ایران چگونه می‌تواند از ظرفیت بریکس برای رشد اقتصادی استفاده کند‌

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، پانزدهمین اجلاس سران بریکس (BRICS)، از سه‌شنبه مورخ 31 مردادماه لغایت پنجشنبه 2 شهریورماه 1402 در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی برگزار شد، از مهم­ترین اتفاقات این نشست، دعوت رسمی از ایران و پنج کشور آرژانتین، عربستان، مصر، امارات و اتیوپی برای عضویت دائم در این گروه بود.

گروه بریکس یک گروه بین‌المللی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور‌ است، بریکس (BRICS) مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور است: برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی. از سال ۲۰۰۹ میلادی، دولت‌های کشورهای بریکس سالانه در اجلاس‌های رسمی تشکیل جلسه داده‌اند، چین میزبان چهاردهمین اجلاس سران بریکس در ۲۴ جولای ۲۰۲۲ به صورت مجازی بود.

مساحت کشورهای عضو بریکس مجموعاً ۳۹.۷۴۶.۲۲۰ کیلومتر مربع (۱۵.۳۴۶.۱۰۰ مایل مربع) و جمعیت کل حدود ۳.۲۱ میلیارد، یا حدود ۲۶.۷ درصد از سطح زمین و ۴۱.۵ درصد از جمعیت جهان است. برزیل، روسیه، هند و چین جزو ۱۰ کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت، مساحت و تولید ناخالص داخلی هستند. در سال ۲۰۲۲، این پنج کشور حدود ۲۶.۲ درصد از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده اند.

فقط یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت حضور در گروه بریکس این است که این گروه به‌واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸‌ درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد و از رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ در امور جهانی هم برخوردار است و از سوی دیگر یکی از رویکرد‌های اصلی اعضای بریکس هم این بوده که آنها همیشه حامی کشور‌های درحال توسعه و کشور‌های جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی بوده‌اند.

کارشناسان اقتصادی معتقدند که افزایش نقش‌آفرینی گروه بریکس (BRICS) در اقتصاد جهانی می‌تواند در مقابله با نظام تک‌قطبی با محوریت آمریکا مؤثر باشد؛ همچنین ایران می‌تواند از این ظرفیت برای پر کردن خلأ ناشی از حذف اقتصاد ملی از اقتصاد جهانی در نتیجه اعمال تحریم‌­های اقتصادی استفاده کند.

لطفی‌نیا، کارشناس اقتصاد ایران، درباره عضویت ایران در گروه بریکس و استفاده از این ظرفیت تاریخی معتقد است: گروه بریکس (BRICS) به‌عنوان یکی از محورهای ایجاد نظم نوین جهانی و عبور از جهان تک‌قطبی با محوریت آمریکا شناخته می‌شود؛ از جمله ملزومات تحقق این مهم، ظرفیت­‌های اقتصادی و سیاسی این گروه است. به نظر می رسد باید این ظرفیت های در حوزه‌های جمعیت، تولید، مصرف، صادرات و واردات مورد توجه قرار گیرد. یعنی در هر یک از بخش‌های گفته شده کشورهای عضو بریکس و در مجموع گروه بریکس می تواند بر اقتصاد جهان تاثیر جدی داشته باشد.

با این‌ حال صرف عضویت دائم در این گروه نمی ­تواند نقش قابل‌توجهی برای اقتصاد ایران در بلندمدت داشته باشد. بلکه آنچه که مهم است، استفاده از این ظرفیت برای پر کردن خلأ ناشی از حذف اقتصاد ملی از اقتصاد جهانی در نتیجه اعمال تحریم­های اقتصادی یک‌جانبه آمریکا در پی خروج از برجام است.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی فارس با یحیی لطفی‌نیا را می‌خوانید:

فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید گروه بریکس با چه اهدافی تشکیل شد و تاریخچه این گروه از ابتدا تاکنون چگونه تغییر کرده است؟

لطفی نیا: برای پاسخ به سوال شما باید چند مرحله را در نظر گرفت. ابتدا باید مروری بر تاریخچه شکل­ گیری گروه بریکس (BRICS) داشته باشیم. بریکس نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت­‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو یعنی برزیل (Brazil)، روسیه (Russia)، هند (India) چین (China) و آفریقای جنوبی (South Africa) تشکیل شده است. مشابه همه پیمان­‌ها و ائتلاف­‌های اقتصادی، بریکس (BRICS) نیز واجد سیاست‌های خاص خود در حوزه تجارت، سرمایه‌­گذاری، شرکت­‌های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و در نهایت توسعه انسانی است. جدول 1،  رویدادهای تاریخی مربوط به تشکیل و توسعه گروه بریکس (BRICS) از ابتدای سال 2001  را نشان می دهد. 

توسعه گروه بریکس از سال 2001 تاکنون در 9 مرحله اتفاق افتاده است که هریک از این مراحل توانسته نقش پررنگ تری به کشورهای عضو بریکس برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی بدهد.

