به گزارش «مبلغ»- کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
بخش بیست و یکم: عدّه طلاق
۱. فلسفه عدّه
سؤال ۹۹۸. آیا زن، در صورت یقین به عدم انعقاد نطفه، می تواند قبل از سپری شدن ایام عادت اقدام به ازدواج کند؟
جواب: عدّه در واقع حریم زوجیت است، و فلسفه و حکمت آن منحصر به انعقاد نطفه نیست؛ به همین دلیل اگر مرد سال ها از زن خود جدا زندگی کند، یا در مسافرت باشد، بعد از طلاق، عدّه بر زن مدخوله غیر یائسه واجب است.
سؤال ۹۹۹. امروزه از نظر پزشکی امکانات آزمایشگاهی و تجهیزاتی نظیر سونوگرافی وجود دارد که در کوتاهترین زمان می توان بطور قطع، یقین حاصل نمود که زنی در اثر همبستری و نزدیکی باردارشده، یا خیر؟ حال با چنین فرضی، آیا مدّت عدّه طلاق همان است که قبلاً در احکام آورده شده، یا قابل تغییر است؟
جواب: همان گونه که قبلاً اشاره شد عدّه تنها مربوط به مسأله بارداری نیست، بلکه در واقع حریم زوجیت است؛ لذا اگر زنی چند سال از شوهرش دور باشد سپس او را طلاق دهد، باید عدّه نگه دارد.
سؤال ۱۰۰۰. امروزه با استفاده از دارو (خوراکی تزریقی)، یا به کار بردن وسایل پیشگیری پزشکی، بطور قطع می توان از بارداری زن جلوگیری کرد، با چنین فرضی آیا بر زنانی که از امکانات فوق استفاده می کنند، لازم است عدّه نگه دارند؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
۲. عدّه عقد دائم
سؤال ۱۰۰۱. ابتدای شروع عدّه طلاق از چه زمانی است؟
جواب: ابتدای شروع عدّه طلاق از آن موقعی است که صیغه طلاق خوانده می شود، خواه زن بداند یا نداند.
سؤال ۱۰۰۲. اگر زن بعد از تمام شدن مدّت عدّه بفهمد او را طلاق داده اند لازم است دوباره عدّه نگه دارد؟
جواب: خیر، لازم نیست دوباره عدّه نگه دارد.
سؤال ۱۰۰۳. مقدار عدّه در مورد زنانی که عادت می شوند چقدر است؟
جواب: احتیاط آن است که بقدری صبر کند که دوبار حیض ببیند و پاک شود هنگامی که حیض سوم را دید عدّه او تمام است.
سؤال ۱۰۰۴. در صورتی که زوج پس از عقد دخول نکرده باشد، ولی انزال صورت گرفته و نطفه به رحم زن منتقل شده باشد، و سپس طلاق واقع گردد. آیا زوجه باید عدّه نگه دارد؟ حکم مسأله در صورت حامله شدن، و حامله نشدن زوجه چیست؟
جواب: آری زوجه باید عدّه نگه دارد.
سؤال ۱۰۰۵. دوشیزه ای برای جوانی در نظر گرفته، و جهت حفظ جهات شرعی عقدشان خوانده می شود، و آنها گاه از پشت آمیزش می کردند. متأسّفانه پس از مدّتی از هم جدا می شوند، دختر بر اثر جهل به مسأله، بدون رعایت عدّه به عقد دائم شخص دیگری در می آید، حال پس از چند سال زندگی و با داشتن چند فرزند، مسأله را فهمیده است، حکم شرعی او چیست؟
جواب: احتیاط واجب آن است که در فرض مسأله، بعد از عدّه مجدّداً صیغه عقد بخوانند، و حرام ابدی نیست.
سؤال ۱۰۰۶. دو سال است اسلام را پذیرفته، و شش ماه است که از شوهر زردشتی ام جدا شده ام، عدّه اینجانبه چگونه خواهد بود؟
جواب: چنانچه مدّت دو سال است اسلام را پذیرفته اید از همان زمان قبول اسلام، عدّه شما شروع شده است. و اگر شوهر شما از این امر باخبر بوده، و در مدّت عدّه شما اسلام نیاورده، عدّه شما پایان یافته و از آن شوهر جدا شده اید. و نیازی هم به طلاق نیست.
