به گزارش اقتصادنیوز ، دسامبر 2020، ایران در حوزه برنامه هسته ای اش پیشرفت های بزرگی را تجربه کرد و آنگونه آژانس مدعی است همکاری‌اش با نهاد ناظر اتمی را کاهش داد. از همین رو برخی از تحلیلگران از همان بازه زمانی تا به امروز مدعی‌اند که تهران در آستانه گریز هسته ای قرار دارد. با این همه دولت بایدن پس از شکست رایزنی های هسته ای در پاییز 2022 برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) گام هایی برداشته است.
با این همه آنگونه که موسسه مطالعات واشنگتن مدعی است، تلاش ها بی نتیجه بوده و ایران توانسته در حوزه برنامه هسته ای اش پیشرفت های جدی داشته باشد؛ همان گزاره ای که دولت بایدن خود را برای توقف آن آماده کرده بود.علاوه بر این، متحدان منطقه ای ایران نیز به دلیل موفقیت های دیپلماتیک و نظامی این بازیگر در منطقه و همچنین افزایش صادرات نفت، اعتمادشان به تهران را تقویت کردند. از همین رو گروهی از ناظران مدعی اند که آمریکا و اروپا جهت معکوس کردن این فرایند گزینه های سیاسی محدود و نامطلوبی در اختیار دارند.
امروز غنی‌سازی اورانیوم در ایران در محدوده 60 درصد قرار دارد، با این همه ناظران با اشاره به گسترش تعداد مکان های استقرار سانترفیوژها و قرار گرفتن تهران در آستانه گریز هسته ای مدعی اند که غرب در این مسیر شکست خورده است.این گروه ضمن تایید این حقیقت که ایران دارای دانش هسته ای است به اسناد ادعایی که اسرائیل از ایران تهیه کرده اشاره کرده و مدعی اند برنامه هسته ای ایران بیش از آنچه سال 2015 تصور می شد، پیشرفت کرده است.این در حالی است که بسیاری از محدودیت‌های فعلی بر برنامه موشکی ایران ماه آینده غروب می‌کنند.
گروهی از تحلیلگران مدعی اند که ایران تنها چند ماه تا گریز هسته ای فاصله دارد. تایید این گزاره در کنار ادعاهای آژانس مبنی بر عدم همکاری تهران جهت شفاف سازی برنامه هسته ای اش دشوار است. برخی از کارشناسان غرب مدعی اند که ایران کماکان در مسیر نهاد ناظر سنگ اندازی کرده و مانع از انجام تحقیقات در سه سایت هسته ای ادعایی اعلام نشده شده، چنین اخبار ادعایی صرفا هراس غرب از برنامه هسته ای ایران را افزایش می دهد، ایالات متحده و اروپا نگران ساخت تأسیسات جدید خارج از نطنز هستند، زیرا این تجهیزات در فضایی عمیق‌تر تعریف می شوند و به راحتی هدف حملات ادعایی قرار نخواهند گرفت.
به ادعای بازیگران غربی، ایران تاکنون به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد هدف از ساخت تاسیساتش اطلاعاتی نداده است. ناظران مدعی اند اگر ایران تحت فشار قرار بگیرد، احتمالا اجرای «کد اصلاح‌شده 3.1» را معلق خواهد کرد- ماده‌ای که ایران را ملزم می‌کند تا آژانس را در مورد ساخت هر نوع سازه و تجهیزات تازه ای مطلع کند. به ادعای این گروه، تهران همچنین از اجرای پروتکل الحاقی که بر اساسش بازرسان آژانس می توانند درخواست دسترسی به تاسیسات هسته ای اعلام نشده را داشته باشند، خودداری می کند.طبق گزارش‌های ادعایی، دولت بایدن با سفیر ایران در سازمان ملل و هم به‌طور غیرمستقیم از طریق شرکایی مانند قطر و عمان، با ایران رایزنی داشته است. رایزنی هایی که ظاهرا بر دستیابی به توافقات محدود متمرکز بوده است.
تهران و واشنگتن به واسطه دور تازه رایزنی ها حول دو محور توافق کردند. اول، ایران موافقت کرد که پنج شهروند آمریکایی بازداشت شده را به ازای آزادی پنج شهروند ایرانی زندانی در آمریکا، آزادسازی 6 میلیارد دلار از دارایی هایش در کره جنوبی، و 11 میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده اش در عراق آزاد کند.علاوه بر این دو طرف به واسطه توافقی جهت تجارت تنش ها را کاهش دادند. موسسه مطالعات واشنگتن نوشته،جزئیات تایید نشده، اما ظاهرا ایران میزانی از اورانیوم 60 درصدی اش را کاهش می دهد و از نصب سانتریفیوژهای پیشرفته جدید در فردو خودداری خواهد کرد. در مقابل، ایالات متحده از اعمال تحریم ها بر فروش نفت ایران خودداری می کند.
ناظران مدعی اند، اگر چنین گزارش هایی درست باشد، کاهش تنش مانع پیشرفت برنامه هسته ای ایران نخواهد شد. به ادعای این گروه این تصور که واشنگتن به دیپلماسی محرمانه متوسل شده، می‌تواند تلاش‌های بالقوه برای پاسخگو کردن ایران را نیز تضعیف کند. در واقع، تلاش‌های ایالات متحده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مدیریت بحران ممکن است ناخواسته به استراتژی تثبیت‌شده پیشروی تهران کمک کند.
گروهی از تحلیلگران این ادعا را مطرح کردند که ایران نه تنها در حوزه دیپلماسی با غرب تجربه بسیاری دارد، بلکه بر موجی از اعتماد در داخل و خارج از کشور سوار است. اقتصاد ایران در سال 2022 3.8 درصد رشد کرد و با توجه به افزایش خرید نفت چین و سایر عوامل، پیش‌بینی می‌شود که این نرخ در سال 2023 کاهش چندانی نداشته باشد. در خلیج فارس، تهران با امارات و عربستان توافق هایی را جهت عادی سازی روابطش منعقد کرده است. سوریه، متحد نزدیک ایران به آغوش اعراب بازگشته، در حالی که طبق گزارش ها، ایران و روسیه برای افزایش فشار بر نیروهای آمریکایی مستقر در این کشور هم صدا هستند. تهران همچنین در میانه جنگ اوکراین، پویایی قدرت را در روابط تغییر داده است.