* اعضای جدید می توانند نقش فعالتری در بریکس داشته باشند

فارس: چرا باید نسبت به تحولات رخ داده در گروه بریکس در زمینه تاثیرگذاری بر معادلات اقتصاد جهانی طی سال های آینده، خوشبین بود؟

لطفی نیا: تحولات سیاسی و اقتصاد جهانی، امیدواری را نسبت به افزایش نقش‌آفرینی گروه بریکس (BRICS) در اقتصاد جهانی را افزایش داده است. یک نمونه از این امیدواری، افزایش تعداد اعضای گروه است. در واقع انتظار می­‌رود با افزایش تعداد اعضا، این گروه نقش فعال­‌تری در اقتصاد جهانی و مقابله با نظام تک‌قطبی با محوریت آمریکا ایفا کند.  

* 5 مولفه تاثیرگذاری گروه بریکس بر اقتصاد جهانی

فارس: به نظر شما جایگاه گروه بریکس (BRICS) در اقتصاد جهانی در سال‌های آینده چگونه تعریف خواهد شد؟

لطفی نیا: گروه بریکس (BRICS) به‌عنوان یکی از محورهای ایجاد نظم نوین جهانی و عبور از جهان تک‌قطبی با محوریت آمریکا شناخته می‌شود. از جمله ملزومات تحقق این مهم، ظرفیت­‌های اقتصادی و سیاسی این گروه است. به نظر می‌رسد باید این ظرفیت‌های در حوزه های جمعیت، تولید، مصرف، صادرات و واردات مورد توجه قرار گیرد. یعنی در هر یک از بخش های گفته شده کشورهای عضو بریکس و در مجموع گروه بریکس می تواند بر اقتصاد جهان تاثیر جدی داشته باشد.

* 40 درصد جمعیت جهان ساکن کشورهای گروه بریکس

فارس: از نطر مولفه جمعیت، گروه بریکس در چه جایگاهی قرار دارد و از این منظر می تواند چه نقش آفرینی را در اقتصاد جهان داشته باشد؟

لطفی نیا: از مجموع جمعیت حدود 8 میلیارد نفری کره زمین در سال 2022 در حدود 3.2 میلیارد نفر یعنی 41 درصد در حوزه گروه بریکس (BRICS) قرارداد. در میان کشورهای گروه بریکس (BRICS)، سهم هند 43.6 درصد و سهم چین 43.5 درصد است. روند جمعیتی گروه بریکس (BRICS) از ابتدای دهه 1990 کاهشی بوده است به‌گونه‌ای که از 44.3 درصد به 41 درصد رسیده است.

گروه بریکس (BRICS) از لحاظ جمعیتی بیش از 40 درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است علاوه بر این، بزرگ‌ترین کشورهای جهان یعنی هند و چین در این گروه قرار دارند. سایر کشورهای گروه بریکس (BRICS) نیز در میان کشورهای با جمعیت بالا در جهان قرار دارند.

* یک چهارم تولید جهان در اختیار کشورهای عضو گروه بریکس

فارس: از نظر مولفه دوم، یعنی موضوع تولید، کشورهای عضو بریکس دارای چه جایگاهی هستند و کشورهای تازه عضو شده به این گروه چقدر می توانند بر ارتقاء این جایگاه تاثیرگذار باشند؟

لطفی نیا: از مجموع تولید 101 هزار میلیارد دلاری (تریلیون دلار) جهان در سال 2022، در حدود 24 تریلیون دلار آن مربوط به گروه بریکس (BRICS) با سهم 24 درصد است. در میان خود اعضای گروه بریکس (BRICS) سهم چین با 18 تریلیون دلار در حدود 75 درصد است. بعد از آن کشور هند، با ارزش 3.4 تریلیون دلار و سهم 14 درصدی قرار دارد.

روند تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) در چهار دهه اخیر نشان از رشد سهم آن از 5.5 درصد به 24 درصد داشته است. هر چند در سال 2022 نسبت به سال قبل‌تر از آن سهم گروه بریکس (BRICS) از تولید ناخالص داخلی جهانی کاهش ناچیزی داشته است؛ بنابراین یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2022 به گروه بریکس (BRICS) اختصاص داشته است.

* 19.3 درصد مصرف جهانی متعلق به مردم کشورهای گروه بریکس

فارس: از نظر مولفه مصرف کشورهای عضو گروه بریکس چه وضعیتی دارند؟

لطفی نیا: از مجموع 70 تریلیون دلاری مصرف جهانی در سال 2022 سهم کشورهای گروه بریکس (BRICS) با 13.5 تریلیون دلار در حدود 19.3 درصد است. در میان کشورهای گروه بریکس (BRICS) بیشترین سهم مصرف باارزش 9.6 تریلیون دلار مربوط به چین با سهم 71 درصد است و بعد از آن هند با ارزش 2.3 تریلیون دلار و سهم 17 درصد قرار دارد.

