرفته شود و مشخص شود در سال کشاورزی امسال چقدر بارش و ورودی آب بوده است. طرف افغان قبلا اعلام می‌کرد که ایستگاه آب‌سنجی دهراود مشکل دارد و در درگیری‌ها و مسائل دیگر تخریب شده است. آنها در عین حال در آخرین جلسه کمیساران که برگزار شد، اعلام کردند که ایستگاه آب‌سنجی را کامل کرده‌ایم. بنابراین قاعدتا باید اطلاعات عید نوروز۱۴۰۲ به بعد در ایستگاه آب‌سنجی دهراود موجود بوده باشد. مهندسان ایرانی حتما در جریان اطلاعات این بازدید قرار گرفته‌اند. اما در مجموع باید گفت گام مثبت و روبه‌جلویی برداشته شد تا بتوانیم معاهده هیرمند را عملیاتی کنیم.
در بازدیدهای شمال ابزارسنجی هم صورت گرفت تا صرفا حضور میدانی بود؟
نه. ما که نباید ابزارسنجی می‌کردیم. ما باید اطلاعات دستگاه‌هایی که در افغانستان بودند را می‌گرفتیم. در افغانستان دستگاه‌هایی وجود دارد که ابزارسنجی هستند و از ایام عید به بعد که بارش‌ها زیاد بوده است، اطلاعات در آنها محفوظ بوده است. در هر صورت اولین گام مثبت برداشته شده است.
اینکه گفته می‌شود طالبان همکاری نکرد و مناطق خشک و بی‌آب و علف را به هیات ایرانی نشان داده‌اند، درست است؟
برنامه افغان‌ها بر این بود که ما از ولایت نیمروز در افغانستان بازدید کنیم. خود ما هم به آنها اعلام کردیم که می‌دانیم نیمروز مثل سیستان ماست. ما بازدید از مناطق بالادست را می‌خواستیم. برنامه آنها این بود که تیم ایرانی مناطق پایین را ببینید تا بعد به بالا برسیم. درنهایت نیز همان‌طور که گفتم تنها به ۲نفر از مهندسان اجازه بازدید از ایستگاه داده شد.
