رطوبت هوا میتواند برای سلامتی انسان خطراتی را داشته باشد.در این مطلب از پارس نیوز ما قصد داریم شما را با این خطرات احتمالی بیشتر آشنا کنیم.
گرمتر شدن ادامه دار کره زمین سبب شده است که هر سال شاهد دماهایی بی‌سابقه باشیم و گرمای شدید هوا از عوامل مهم مرگ‌ومیر شده است. باید راه‌های مقابله با گرمای شدید را یاد بگیریم، زیرا ممکن است منجر به گرمازدگی و حتی مرگ شود. البته دمای زیاد فقط بخشی از ماجراست؛ عامل مهم دیگر رطوبت است که گرمای هوا را خطرناک‌تر می‌کند. در ادامه، درباره مشکلات ناشی از گرما و رطوبت زیاد می‌گوییم و نکاتی درباره پیشگیری از عوارض خطرناک روزهای گرم و مرطوب تابستان بیان میکنیم.
در پارس نیوز بخوانید : با این نوشیدنی‌ها از گرما در امان باشید
هر چه قدر رطوبت هوا زیاد شود، بیشتر احساس گرما می کنیم و به همان نسبت بدن کار بیشتری برای خنک کردن خود انجام می دهد. هنگامی که تعریق برای خنک کردن بدن کافی نباشد و دمای بدن بالا برود، موجب می شود که آب و مواد شیمیایی مورد نیاز بدن از دست بروند و عدم تعادل مواد شیمیایی در بدن رخ دهد.
رطوبت به بخار آب موجود در هوا گفته می شود. بخار آب کاملا شفاف است و نمی توان با چشم آن را دید، ولی اثر رطوبت زیاد به صورت قطره های آب روی اجسام می نشیند.هوا هم می تواند مقدار زیادی بخار آب را در خود نگه دارد و هم می تواند آن را به صورت ابر و یا مه درآورد. هرچه قدر هوا گرم تر باشد، مقدار رطوبت هوا نیز بیشتر می شود.
در هوای مرطوب، حس می‌کنید که هوا به پوست شما فشار می‌آورد و حرکت‌کردن و نفس‌کشیدن برایتان دشوار می‌شود. رطوبت یعنی میزان بخار آب موجود در هوا، پس رطوبت زیاد یعنی بخار آب زیادی در هوا وجود دارد.
با افزایش رطوبت هوا علاوه بر اکسیژن، پر از هیدروژن و نیتروژن می‌شود و ریه‌های ما برای دریافت اکسیژن از هوا باید سخت‌تر کار کنند. این یکی از دلایلی است که در هوای مرطوب احساس بی‌حالی میکنیم و فعالیت بدنی برایمان سخت‌تر می‌شود.
خدمات هواشناسی ملی آمریکا (National Weather Service) نقطه شبنم (dewpoint) را دقیق‌ترین معیار برای تعیین میزان رطوبت هوا می‌داند. نقطه شبنم دمایی است که در آن هوا با بخار آب اشباع می‌شود. گرچه شرایط آب‌وهوایی مطلوب و قابل‌تحمل برای همه افراد یکسان نیست، خدمات هواشناسی ملی آمریکا نقطه شبنم ۵۵ درجه فارنهایت (۱۲٫۷ درجه سانتی‌گراد) و کمتر از آن را مطلوب و رضایت‌بخش می‌داند. زمانی که نقطه شبنم به بیش از ۶۰ تا ۷۰ درجه فارنهایت (۱۵ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد) می‌رسد، هوا سنگین و آزاردهنده می‌شود و پوست شما کم‌کم حالتی چسبنده پیدا می‌کند.
رطوبت هوا به طور مستقیم بر مقدار آلرژن‌ها (مواد حساسیت زا) موثر است.رطوبت زیاد باعث افزایش گردوغبار و قارچ‌ها می‌شود و در نتیجه باعث ابتلا به آلرژی می‌گردد.
