یکی از مسائلی که در فرآیند هر مذاکره‌ای می‌تواند بسیار تعیین کننده باشد و در نتایج آن موثر باشد، رعایت آداب تشریفات کنسولی و پروتکل‌های مذاکره است که می‌تواند هر مذاکره سیاسی یا اقتصادی را به جلو و عقب ببرد. شوربختانه عدم رعایت اصول بدیهی این مهم در میان سیاستمداران ایرانی، به یکی از نقاط ضعف پروسه دیپلماسی در کشور و در میان سیاستمداران و تجار دنیا بدل شده است. احمد یحیایی ایله‌ای، استاد دانشگاه و کارشناس ارتباطات و تشریفات در گفت‌وگو با گسترش نیوز ضمن تاکید بر اهمیت رعایت نکات تشریفاتی، از عدم رعایت این پروتکل‌ها در میان مسئولین ایرانی سخن به میان می‌آورد.
تشریفات بیشتر برای این است که روابط مثبت شود. اصلا تشریفات نمی‌تواند روابط را منفی کند. این عدم رعایت تشریفات است که منجر به منفی شدن روابط می‌شود. خود تشریفات اساسا از زاویه علم ارتباطات کمک می‌کند که شما روابط مثبت داشته باشید. ما در زندگی روزمره‌مان به عنوان یک فرد تلاش می‌کنیم که با خانواده و دیگران روابط مثبت داشته باشیم و احساس مثبتی را طرف مقابل منتقل کنیم. این احساس مثبت را به لباس‌مان، با نگاه‌مان و با نشستن و برخاستن‌مان منتقل می‌کنیم و این می‌تواند در یک فضای عمومی صورت بگیرد و تشریفات به معنای عام باشد. همه علوم هم جنبه عام دارند و هم خاص. ما هم روابط عمومی عام داریم به این معنا که می‌گوییم فلانی مهارت‌های ارتباطی خوبی دارد و روابط عمومی‌اش خوب است و یک روابی عمومی به معنای خاص داریم یعنی اداره روابط. در تشریفات یک تشریفات به معنای عام داریم که همان آداب معاشرت است و اینکه مردم یک سری مناسبت‌های رفتاری و گفتاری را رعایت کنند. همه انسان‌ها به صورت عمومی محتاج تشریفات هستند به این دلیل که ما در زندگیمان به دنیال روابی مثبت هستیم و تشریفات هم در جایی شکل می‌گیرد که روابط برقرار می‌شود یعنی افراد ارتباط چهره به چهره دارند مثل رویدادهای مختلف از قبیل مذاکرات، نمایشگاه‌ها، بازدید، جشنواره و... در این رویدادها تشریفات پررنگ می‌شود و اهمیتش بیشتر می‌شود بنابرین می‌توان گفت که تشریفات زیربنای شکل دهنده روابط مثبت است.
بله دقیقا و کاملا بر اساس اصل تفاهم و احترام برای انجام کارها در روابط دو یا چندجانبه میان افراد، دیپلمات‌ها و بازرگانان!