۳. عدّه عقد موقّت
سؤال ۱۰۰۷. عده ازدواج موقت چقدر است؟
جواب: عدّه ازدواج موقّت بعد از تمام شدن مدّت، در صورتی که عادت ماهانه می بیند، به مقدار دوحیض کامل است و اگر عادت نمی بیند چهل وپنج روز تمام است.
سؤال ۱۰۰۸. زن مطلّقه ای پس از انقضاء عدّه متعه می شود، و پس از چندی با وساطت بزرگان فامیل قرار می شود با شوهر اوّل ازدواج کند، جریان را به همسر دوم می گوید، او بقیه مدّت عقد موقّت را می بخشد، سپس زن را به عقد دائم خویش در می آورد، و قبل از دخول او را طلاق می دهد، و زن با این استدلال که طلاقِ قبل از دخول عدّه ندارد، بلافاصله به عقد شوهر اوّل در می آید. آیا این کار صحیح است؟
جواب: عدّه عقد سابق با این امور از بین نمی رود، و تا عدّه پایان نیابد ازدواج مجدّد او صحیح نمی باشد، و نمی تواند بدون عدّه به عقد کسی در آید.
۴. عدّه زن باردار
سؤال ۱۰۰۹. پایان عده زن باردار چه زمانی است؟
جواب: متولّد شدن فرزند یا ساقط شدن آن است، حتّی اگر یک ساعت بعد از طلاق بچّه به دنیا آید، عدّه او تمام می شود و می تواند شوهر کند.
۵. عدّه وطی به شبهه
سؤال ۱۰۱۰. ابتدای عدّه وطی به شُبهه چه زمانی است؟
جواب: مبدأ عدّه وطی به شُبهه زمان حصول علم به وطی به شُبهه است.
سؤال ۱۰۱۱. لطفاً به دو سؤال زیر پیرامون عدّه پاسخ فرمایید:
الف) خانمی در عدّه طلاق یا وفات بوده، که با او وطی به شبهه می شود. آیا لازم است دو عدّه نگه دارد، یا تکمیل همان عدّه اوّل کافی است؟ و اگر دو عدّه لازم باشد، عدّه دوم (وطی به شبهه) از چه زمانی آغاز می شود؟
جواب: احتیاط واجب آن است که دو عدّه نگه دارد. و عدّه دوم پس از انقضای عدّه اوّل شروع می شود.
ب) در فرض فوق، اگر از زوج اوّل، یا از واطی به شبهه حامله شود، آیا عدّه حمل مقدّم بر عدّه دیگری است؟
جواب: عدّه حمل مقدّم است، و بعد عدّه دوم را آغاز می کند.
سؤال ۱۰۱۲. در صورتی که زمان فهمیدن اشتباه در وطی به شُبهه مدّتی پس از وطی باشد، آیا در این صورت نیز نگاه داشتن عدّه لازم است؟
جواب: احتیاط نگه داشتن عدّه است.
۶. استثنائات
سؤال ۱۰۱۳. در چه صورت زن برای ازدواج مجدد احتیاجی به گذراندن مدت عده ندارد؟
جواب: زنی که از شوهرش طلاق گرفته باید عدّه نگه دارد، مگر این که شوهر با او اصلاً نزدیکی نکرده باشد، یا قبل از نُه سال طلاقش دهد، یا زن یائسه باشد، در این سه صورت بعد از طلاق می تواند بلافاصله شوهر کند.
