تا قبل از آزمون سراسری سال تحصیلی شخصی 69ـ1368، ظرفیت تمام رشته‌های مختلف تحصیلی بدون توجه به محل تشکیل آنها و محل سکونت داوطلبان، طوری تقسیم شده است که داوطلبان برای ورود به همه رشته‌های تحصیلی عالی از شانس قبولی نسبتاً یکنواختی برخوردار باشند.
موضوع بومی‌گزینی پس از تصویب «کلیات طرح پیشنهادی سازمان سنجش آموزش کشور در مورد گزینش بومی یا آزمون‌شناسی» در جلسه 213 مورخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۶۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی شروع شد.
بومی گزینی
اسناد و قوانین مرتبط
- مصوبه «کلیات طرح پیشنهادی سازمان سنجش آموزش کشور در مورد گزینش بومی آزمون سراسری» جلسه ۲۱۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۶۹.
- مصوبه «ضوابط مربوط به گسترش بومی‌گزینی در آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» جلسه ۶۲۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ اول مرداد ۱۳۸۷
- مصوبات کمیته مطالعات و برنامه ریزی آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
- در جلسه سی و پنجمین اول بهمن ۱۳۷۷ به ریاست وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی
- جلسه پنجاه و پنجمین ۲۹ اسفند ۱۳۸۶ به ریاست وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری
- جلسه شصتم سوم اردیبهشت ۱۳۸۸ به ریاست وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری
- قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلی تکمیلی و تخصصی مصوبه مجلس شورای اسلامی مورخ ۲۹ فروردین ۱۳۸۹ و اصلاحیه آن مورخ دهم مهر ۱۳۹۲
* چرا بومی گزینی انجام می‌شود؟
اهداف بومی گزینی شامل کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان، کاهش مهاجرت‌های درون کشوری، امکان قبولی بیشتر داوطلبان هر بوم به خصوص مناطق محروم، جلوگیری از افت تحصیلی دانشجویان غیر بومی، تخصیص یارانه از قبیل تغذیه و اسکان به دانشجویان، رفع مشکلات دانشگاه در تأمین امکانات اقامتی و معیشتی و کاهش اثرات روانی و اجتماعی منفی ناشی از دوری از محل زندگی و خانواده است.
رشته‌های موجود در دانشگاه‌ها به دو دسته کلی کشوری و بومی تقسیم می‌شوند که روش تقسیم ظرفیت آنها در بین سهمیه‌ها متفاوت است. رشته‌های کشوری شامل رشته‌هایی است که در همه دانشگاه‌های کشور وجود ندارد و تنها در معدودی از دانشگاه ارائه می‌شود. مانند رشته‌های گروه آموزشی هنر. با توجه به ظرفیت بسیار کم این رشته‌ها، گزینش بومی اعمال نمی‌شود و نوع گزینش آنها کشوری است. ظرفیت رشته‌های کشوری، ظرفیت هر رشته محل از نوع رشته های کشوری، بعد از کسب سهمیه ایثارگران ۲۵ و ۵ درصد به نسبت به شرکت کنندگان هر یک از سهمیه‌ها(مناطق یک، دو و سه و خانواده شهدا) به کل شرکت کنندگان در هر گروه آزمایشی تقسیم می‌شود.
رشته های بومی بر اساس میزان پراکندگی آنها در سطح کشور به سه نوع رشته های استانی، ناحیه ای و قطبی تقسیم می‌شوند. در هر رشته محل‌هایی که نوع گزینش آنها بومی شامل قطبی، ناحیه و استانی، بوده پس از کسب ۲۵ درصدی و ۵ درصدی سهمیه ایثارگران، ۸۰ درصد ظرفیت به صورت بومی و ۲۰ درصد از ظرفیت باقیمانده به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
در هر کد رشته محل مربوط به رشته های پرمتقاضی دوره روزانه پس از کسب ۲۵ درصدی و ۵ درصدی سهمیه ایثارگران، ۶۰ درصد ظرفیت به صورت بومی و ۴۰ درصد از ظرفیت باقیمانده به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد. در پذیرش بومی، نسبت به پذیرفته شدگان به این صورت است که به نسبت تعداد شرکت کنندگان، هریک از سهمیه‌های مناطق(1،2،3 و خانواده شهدا) در بوم منطقه مربوط به تعداد کل شرکت کنندگان آن بوم در هر گروه آزمایشی اختصاص می یابد. پذیرش در همین رشته های پرمتقاضی به صورت بومی یعنی ناحیه‌ای و قطبی است.
