به گزارش ایسنا، دکتر مقصود فراستخواه در چهاردهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین همایش ملی مرجعیت علمی که امروز با عنوان «کیفیت آموزش عالی و نقش آن در مرجعیت علمی» در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی برگزار شد، با تاکید بر اینکه باید تعریف مرجعیت و Authority مشخص باشد، گفت: مرجعیت در علم، در واقع یک اقتدار اخلاقی و معرفت‌شناختی است و با قدرت و سلطه متفاوت است. مرجعیت استاد با دانشمند یعنی حرف فرد، حجت است و این به نوعی به معنای اقتدار است؛ نه قدرت.
وی به مفهوم مرجعیت علمی در کلاس درس پرداخت و توضیح داد: کلاس درس یکی از بخش‌های مهم زیست‌بوم علم است و جریان علم، علم‌ورزی و علم‌آموزی از کلاس درس شروع می‌شود. در تاریخ تمدنی ما نیز حلقه‌های علمی اهمیت داشت.
عضو هیات علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با بیان اینکه ما در حال حاضر در کشور با بحران مرجعیت علمی دست به گریبان هستیم، گفت: مرجعیت‌های غیر علمی سیستماتیک آن‌قدر زیاد است که مرجعیت علمی در حاشیه می‌ماند. غوغا اجازه نمی‌دهد که مرجعیت علمی مرکز توجه شود.
تولید مکرر کیفیت باعث شکل‌گیری مرجعیت می‌شود
وی افزود: اخیراً سلبریتی‌ها نیز به این داستان اضافه شدند و مرجعیت‌های علمی و فکری شدند و در سایه قرار دادند.
فراستخواه در مورد چگونگی ایجاد مرجعیت علمی یک دانشمند، گفت: مرجعیت با تولید کیفیت باید همراه باشد و وقتی تولید مکرر کیفیت داشته باشیم، مرجعیت ایجاد می‌شود.
این استاد برنامه‌ریزی توسعه و آموزش عالی با بیان اینکه تولید مکرر کیفیت، سه خصیصه دارد؛ گفت: خصیصه اول، خصیصه «حالت» است. یعنی زبان بدن استاد می‌گوید که استاد می‌خواهد خود را وقف آموختن کند و دانشجو لذت‌های تحقیق و آموختن را در محضر استاد احساس می‌کند.
این استاد برنامه‌ریزی عالی تاکید کرد: مرجعیت یک رویداد و ایونت است، یک تعریف اداری و تعینی نیست.
وی دومین خصیصه تولید کیفیت را «جریان» دانست و ادامه داد: زمانی که تولید کیفیت در کلاس‌های مختلف ادامه داشته باشد، این حالت تبدیل به جریان می‌شود.
وی افزود: خصیصه بعدی «حافظه» است. وقتی استاد خصیصه حالت را نشان می‌دهد و دانشجو در کلاس چشم‌اندازهای جدید می‌بیند، این کیفیت و آثار عاطفی و علمی استاد در حافظه دانشجویان می‌رود.
چه زمانی یک استاد، مرجع می‌شود؟
فراستخواه در مورد رابطه بین کیفیت و مرجعیت علمی، گفت: ما حدود ۱۰ تعریف برای کیفیت داریم. یکی از آن‌ها کیفیت به مثابه رضایت و یکی کیفیت به عنوان ارزش افزوده است. اگر استادی رضایت علم‌آموزی دانشجو را تامین کند و برای او یک ارزش افزوده و دانش تازه اضافه کند، یک «مرجعیت مبادله‌گرا» ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: زمانی که برای یک دانشجو در محضر استاد یادگیری، شگفت، یک «لحظه آها»، آفاق تازه و پرسش‌های تازه ایجاد می‌شود، یک مرجعیت مبادله‌گرا شکل می‌گیرد.
عضو هیات‌علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، تعریف دیگر کیفیت را کیفیت بر اساس معیار و استاندارد دانست و گفت: استادی در آموزش عالی مرجع است که می‌تواند به مخاطب‌های خود در کلاس‌ها، مقالات و اجتماعات علمی، ضابطه، معیار و مرز دانش را نشان دهد. از این طریق مرجعیت «معیار گرا» ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: سومین تعریف از کیفیت، تناسب عملکرد با هدف است و گاهی نیز تناسب هدف است که مرجعیت غایت‌گرا ایجاد می‌کند.
فراستخواه با اشاره به اینکه گاهی کیفیت، خطای صفر تعریف می‌شود؛ توضیح داد: هرگاه خطای یک عملکرد به صفر میل کند، کیفیت ایجاد می‌شود. استادی که از نظر اخلاقی و علمی از نظر مخاطبانش خطای کمی دارد و از خطای خود مراقبت می‌کند، مرجعیت می‌یابد. مرجعیتی که اینجا شکل می‌گیرد یک «مرجعیت عمل‌گرا» است.
تغییرات مرجعیت علمی از گذشته تا اکنون
وی با بیان اینکه در گذشته، استاد را محصلین انتخاب می‌کردند و حلقه‌های درس وجود داشتند و محصلین انتخاب می‌کردند که به کدام حلقه علمی بروند، گفت: از گذشته و از زمان دانشگاه‌های برج عاجی در قرن ۱۹ و ۲۰ یک تغییر پارادایم در مرجعیت اتفاق افتاده است. الان استاد نباید انتظار داشته باشد که مثل گذشته مرجعیت داشته باشد. اساس مرجعیت وجود دارد، ولی تحولات پارادایمی اتفاق افتاده است.
این استاد برنامه‌ریزی توسعه و آموزش عالی در مورد این تغییرات در مرجعیت، توضیح داد: در حال حاضر مرجعیت گفتاری، تبدیل به مرجعیت گفتگویی شده است. در گذشته استاد بیشتر درس می‌داد و سخن می‌گفت، ولی الان مرجعیت استاد از طریق گفت‌وگو شکل می‌گیرد و استادی که بتواند گفت‌وگوی علمی با دانشجو داشته باشد، مرجع است.
وی ادامه داد: مرجعیت‌های تک مرکزی به چند مرکزی تغییر کرده است. البته این موضوع صفر و یکی نیست و مانند طیف است. ولی الان نسبت به گذشته مرجعیت‌های تک مرکزی به چند مرکزی میل کرده‌اند. الان هیچ جای دنیا نمی‌توان گفت که در هر حوزه‌ای یک مرکز مرجع وجود دارد.
فراستخواه با بیان اینکه در حال حاضر مرجعیت‌های علامه‌ای، به مرجعیت‌های تخصصی‌تر و حوزه‌ای‌تر تغییر کرده است، گفت: امروزه مرجعیت علامه‌ها به سر رسیده است. الان همه چیزدان‌ها به حالت منتشر در آمده‌اند.
وی افزود: همچنین مرجعیت‌های رشته‌ای به سمت چندرشته‌ای و فرا رشته‌ای میل می‌کند. به علاوه مرجعیت‌های تک رسانه‌ای به مرجعیت‌های چند رسانه‌ای تغییر کرده است. الان کلاس تنها رسانه نیست، بلکه فضاهای دیگر مثل هوش مصنوعی و چت جی‌پی‌تی نیز وجود دارد. امروزه مرجعیت‌های چند طرفه، یک طرفه شدند و در اجتماعات علمی شما می‌گیرند و تنها در برج عاج دانشگاه ساخته نمی‌شوند.
انتهای پیام