اگر یک قدم جلوتر بیاییم و تشریفات را در روابط سران کشورها بررسی کنیم می‌بینیم که در زمان‌هایی با نمونه‌های عجیب و غریبی از تشریفات مواجه می‌شویم که در واقع همان نقض تشریفات است. مثلا رفتار برژنف رهبر شوروی که در ملاقات‌ها بوسه‌های آنچنانی از طرف مقابلش می‌ستاند یا همین حالا ناراندرا مودی، نخست وزیر هند که افراد را به شکل سیک‌های هندی در آغوش می‌کشد. به نظر شما آیا این رفتار رهبران اثر خاصی روی وجهه آن کشور در روابط بین‌الملل دارد؟
تشریفات زیربنای خوش‌نامی است. این خوش‌نامی می‌تواند خوش‌نامی فردی باشد. مثلا من یک انسان تشریفاتی هستم یا نه. یا زیربنای خوش‌نامی سازمانی است. مثلا مدیرانی که تشریفات را رعایت می‌کنند سازمان خوش‌نام‌تری دارند. شما وارد یک سازمان می‌شوید و می‌بینید که در سازمان همه تشریفات را رعایت می‌کنند. رفتار و روابط درست دارند. در سطح روابط ملی هم تشریفات مبنا و زیربنای خوش‌نامی ملی است. یعنی اگر نه تنها افرادی که سیاستمدار هستند بلکه تجار هم که در مذاکرات شرکت می‌کنند و پرچم کشور را در دست دارند، تشریفات را بلد باشند به خوش‌نامی می‌انجامد. رفتار برژنف تاثیر مخربی در ارتباط کشورها با شوروی داشت و البته سران شوری و به طور خاص برژنف و خروشچف زیاد مبادی آداب نبودند و خروشچف حتی یک مرتبه کفش خودش را روی میز تریبون سازمان ملل کوبید و همه جهان غیرکمونیستی را تهدید کرد. ما بارها در برخی کنفرانس‌ها دیده‌ایم که برای مثال شرکتی نمایندگانش آداب را رعایت نمی‌کنند و بدنام می‌شود. از زاویه دیگر می‌توان گفت که تشریفات عامل خوش‌نامی سازمانی و ملی و فردی مثبت است. مسئولان عالی‌رتبه به شدت بر این خوش‌نامی ملی تاثیرگذارند زیرا رفتارهای آن‌ها زیر ذره‌بین رسانه‌های جمعی و اجتماعی قرار می‌گیرد. هم‌چنین تجار. اتفاقا در روزنامه شما هم که بخش بزرگی از تجار و بازرگانان را پوشش می‌دهد بحث تشریفات می‌تواند بحث مهمی باشد.
ما جزو کشورهایی هستیم که بسیار مهماندار هستیم و روابط عمومی بسیار خوبی داریم به نظر من اما تشریفات خوبی نداریم. اروپایی‌ها که سرسلسله و پرچم‌دار تشریفات هستند به خصوص انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها (انگلیسی‌ها که در صدر تشریفات جهان قرار می‌گیرند) فرزندانشان از کودکی تشریفات را یاد می‌گیرند اما ما این را نمی‌آموزیم و متاسفانه در برخی از ادوار با اشتباهات فاحش تشریفاتی، شان دیپلماتیک کشورمان را زیر سوال می‌بریم و باید بگویم که در برخی از ادوار ما افت فاحشی در رعایت پروتکل‌ها در کشورمان داشتیم.
تشریفات به خصوص در پنجاه سال اخیر تغییرات بسیاری داشته است. من معتقد هستم که از سال ۱۹۸۰ به بعد خیلی چیزها عوض شده. نه تنها اینترنت زیربنای تحولات بسیاری شده، بلکه در مباحث مدیریتی خیلی چیزها تغییر کرده. پست‌مدرن در فلسفه، مدیریت‌های نوین و مسائل جدیدی که در مدیریت مطرح شده و در تشریفات که تشریفات دیگر تجملات نیست. تشریفات در نظام‌های سلطنتی و شاهنشاهی ریشه داشته است اما اصلاح شده و خودش را بازنگری کرده است. یعنی اگر ما زمانی می‌دیدیم که سفره‌ای می‌کشیدند که پر از زرق و برق بود امروز چنین چیزی در تشریفات وجود ندارد. مثلا سران پنج به علاوه یک را می‌بینید که یک آب معدنی جلوی آن‌ها گذاشته شده است. نه اینکه این‌ها پذیرایی نمی‌شوند. خیر. بخش پذیرایی کم‌رنگ شده است و دیده نمی‌شود تشریفات به سراغ body language و پیام‌های غیر کلامی به هر شکل آمده و تشریفات از ابعاد تجملات کاملا خارج شده است و شما در کتاب تشریفات مدیرانی فصلی را می‌بینید به عنوان قانون طلایی تشریفات و من این قانون را برای اولین بار تعریف کردم در سال ۱۳۸۰ در کتابم و در این‌جا آن را پرورش داده‌ام و در قانون طلایی دایره مرکزی احترام است و respect به عنوان کلیدی‌ترین کلمه تشریفات به عنوان یک قانون مطرح شده است. تشریفات پوست‌اندازی کرده است و از تجملات خارج شده است و پوسته تجملات را به طور کلی کنار گذاشته است. این به این معنا نیست که لباس خوب نباید بپوشیم. لباس خوب لباس مد نیست. یک کت و شلوار اتوکشیده تمیز و مرتب ساده صد سال پیش هم در تشریفات داشتید و امروز هم دارید.
ادامه دارد...