سؤال ۱۰۱۴. اگر زنی که در یائسه نباشد (در سنّی باشد که باید عادت ماهانه شود) ولی عادت نشود ؛ مدت عده او چقدر است؟
جواب: چنانچه شوهرش بعد از نزدیکی کردن او را طلاق دهد باید بعد از طلاق سه ماه عدّه نگه دارد و منظور از سه ماه آن است که اگر اوّل ماه است سه ماه تمام هلالی و اگر روز دیگری از ماه است مانند پنجم یا دهم هنگامی که پنجم یا دهم ماه چهارم شود عدّه او تمام است، مثلاً اگر پنجم ماه رجب او را طلاق گفته، پنجم ماه شوّال عدّه او تمام است.
سؤال ۱۰۱۵. اگر شخصی زنی را برای خود عقد دائم یا موقّت نماید، و تمام تمتّعات (غیر از دخول) را ببرد، و بعداً او را طلاق بدهد، یا مدّتش تمام شود، یا مدّتش را ببخشد، آیا در این صورت می تواند بدون رعایت عدّه طلاق، خواهر یا دختر آن زن را عقد کند؟
جواب: چنین زنی عدّه ندارد، و ازدواج با خواهر یا دختر او بلامانع است.
سؤال ۱۰۱۶. مردی، زن غیر یائسه ای را به عقد موقّت خویش در می آورد، و قبل از اتمام مدّت، باقیمانده مدّت را می بخشد، و سپس او را به عقد دائم خویش در می آورد، لطفاً بفرمائید:
الف) آیا عدّه لازم است؟
جواب: عدّه لازم نیست؛ هر چند دخول حاصل شده باشد.
ب) در فرض بالا، چنانچه بعد از عقد دائم و قبل از دخول زن را طلاق دهد، آیا در اینجا عدّه لازم است؟ یا زن می تواند بدون رعایت عدّه بلافاصله با مرد دیگری ازدواج کند؟
جواب: چنانچه زن بخواهد با دیگری ازدواج کند، باید باقیمانده عدّه عقد موقّت را نگه دارد.
سؤال ۱۰۱۷. زوجه ای العیاذ بالله از زنا حامله شده و طلاق داده شده است. آیا عدّه او وضع حمل است، یا عدّه غیر حامله دارد؟ حکم مسأله در صورتی که حاملگی از طریق وطی به شبهه باشد، چیست؟
جواب: در صورتی که مسلّم باشد حمل از زناست، و احتمال الحاق به زوج شرعی نباشد، عدّه ای برای حمل نیست، تنها عدّه طلاق دارد و وطی به شبهه عدّه دارد، و در صورت حمل، عدّه آن وضع حمل است.
سؤال ۱۰۱۸. هرگاه زنی که از زنا باردار شده با زانی یا غیر او ازدواج کند، آیا احتیاج به عدّه دارد؟ اگر شوهرش او را بعد از ازدواج طلاق دهد، آیا عدّه دارد؟ و در صورتی که عدّه دارد، آیا عدّه او أبعد الأجلین است، یا عدّه اقراء؟
جواب: زنی که حامل از زناست عدّه ندارد، و جایز است به عقد زانی یا غیر او در آید، و اگر او را طلاق داد عدّه او به اقراء یا سه ماه است، و وضع حمل معیار نیست و امّا در مورد طُهر غیر مواقعه چون این شرط در حامل ساقط است می تواند او را طلاق دهد، بنابراین اگر عادت ماهانه نمی بیند سه ماه صبر می کند و ازدواج می نماید.
سؤال ۱۰۱۹. زنی به عقد ازدواج مردی در می آید و سپس عروسی می کنند و به خانه شوهر می رود، مرد توان نزدیکی ندارد؛ ولی استمتاعات دیگر غیر از نزدیکی صورت گرفته است، متأسّفانه زندگی مشترک آنها منجر به طلاق می شود، آیا زن باید عدّه طلاق نگهدارد؟ و در صورت طلاق، آیا مهریه زن نصف می شود؟ آیا زن برای ازدواج بعدی باز احتیاج به اذن پدر یا جدّ دارد؟ آیا این دختر می تواند خود را به عقد موقّت دیگری درآورد؟
جواب: در فرض مسأله زن عدّه ندارد و مهر او با طلاق نصف می شود و هنوز حکم باکره را دارد.
