سربازی یا درواقع اجباری، دورانی است که برای هر پسری، جزو خاطرات شیرین محسوب می‌شود و بعد از اتمام این دوره، بسیاری از خاطرات زمان سربازی را برای دوستان و خانواده تعریف می‌کنند.
اما در این میان، عده‌ای وجود دارند که معاف از حضور در دوره خدمت می‌شوند. البته این معافیت، قوانین خاص خود را دارد و به همین راحتی، کسی معاف نمی‌شود. معافیت هایی مانند کفالت، پزشکی و... از جمله معافیت‌هایی هستند که به شخص درخواست‌کننده برای معاف شدن داده می‌شود.
یکی از معافیت هایی که افراد دارای شرایط می‌توانند نسبت به آن اقدام کنند، معافیت داشتن فرزند است. این معافیت از سال ۱۴۰۲ و برابر با موافقت رهبری، برای مشمولان سربازی غایب و غیر غایب و کارکنان وظیفه در حال خدمت که ۴ فرزند و بالاتر هستند و همچنین مشمولان وظیفه غایب و غیر غایب و کارکنان وظیفه در حال خدمت، با حداقل داشتن ۴۰ سال به بالا، که دارای ۳ فرزند هستند اجرا شده است.
این نکته لازم به ذکر است که، صدور کارت معافیت برای مشمولان غایب و غیر غایب واجد شرایط این مصوبه، پس از طی آموزش‌های مقدماتی و تکمیلی بسیج امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین کمسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه از اصلاح بخشی از قانون نظام وظیفه در این کمیسیون خبر داد که بر اساس آن مشمولان خدمت سربازی دارای ۳ فرزند یا بیشتر، یا مشمولان بالای ۳۵ سال دارای ۲ فرزند از حدمت سربازی معاف هستند.
یکی دیگر از انواع معافیت، معافیت پزشکی است. همان‌طور که از اسم آن مشخص است، مربوط به شرایط جسمس یا روحی شخص درخواست‌کننده معافیت می‌شود. بعضی از بیماری‌ها منجر به معافیت دائم نمی‌شوند اما بعضی بیماری ها، مشمول را از حضور در دوره خدمت به طور کامل معاف می‌کند. در این قسمت به بیماری هایی اشاره می‌کنیم، که شخص را از حضور در خدمت معاف می‌کند.
بیماری‌های داخلی مغز و اعصاب، اعصاب و روان، خون و انکولوژی، دستگاه ادراری و تناسلی، چشم وعوارض بینایی، گوش و حلق و بینی، قلب و عروق، از جمله بیماری هستند که شخص می‌تواند، در صورت دارا بودن هر یک از این بیماری ها، درخواست معافیت دهد. اما دارا بودن این بیماری‌ها، مربوط به نظر پزشک است و داشتن بیماری باید از نظر پزشک احراز شود.
در نخستین مرحله تایید بیماری توسط نخستین پزشک نیاز است. شخصی که به پزشک مراجعه می‌کند، توسط نخستین پزشک، باید بیماری او تایید شود. در مرحله دوم تایید بیماری توسط شورای پزشکی بیمارستان نیاز است و مرحله سوم، بیماری باید توسط شورای پزشکی وظیفه عمومی تایید شود.
یکی دیگر از شرایط معافیت از خدمت سربازی، داشتن شرایط کفالت است. شخصی که درخواست معافیت می‌دهد، یا باید کفالت پدرش را بر عهده بگیرد یا مادرش. معافیت کفالت به معافیتی گفته می‌شود که به دلیل سرپرستی از افراد خانواده به شخص مشمول داده می‌شود و معافیت کفالت پدر از رایج‌ترین کفالت‌ها محسوب می‌شود.
یکی از شرایط معافیت کفالت، شامل مشمولی می‌شود که تک پسر بالای ۱۸ سال باشد که پدر وی ۷۰ سال تمام سن دارد. یکی دیگر از شرایط معافیت کفالت شامل این افراد است که تنها فرزند پسر بالای ۱۸ سال باشد که پدرش فوت کرده و نگهداری و مراقبت مادر را به عهده داشته باشد. مشمولی که همسرش فوت کرده و از او دارای فرزند صغیر بوده زمانی که ازدواج مجدد نکرده است و یا همسری دارد که بعد از ازدواج معلول شده و نیازمند مراقبت باشد.