رطوبت هوا باعث بالا و پایین رفتن مقدار مایعات بدن می‌گردد.هنگامی که رطوبت هوا زیاد می‌شود، برخی افراد دچار سردرد و حتی درد مفاصل می‌گردند.مفاصل دارای گیرنده‌هایی می باشند که نسبت به تغییرات رطوبت و درد حساس هستند.رطوبت بیش از حد میتواند عروق پا را متورم کند و باعث درد زیادی گردد.از آنجاکه غضروف مفاصل نیاز به مقدار زیادی آب دارند، کم آبی بدن میتواند باعث درد مفاصل گردد.هوای مرطوب باعث ورم بافت‌ها و افزایش درد آرتروز می‌گردد.
هیچ فردی از هوای گرم خوشش نمی آید.هنگامی که رطوبت هوا زیاد می‌گردد، عرق کمتر از سطح پوست تبخیر می‌شود. درنتیجه ما احساس گرما و چسبندگی بدن میکنیم.
رطوبت هوا باعث گرم شدن بدن می‌گردد.هنگامی که قطرات رطوبت هوا زیاد است، احساس گرمای بیشتری می‌کنید.پوست، به طور مداوم رطوبت خود را از دست می‌دهد (با تبخیر عرق). مقدار از دست دادن رطوبت پوست، برابر مقدار بخار آب موجود در هوا می باشد.
به همین خاطر مناطق گرم صحرایی نسبت به مناطق مرطوب، توانایی زیادی در خنک کردن بدن دارا می باشند.
یکی از دلایل اینکه گرمای هوا غیرقابل تحمل می‌شود، این است که رطوبت هوا بالا می‌رود. برای مثال فرض کنید رطوبت نسبی هوا 30 درصد و درجه حرارت 95 درجه می باشد، اما اگر رطوبت به 65 درصد برسد، درجه حرارت 95 درجه به نظر 117 درجه می‌شود.
هنگامی که دمای محیط نزدیک به دمای بدن گردد، بدن با اعمال یک سری تغییرات، خود را خنک می‌کند.این تغییرات شامل عرق کردن، تغییر سرعت گردش خون و افزایش تعداد تنفس برای خنک نگه داشتن بدن است.
– هر چه قدر رطوبت هوا زیاد شود، به همان نسبت بدن کار بیشتری برای خنک کردن خود انجام می دهد. هنگامی که تعریق برای خنک کردن بدن کافی نباشد و دمای بدن بالا برود، موجب می شود که آب و مواد شیمیایی مورد نیاز بدن از دست بروند و عدم تعادل مواد شیمیایی در بدن رخ دهد.از دست دادن آب بدن در اثر گرما و رطوبت زیاد، باعث غلیظ شدن خون می گردد.
– از دست دادن آب بدن بر روی قلب اثر دارد و قلب نیاز به فشار بیشتری برای پمپاژ کردن خون دارد. خون به قسمت های سطحی بدن می رود و کمتر وارد عضله، مغز و دیگر ارگان ها می شود.
– کاهش قدرت بدنی و خستگی نیز در اثر رطوبت زیاد رخ می دهد.
– گرفتگی عضلات : هنگامی که شما خسته هستید و گرما و رطوبت زیاد است، گرفتگی عضلات رخ می دهد. گرفتگی عضلانی به علت عدم تعادل املاح و آب در بدن می باشد.
غش کردن و سنکوپ : اگر مدت زیادی در گرما بمانید و بدن نتواند خود را خنک کند، باعث توقف تعریق و افزایش دمای بدن و افت سریع فشار خون می شود و منجر به غش و سنکوپ می گردد. بهتر است هر چه سریع تر فرد دچار سنکوپ را به نزد پزشک ببرید.
– خستگی ناشی از گرما : از دست دادن آب و املاح در اثر گرما و رطوبت، باعث سرگیجه و ضعف می گردد و دمای بدن بالا می رود. علائم خستگی ناشی از گرما عبارت است از: عدم هماهنگی چشم و دست، گیجی، احساس ضعف و سرگیجه. در برخی موارد به خصوص افراد مسن، باید در بیمارستان بستری شوند.
گرمازدگی می تواند کشنده باشد، لذا باید فرد گرمازده را از محل گرما دور کنید، به او آب و نوشیدنی های حاوی املاح بدهید و او را فورا به نزد پزشک ببرید
– گرمازدگی: هنگامیکه آب زیادی از بدن توسط تعریق خارج شده و دمای بدن بالا می رود، باعث گرمازدگی می شود. رطوبت زیاد اجازه نمی دهد که بدن از طریق تبخیر عرق، خود را خنک کند.