روند مصرف کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) نشان از افزایش آن از 4.9 درصد از ابتدای دهه 90 میلادی تا 19.3 درصد در پایان سال 2022 است. در واقع میزان مصرف گروه بریکس (BRICS) از کل مصرف جهانی در چهار دهه اخیر روند افزایشی داشته است؛ بنابراین می‌­توان بیان کرد که 20 درصد مصرف جهان در کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) اتفاق می‌افتد که در این میان چین و هند بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.

* سهم 18 درصدی گروه بریکس در صادرات جهانی

فارس: از نظر صادارت کشورهای عضو بریکس چگونه بر اقتصاد جهان نقش آفرینی دارند؟

لطفی نیا: از مجموع 31 تریلیون دلاری صادرات جهانی در سال 2022، سهم کشورهای گروه بریکس (BRICS) با 5.6 تریلیون دلار در حدود 18.3 درصد است. در میان کشورهای گروه بریکس (BRICS) بیشترین سهم صادرات با ارزش 3.7 تریلیون دلار مربوط به چین (سهم 66 درصدی) است و بعد از آن هند با ارزش 760 میلیارد دلار (سهم 13 درصدی) قرار دارد.

* روند صعودی صادرات کشورهای بریکس

فارس: روند صادرات کشورهای عضو گروه بریکس در سال‌های گذشته چگونه تغییر کرده است؟

لطفی نیا: روند صادرات کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) نشان از افزایش آن از 5.3 درصد از ابتدای دهه 90 میلادی تا 18.3 درصد در پایان سال 2022 است. در واقع میزان صادرات گروه بریکس (BRICS) از کل صادرات جهانی کالا و خدمات در چهار دهه اخیر روند افزایشی داشته است؛ بنابراین می­ توان بیان کردکه 20 درصد صادرات جهان در کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) اتفاق می‌افتد که در این میان چین و هند بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.

* 16 درصد واردات جهانی متعلق به گروه بریکس

فارس: جایگاه کشورهای عضو بریکس در زمینه واردات چگونه تعریف شده است؟

لطفی نیا: از مجموع 31 تریلیون دلاری واردات جهانی در سال 2022 سهم کشورهای گروه بریکس (BRICS) با 5 تریلیون دلار در حدود 16.2درصد است. در میان کشورهای گروه بریکس (BRICS) بیشترین سهم واردات با ارزش 3.1 تریلیون دلار مربوط به چین با سهم 64 درصد است و بعد از آن هند باارزش 911 میلیارد دلار و سهم 18.6 درصد قرار دارد.

روند واردات کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS) نشان از افزایش آن از 4.8 درصد از ابتدای دهه 90 میلادی تا 16.2 درصد در پایان سال 2022 است. در واقع میزان واردات گروه بریکس (BRICS) از کل واردات جهانی کالا و خدمات در چهار دهه اخیر روند افزایشی داشته است.

* وجود مازاد تجاری در کشورهای عضو بریکس

فارس: بررسی میزان تولید، صادرات و واردات کشورهای گروه بریکس نشان از چه مدل اقتصادی در اعضای این گروه دارد؟

لطفی نیا: در مجموع وضعیت تجاری کشورهای گروه بریکس (BRICS) نشان از وجود مازاد تجاری در حوزه تجارت کالا و خدمات دارد.

* بریکس می‌تواند مدلی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا باشد

فارس: ایران چگونه می‌تواند از ظرفیت ایجاد شده در زمینه عضویت در گروه بریکس در راستای توسعه اقتصادی خود استفاده کند؟

لطفی نیا: همان­طور که بررسی شد سهم گروه بریکس (BRICS) در اقتصاد جهانی بالا و قابل‌ توجه است و انتظار می­ رود این روند در ادامه نیز تداوم داشته باشد. با این‌ حال صرف عضویت دائم در این گروه نمی‌­تواند نقش قابل‌ توجهی برای اقتصاد ایران در بلندمدت داشته باشد. بلکه آنچه که مهم است، استفاده از این ظرفیت برای پر کردن خلأ ناشی از حذف اقتصاد ملی از اقتصاد جهانی در نتیجه اعمال تحریم­‌های اقتصادی یک‌جانبه آمریکا در پی خروج از برجام است؛ در واقع انتظار می‌­رود با یک برنامه و راهبرد بلندمدت و منسجم از ظرفیت‌های ایجاد شده برای خنثی‌سازی تحریم‌ها از طریق باز طراحی نقش­‌های سنتی کشور در اقتصاد جهانی و همچنین تعریف و طراحی نقش جدید در نظم نوین جهانی و همچنین افزایش قدرت چانه‌زنی کشور در مذاکرات با کشورهای ثالث استفاده کرد.

فارس: با تشکر بابت وقتی که برای این مصاحبه اختصاص دادید.

پایان پیام/