رشته‌های پرمتقاضی کنکور سراسری
در کنکور سراسری، بررسی‌ها نشان می‌دهد که 13 رشته پرمتقاضی هستند.
| گروه آزمایشی | عناوین رشته‌ها |
| علوم ریاضی و فنی | مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع |
| علوم تجربی | پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی |
| علوم انسانی | حقوق، روانشناسی و حسابداری |
پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی
پذیرش در رشته‌هایی که صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی بوده، برای تمام دوره‌ها به صورت کشوری انجام می‌شود. ضمناً بعد از کسر سهمیه ایثارگران ۲۵ و 5 درصد به نسبت شرکت‌کنندگان هر یک از سهمیه‌ها (مناطق1، 2 و 3 و خانواده شهدا) به کل شرکت کنندگان در هر گروه آزمایشی تقسیم می‌شود.
| نام دوره | نوع گزینش |
| روزانه | بستگی به رشته دارد |
| نوبت دوم(شبانه) | بومی استانی |
| غیردولتی(غیرانتفاعی) و پیام نور | بومی ناحیه‌ای |
| مجازی، پردیس خودگردان، ظرفیت مازاد، مشترک | کشوری(بدون بومی‌گزینی) |
| پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی | کشوری(بدون بومی‌گزینی) |
| دانشگاه آزاد | کشوری(بدون بومی‌گزینی) |
رشته های دارای پذیرش بومی آزمون کنکور سراسری
| بومی قطبی | بومی ناحیه | بومی استان |
| دامپزشکی | پزشکی | پرستاری |
| مهندسی برق | دندانپزشکی | علوم آزمایشگاهی |
| مهندسی شهرسازی | داروسازی | هوشبری |
| مهندسی صنایع | مهندسی عمران | اتاق عمل |
| مهندسی مواد و متالورژی | مهندسی کامپیوتر | مامایی |
| روانشناسی | مهندسی معماری | آموزش ابتدایی |
| مدیریت دولتی | مهندسی مکانیک | آموزش کودکان استثنایی |
| مدیریت صنعتی | حقوق | آموزش الهیات |
| اقتصاد | حسابداری | آموزش تاریخ |
| علوم سیاسی | مدیریت بازرگانی | آموزش جغرافیا |
| مشاوره | گیاه پزشکی | آموزش زبان عربی |
| جامعه شناسی | اقتصاد کشاورزی | آموزش علوم اجتماعی |
| علم اطلاعات و دانش شناسی | تکنولوژی پرتوشناسی | |
| فقه و مبانی حقوق اسلامی | زبان و ادبیات عربی | |
| علوم دامی | زمین شناسی | |
| علوم و مهندسی صنایع غذایی | زیست شناسی گیاهی | |
| علوم و مهندسی محیط زیست | شیمی کاربردی | |
| فیزیوتراپی | شیمی محض | |
| کتابداری در شاخه پزشکی | علوم و مهندسی باغبانی | |
| مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی | علوم و مهندسی خاک | |
| تاریخ | مهندسی بهداشت محیط | |
| جغرافیا | مهندسی طبیعت | |
| مترجمی زبان انگلیسی | آموزش زبان و ادبیات فارسی | |
| زبان و ادبیات فارسی | ||
| زبان و ادبیات انگلیسی | ||
| آمار | ||
| ریاضیات و کاربردها | ||
| علوم و مهندسی آب | ||
| فیزیک | ||
| مهندسی مکانیک بیوسیستم(کشاورزی) |
* آسیب‌های بومی‌گزینی
طرح بومی‌گزینی باعث شده است تا دانشگاه‌های کشور از دانشجویان بومی و محلی همان استان و استان‌های همجوار تکمیل شود؛ به شکلی که گاه بیش از ۷۵ درصد و حتی در برخی از دانشگاه‌ها تا ۹۰ درصد دانشجویان پذیرفته شده از داوطلبان هم بوم است.