علائم این گرمازدگی شامل: خواب آلودگی، خستگی و تعریق شدید، سرگیجه، گیجی، بی هوشی و تشنگی بیش از حد می باشد.
گرمازدگی می تواند کشنده باشد، لذا باید فرد گرمازده را از محل گرما دور کنید، به او آب و نوشیدنی های حاوی املاح بدهید و او را فورا به نزد پزشک ببرید.
– نوشیدن مقدار زیادی آب
– خنک کردن بدن
– آرامش
– حفظ رطوبت کافی در خانه
– دوری از هوای گرم
– دم کرده گیاهی مخصوصا بابونه، باعث شل شدن عضلات و کاهش درد می شود.
– دوش آب گرم بگیرید.
– از غذاهای حاوی کلسیم، پتاسیم و منیزیوم استفاده کنید. موز منبع خوبی از پتاسیم است.
– ماساژ نیز باعث سهولت جریان خون می شود و گرفتگی عضلات و درد را کاهش می دهد
برای محیط خانه ۳۰ تا ۵۰درصد رطوبت مناسب است و رطوبت زیاد ممکن است بر سلامت شما اثر منفی بگذارد و به وسایلتان آسیب برساند. رطوبت زیاد حتی ممکن است موجب رشد کپک و قارچ شود. از سوی دیگر، رطوبت بسیار کم نیز موجب خشکی پوست و مو، سرماخوردگی و سرفه‌های مکرر و ایجاد بستری برای رشد ویروس‌ها و میکروب‌ها می‌شود.
برای تنظیم رطوبت خانه می‌توانید از دستگاه رطوبت‌سنج استفاده کنید. رطوبت‌سنج دستگاهی است که میزان رطوبت در هوا را اندازه‌گیری می‌کند.
در موج گرما، باید نمایه گرما (heat index) را بررسی کنیم. نمایه گرما نشان می‌دهد که بدن ما به گرمای محیط چه حسی دارد. در نمایه گرما هر ۲ عامل رطوبت نسبی و دمای هوا در نظر گرفته می‌شوند. به‌گفته خدمات هواشناسی ملی آمریکا، نمایه گرمای بین ۱۰۳ و ۱۲۴ درجه فارنهایت (۳۹ و ۵۱ درجه سانتی‌گراد) خطرناک است. گرمازدگی و گرفتگی عضلات بر اثر گرما معمولا در این محدوده اتفاق می‌افتند. اگر می‌خواهید نمایه گرما در محل زندگی‌تان را بررسی کنید، باید به‌دنبال عبارت «feels like» در برنامه آب‌وهوای گوشی خود بگردید.
در گرمای خشک یا مرطوب باید درجه‌حرارت مرکزی بدن (core body temperature) را به مقدار مطلوبی نگه داریم تا گرمای اضافی در بدن ما جمع نشود.
با رطوبت زیاد هوا گرمتر نمی‌شود، ولی ما این‌طور حس میکنیم، چون بدنمان نمی‌تواند خنک شود. در هوای گرم عرق میکنیم و تبخیر قطرات عرق روی پوست ما را خنک می‌کند. تعریق یکی از روش‌های اصلی بدن برای خنک‌شدن است، ولی در هوای مرطوب تبخیر عرق در هوا دشوارتر می‌شود، چون هوا تقریبا از بخار آب اشباع شده است و نمی‌تواند بخار آب بیشتری را در خود نگه دارد.
درنتیجه عرق روی پوست نمی‌تواند بخار و وارد هوا شود. در این شرایط، بدن همچنان به عرق کردن ادامه می‌دهد، ولی خنک نمی‌شود. درنهایت رطوبت زیاد موجب می‌شود که بدن برای خنک‌کردن خود بیشتر تلاش کند و این تلاش بیشتر موجب بیشترشدن دمای بدن می‌شود.