این معافیت هم مانند سایر معافیت‌ها، باید احراز شود و شرایط خاص خود را دارد. فرد به سن مشمولیت رسیده باشد و ۱۸ سال تمام داشته باشد. هیچگونه غیبتی از حضور در دوره خدمت نداشته باشد. یگانه مراقب و نگهدارنده شخص مکفول (پدر، مادر، خواهر، برادر، پدربزرگ و مادر بزرگ) باشد درصورتی که شخص دارای برادر بالای ۱۸ سال دیگری نیز باشد، فاقدشرایط معافیت است مگر آنکه بنا به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی آن برادر قادر به سرپرستی و مراقب از شخص مکفول نباشد.
یکی از شرایط معافیت سربازی استفاده از معافیت سه برادری است. در اوایل سال ۱۳۸۸ سازمان نظام وظیفه عمومی ناجا، اعلام کرد که به دلیل تراکم بالای مشمولان سربازی، طبق قوانین جدید مشمولانی که ۳برادر آنها به خدمت رفته‌اند، می‌توانند مدارک خود را ارائه دهند و از خدمت سربازی معاف شوند. مطابق این قانون در خانواده‌هایی که ۳فرزند آنها خدمت دوره ضرورت را به اتمام رسانده باشند، یکی از فرزندان دیگر می‌تواند معاف شود.
طبق این قانون، فرد مشمولی که بالای ۵۰ سال سن داشته باشد، از حضور در دوره خدمت معاف می‌شود. همچنین، شناسنامه وی به منزله داشتن کارت معافیت از دوره خدمت محسوب می‌شود.
یکی از شرایطی که منجر به کاهش دوره خدمت می‌شود، قانون متاهلی است. طبق این قانون، سربازان متاهل از سه ماه کسر خدمت برخوردارند و به ازای هر فرزند سه ماه دیگر به این کسری خدمت اضافه می‌شود. پس اگر فرد مشمولی دارای همسر و دو فرزند باشد، از ۹ ماه کسری خدمت برخوردار می‌شود.
عده ای از افراد وجود دارند که به دلیل لاغری بیش از حد که یک بیماری محسوب می‌شود، برای گرفتن معافیت اقدام می‌کنند. افرادی که به لاغری بیش از حد دچار هستند، در عملکرد فعالیت های خود با مشکل روبرو شده و توان انجام بسیاری از کارهای خود را ندارند. مشکلات روحی، استرس، مشکلات تیروئید و … می‌توانند از عوامل موثر در ایجاد عارضه لاغری باشند. درصورتی که افراد با داشته عارضه مربوطه به عنوان مثال پرکاری تیروئید می توانند برای معافیت دائم نیز اقدام کنند.
ضمن آنکه چاقی باعث بروز بسیاری از مشکلات و بیماری‌های جسمی از جمله بیماری‌های قلبی و عروقی، افزایش فشار خون، افزایش تپش قلب، تنگی نفس، بروز انواع سرطان، دیابت و … می‌شود. افراد به صورت مستقیم نمی‌توانند برای معافیت چاقی اقدام کنند اما درصورت داشتن عوارض احتمال گرفتن معافیت دائم وجود دارد. به عنوان مثال داشتن فشار خون بالا یا بروز مشکلات قلبی می تواند به عنوان مواردی باشد که به فرد معافیت دائم تعلق بگیرد.
اگر کسی بخواهد از طریق معافیت قد، اقدامی را انجام دهد، باید به یک سری نکات توجه داشته باشد، به عنوان مثال، اگر کسی طول قد کمتر از ۱۴۵ سانتی متر داشته باشد، معاف دائم می شود. همچنین برای مشمولان، دارای مدرک کارشناسی و بالاتر، قد پایین تر از ۱۴۰ سانتی متر منجر به معافیت خواهد شد.