یکی از آسیب‌های بومی‌گزینی، بازماندن دانش‌آموزان مستعد مناطق کمتر برخوردار از تحصیل در دانشگاه‌ها برتر کشور که عمدتاً در شهر تهران مستقر هستند، است و این موضوع به تشدید نابرابری آموزشی و نابرابری توسعه‌ا‌ی می‌انجامد.
در اسناد و قوانین مربوط به بومی‌گزینی، مهمترین هدف این سیاست، کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان بیان شده است. در صورتی که پذیرفته شدن داوطلب در رشته بومی لزوما به معنای عدم نیاز به خوابگاه و سایر امکانات رفاهی دانشگاه نیست. چون اکثر رشته‌های بومی از نوع قطبی و ناحیه‌ای بوده و هر ناحیه یا قطب شامل چند استان است. مثلاً داوطلب استان یزد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان و ایلام در یک قرار می‌گیرند.
لذا قبولی آنها در رشته‌های پذیرش بومی قطبی یکسان است بنابراین مشاهده می‌شود چنانچه یک داوطلب در استان ایلام در دانشگاه یزد پذیرفته شود، نیازمند خوابگاه و سایر امکانات رفاهی است و با بقیه دانشجویان خارج از قطب خود که در دانشگاه یزد پذیرفته شده‌اند، از حیث نیازمندی رفاهی و دوری از خانواده و ... تفاوت ندارد؛ همچنین گزینش بومی در کوچکترین محدوده جغرافیایی خود، دارای پذیرش بومی استانی است. در حالی که استان‌های کشور به‌گونه‌ای هستند که همه دانشجویان آن نمی‌توانند بین محل سکونت و دانشگاه تردد روزانه داشته باشند و در نتیجه این دانشجویان متقاضی خوابگاه و سایر امکانات رفاهی هستند. به طور مثال دانشجوی ساکن شهر کاشان که در دانشگاه اصفهان پذیرفته می‌شود، نمی‌تواند هر روز بین کاشان و اصفهان تردد داشته باشد و قطعا نیازمند امکانات رفاهی است.
برخی از دانشگاه‌های کشور به دلیل جنبه علمی و اعتبار اجتماعی، طرفداران زیادی دارد و داوطلبان می‌کوشند تا حد امکان وارد این دانشگاه‌ها شوند. پذیرش بومی به خصوص در مورد شهر تهران که بسیاری از دانشگاه‌های برتر در آن واقع است، موجب شانس قبولی پایین‌تر داوطلبان سایر استان‌هاست.
* لزوم بازنگری سهمیه بومی‌گزینی
شورای عالی انقلاب فرهنگی مدتی است که روی موضوع کنکور ورود کرده است؛
محمدعلی کی‌نژاد عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه سیصد و چهل و چهارم شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها با تأکید بر اینکه مصوبه بومی‌گزینی برای یک دوره خاص به تصویب رسیده است، گفت: به جای حذف کامل این سهمیه ضرورت دارد بازنگری و اصلاح شود.
وی به لزوم تصمیم‌گیری سریع در مورد سهمیه‌های کنکور سراسری تأکید کرد و افزود: در صورت حذف کامل سهمیه بومی‌گزینی، مشکلاتی نظیر تأمین خوابگاه، بالا رفتن سن ازدواج و... به وجود می‌آید.
جبارعلی ذاکری رئیس دانشگاه علم و صنعت به ضرورت اعمال سهمیه بومی‌گزینی در دانشگاه‌های محلی و منطقه‌ای تأکید کرد و گفت: در راستای عدالت آموزشی سهمیه بومی‌گزینی برای دانشگاه‌های سطح یک نباید اعمال شود و همچنین محمدمهدی غفاری معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به تفاوت شرایط تعداد مراکز آموزشی زمان تصویب مصوبه سهمیه بومی‌گزینی با حال حاضر اشاره کرد و گفت: در زمان تصویب مصوبه سهمیه بومی گزینی در کل کشور ۴۴۵ مؤسسه آموزشی فعال بوده است و در سال ۱۳۹۶ تعداد مؤسسه آموزشی ۲۶۴۵ است.
به نظر می آید در موضوع بومی‌گزینی باید بازنگری صورت گیرد و نهادهای مربوطه در این خصوص ورود کنند تا حق افراد دارای علاقه و استعداد برای تحصیلات عالیه در دانشگاه‌های خوب از بین نرود.