دانشمندان از «دمای حباب مرطوب» برای اندازه‌گیری هم‌زمان گرما و رطوبت استفاده می‌کنند. آنها حباب دماسنج را در پارچه‌ای مرطوب می‌پیچند و سپس دمای هوا را مشاهده می‌کنند. با تبخیرشدن آب، حباب خنک می‌شود، درست مانند بدن که با عرق‌کردن خود را خنک می‌کند. به‌عقیده بعضی از دانشمندان ۳۵ درجه سانتی‌گراد حداکثر دمای حباب مرطوب قابل‌تحمل برای بدن انسان است و قرارگرفتن در این دما به‌مدت ۶ ساعت حتی برای افراد سالم نیز ممکن است کشنده باشد.
این اتفاق رایج نیست، ولی بعضی از بخش‌های جهان مانند جیکب‌آباد در پاکستان، در دوره‌های کوتاهی از این دمای حباب مرطوب عبور می‌کنند. بر اساس تحقیقی که در مجله «فیزیولوژی کاربردی» منتشر شد، ممکن است که آستانه دمای حباب مرطوب خطرناک کمتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد باشد. پژوهشگران دریافته‌اند که نمی‌توان آستانه دمای مشخصی را تعیین کرد، زیرا عوامل مختلفی ممکن است در ناتوانی بدن ما برای خنک‌کردن خودش نقش داشته باشند.
دکتر دانیل جی. وچلیو (Daniel J. Vecellio)، از نویسندگان این پژوهش و محقق تحقیقات فوق‌دکتری در مرکز آب‌وهوای ویرجینیا در دانشگاه جورج میسون (George Mason University)، می‌گوید: «یک عدد نمی‌تواند همه‌چیز را به شما بگوید. در فیزیولوژی و ویژگی‌های شخصی تغییرپذیری و تفاوت‌های بسیار زیادی وجود دارد.» او می‌افزاید که افراد می‌توانند در دمایی بسیار کمتر از هر آستانه دمای حباب مرطوب تعیین‌شده‌ای با خطرات سلامتی مرتبط با گرما مواجه شوند.
رطوبت زیاد ممکن است احتمال ابتلا به بیماری‌های مرتبط با گرما را افزایش دهد. ناتوانی در خنک‌کردن بدن منجر به چیزی بیش از احساس ناخوشایند در ما می‌شود و شاید فرایندهای داخلی بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. وقتی دمای مرکزی بدن همچنان در حال افزایش است، بدن باید بیشتر کار کند تا ما را خنک کند و این موجب گرم‌شدن بیشتر بدن می‌شود.
در این حالت، مغز وارد عمل می‌شود و خون بیشتری را به پوست می‌فرستد (تا گرما از طریق پوست دفع شود) و رگ‌های خونی را گشاد می‌کند تا تعریق افزایش یابد. این واکنش ممکن است ما را به کم‌شدن آب بدن سوق دهد، یعنی ازدست‌دادن آب، نمک و مواد شیمیایی موردنیاز برای عملکرد درست بدن.
منحرف‌شدن جریان خون به‌سمت پوست منجر به خون‌رسانی ناکافی و طبیعی به سایر اندام‌های بدن می‌شود. آنچه این شرایط را بدتر می‌کند این است که این واکنش‌های فیزیکی در شرایط مرطوب به‌خوبی کار نمی‌کنند.
وقتی بدن درست کار نمی‌کند، در برابر مجموعه‌ای از عوارض جانبی مرتبط با گرما و رطوبت مانند خستگی، گرفتگی عضلات و مشکلات تنفسی آسیب‌پذیر می‌شویم. این وضعیت ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری شود که در ادامه بررسی‌شان کرده‌ایم.
تعریق زیاد در گرما و رطوبت شدید موجب می‌شود که بدن مایعات ضروری را به‌اندازه‌ای از دست بدهد که با نوشیدن آب جبران‌پذیر نباشد. احساس تشنگی نخستین علامت است که بدن در حال کم‌آب‌شدن است. اگر آب کافی ننوشید، تعریق و ادرار کمتر می‌شود و ممکن است که دچار سردرد، گرفتگی عضلات شکم (stomach cramps) و اسپاسم عضلانی شوید.
کاهش فشارخون در مغز موجب می‌شود که غش کنید. کاهش فشارخون به این علت است که خون به نواحی دیگر بدن رفته است تا با گرما مقابله کند.
تعریق بیش‌ازحد ممکن است منجر به گیرافتادن عرق زیر پوست و عرق سوز شدن شود. در ناحیه عرق‌سوزشده برجستگی‌هایی وجود دارد و گاهی احساس خارش و سوزش داریم.
تداوم ازدست‌دادن مایعات بدن از طریق تعریق زیاد میتواند منجر به گرمازدگی شود. اگر پس از گذراندن مدت زیادی در گرما احساس ضعف، حالت تهوع یا سرگیجه می‌کنید، احتمالا گرمازده شده‌اید. گرمازدگی در صورت بی‌توجهی و برطرف‌نشدن ممکن است منجر به سکته گرما یا گرمازدگی شدید شود.
سکته گرما زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش‌ازحد گرم می‌شود و به دمای داخلی ۴۰ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر می‌رسد. به‌سبب سکته گرما، تعریق ناگهان قطع می‌شود، تعادل فرد کاهش می‌یابد، دچار سردرگمی و گیجی می‌شود و هوشیاری خود را از دست می‌دهد. سکته گرما به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد و در صورت مشاهده علائم آن باید با اورژانس تماس بگیرید.
گرمای شدید برای بعضی از گروه‌ها شامل افراد مسن، کودکان و کسانی که به‌دلیل محیط کار، تفریح یا زندگی خود در معرض گرمای شدیدی قرار دارند، خطر بیشتری دارد. مرکز کنترل بیماری آمریکا (Centers for Disease Control) توصیه می‌کند که در دوره‌های گرمای شدید در ساختمان‌های مجهز به سیستم تهویه مطبوع بمانید، آب فراوان بنوشید، فعالیت‌های خارج از منزل خود را محدود کنید یا به‌سرعت انجام دهید و دوش آب سرد بگیرید.
محل زندگی شما نیز اهمیت دارد. اگر گرما و رطوبت زیاد در منطقه شما رایج است، احتمالا با محیطی که در آن زندگی می‌کنید سازگار شده‌اید. ولی بسیاری از مناطقی که قبلا تابستان‌هایی معتدل داشته‌اند، به‌علت تغییرات آب‌وهوایی با افزاش دمای غیرمنتظره‌ای مواجه می‌شوند.
اگر به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستید، باید در موج گرما به سلامت خود توجه بیشتری کنید. داروهای اضطراب و افسردگی ممکن است تنظیم دمای بدن را دچار اختلال کنند. دیابت نیز بر نحوه مدیریت گرما در بدن اثر می‌گذارد. بنابراین باید با پزشک خود صحبت کنید و برنامه‌ای شخصی و ویژه برای حفظ سلامتی در تابستان داشته باشید.
برای سازگارشدن با رطوبت هوا زیاد باید به خودتان زمان بدهید. حدود ۲ هفته طول می‌کشد تا با آب‌وهوای جدید سازگار شوید. پیش از شروع تمام فعالیت‌های معمول خود به بدنتان فرصتی بدهید تا با آب‌وهوای جدید سازگار شود. می‌توانید هر روز مدت‌زمانی را که در هوای مرطوب می‌گذرانید کمی افزایش دهید.
اگر هوای خانه بسیار مرطوب است، از دستگاه رطوبت‌گیر خانگی استفاده کنید. این دستگاه‌ها رطوبت موجود در هوا را جذب می‌کنند. اگر هوای خانه بسیار خشک است از دستگاه بخور سرد یا رطوبت‌ساز خانگی استفاده کنید. این دستگاه‌ها رطوبت هوا را تا حدی افزایش می‌دهند.
خنک‌شدن در محیط مرطوب سخت‌تر از هوای خشک است. تشخیص اینکه چه زمانی در هوای گرم و مرطوب یا شرجی دچار مشکل شده‌اید، بسیار مهم است. تصور نکنید که باید این شرایط را تحمل کنید. اقدام سریع برای آبرسانی بدن و خارج‌شدن از محیط گرم از بروز مشکلات سلامتی خطرناک پیشگیری می‌کند.
